بیمه بیکاری مادام‌العمر نیست

کریم یاوری، مدیرکل حمایت از مشاغل و بیمه بیکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با تشریح نقش و جایگاه بیمه بیکاری در بازار کار اذعان می‌کند که بهره‌مندی از مقرری بیمه بیکاری سخت است. وی می‌گوید: «بهره‌مندی از بیمه بیکاری بسیار سخت است. تنها کسانی که مشمول قانون کار هستند و مشمول قانون تامین اجتماعی هم می‌شوند و بدون اراده و میل از کار بیکار می‌شوند، می‌توانند از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند شوند.» به همین دلیل وی تصریح می‌کند اخراج بیشتر نیروهای کار در یک سال دلیلی برای بیشتر شدن تعداد مقرری‌بگیران بیمه بیکاری نیست. در عین حال یاوری اظهار می‌کند: «ما سعی می‌کنیم به گونه‌ای وضعیت را تنظیم کنیم که اگر افراد بیشتری بدون اراده و میل خود از کار بیکار می‌شوند تحت پوشش بیمه بیکاری قرار بگیرند.»

♦♦♦

هرچند در سال گذشته تعداد مقرری‌بگیران بیمه بیکاری نسبت به سال 95 کاهش یافته، اما در سال گذشته تعداد بنگاه‌های تعطیل‌شده نسبت به سال قبل خود افزایش یافته و در عین حال روند نرخ بیکاری در سال 96 نسبت به سال آغازین دولت یازدهم همچنان صعودی است. چطور ممکن است در شرایط رشد تعداد بنگاه‌های اقتصادی تعطیل‌شده، تعداد مقرری‌بگیران بیمه بیکاری کاهش یابد؟

مقرری بیمه بیکاری به افرادی داده می‌شود که آنها بدون میل و اراده از کار خود بیکار شده باشند. یعنی عامل قصور خود کارگر در اخراج و تعدیل از واحد اقتصادی تاثیری نداشته باشد. از طرف دیگر مقرری بیمه بیکاری به همه افرادی که مشمول قانون کار و مشمول قانون تامین اجتماعی به صورت همزمان باشند، پرداخت می‌شود. ممکن است فردی از بنگاهی تعدیل شده و مشمول قانون تامین اجتماعی بوده باشد اما مشمول قانون کار نباشد. از طرفی با توجه به رصد و کنترلی که از سوی بازرسان صورت می‌گیرد ما سعی کردیم افرادی که من غیر حق مقرری بیمه بیکاری می‌گرفتند، شناسایی شوند و مقرری بیمه بیکاری این افراد قطع شود. الزاماً اخراج بیشتر در یک‌سال دلیلی برای بیشتر شدن تعداد مقرری‌بگیران نیست. ممکن است افرادی از بنگاه‌های اقتصادی تعدیل شوند اما شرایط دریافت مقرری‌بگیری را نداشته باشند.

سهم ناچیز تعداد مقرری‌بگیران بیمه بیکاری از کل بیکاران و حتی از تعداد بیکاران قبلاً شاغل نشان می‌دهد که بهره‌مندی از بیمه بیکاری چندان هم آسان نیست. به نظر شما شرایط مشمول بیمه بیکاری شدن سخت نیست؟

ببینید بهره‌مندی از بیمه بیکاری بسیار سخت است. چون این قانون برای افراد مشمول قانون کار و مشمول قانون تامین اجتماعی نوشته شده است. تنها کسانی که مشمول قانون کار هستند و مشمول قانون تامین اجتماعی هم می‌شوند و بدون اراده و میل از کار بیکار می‌شوند، می‌توانند از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند شوند. توجه کنید تنها به کسانی که بدون اراده و میل خود بیکار شوند با رعایت مواردی قانونی بیمه بیکاری تعلق می‌گیرد. ضمناً در جریان باشید که این قانون، یک قانون حمایتی است. حمایتی است که دولت از کارگرانی انجام می‌دهد که بدون اراده و خواست خود شغل‌شان را از دست داده‌اند. همان‌طور که می‌دانید قانون کار کشور ما در سال 1366 به صورت آزمایشی مصوب شد و در سال 1369 به صورت قانون دائم درآمد. آن زمان که کارگران در اثر بمباران شدن بنگاه‌های اقتصادی بیکار شده بودند و دولت باید برای آنها چاره‌اندیشی می‌کرد، چنین قانونی تدوین شد. البته پیش از آن بیمه بیکاری در دنیا یک قدمت 50 تا 60ساله داشته است. در کشور ما هم از سال 1366 شروع شده و تا به امروز به عنوان یکی از قوانین کوچک و با تعداد معدود مواد قانونی اجرا می‌شود. قانون بیمه بیکاری تنها 14 ماده قانونی دارد. این 14 ماده قانونی گره‌گشای کارگرانی است که بدون میل و اراده از کار بیکار می‌شوند و علاوه بر این، گره‌گشای کارفرمایانی هم است که می‌خواهند در بنگاه خود اصلاح ساختاری انجام دهند. البته مستحضرید قوانینی که به دست بشر نوشته می‌شود، ممکن است دچار کاستی و نقص هم باشند اما به هر ترتیب قانون بیمه بیکاری در حال حاضر پاسخگوی نیازهای جامعه کار و تولید است، گرچه امکان دارد با انجام اصلاحاتی پاسخگویی بهتری داشته باشد.

طبق آمارهای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از 2 /3 میلیون نفر بیکار در کشور، 7 /1 میلیون بیکار قبلاً شغلی داشته‌اند. اما از این 7 /1 میلیون نفر هم تنها 220 هزار نفر (تا پایان سال گذشته) مشمول بیمه بیکاری بوده‌اند. آیا برای بهره‌مندی بیکاران بیشتر از این حمایت، نیاز به اصلاحی در قانون بیمه بیکاری نیست؟

طبق جدولی که در اختیار ماست و مطابق آن عمل می‌شود بهره‌مندی از بیمه بیکاری یک دوره مشخص دارد. این‌طور نیست که بیمه بیکاری مادام‌العمر باشد. کارگری که از کار بیکار می‌شود، اگر همه شرایط را داشته و مشمول قانون کار و قانون تامین اجتماعی باشد طبق جدول بند الف ماده 7 قانون بیمه بیکاری مشمول دریافت بیمه بیکاری می‌شود. بیمه بیکاری برای کارگران مجرد این‌گونه است که مدت آن حداقل به شش ماه و حداکثر به 36 ماه می‌رسد. برای متاهلان نیز مدت بهره‌مندی از مقرری بیمه بیکاری حداقل 12 ماه و حداکثر 50 ماه است. آن‌وقت این حمایت نسبت به سابقه افراد انجام می‌شود. یعنی کسی که شش ماه سابقه پرداخت حق بیمه دارد، اگر مجرد باشد به مدت شش ماه و اگر متاهل باشد به مدت 12 ماه مقرری بیمه بیکاری دریافت می‌کند. اگر سابقه بیمه‌پردازی فرد مشمول بیمه بیکاری 25 تا 120 ماه باشد، در صورت مجرد بودن 12 ماه و در صورت متاهل بودن 18 ماه مقرری بیمه بیکاری دریافت می‌کند. اگر سابقه بیمه‌پردازی فرد مشمول بیمه بیکاری از 241 ماه بالاتر باشد، در صورت مجرد بودن 36 ماه و در صورت متاهل بودن 50 ماه می‌تواند از حمایت بیمه بیکاری بهره‌مند شود. این‌طور نیست که هر کارگری پس از بیکار شدن بتواند مقرری بیمه بیکاری دریافت کند. البته پیشنهادی در مجلس در شرف بررسی و رسیدگی است که چون هنوز به قانون تبدیل نشده، ما نمی‌توانیم درباره آن اظهارنظر کنیم. اما درباره این قانون فعلی شرایط مورد اشاره مبنای حمایت از شاغلان بیکارشده قرار می‌گیرد.

از 7 /1 میلیون نفر بیکاری که اعلام شده قبلاً شاغل بوده‌اند بیش از 580 هزار نفر شاغلان در بخش دولتی بوده‌اند. با این حال همه آنها هم از بیمه بیکاری بهره‌مند نشده‌اند. آیا این به منزله تخلف در بخش دولتی است؟

مثلاً کارکنانی که در دستگاه‌های اداری و اجرایی کار می‌کنند، مشمول قانون تامین اجتماعی هستند اما مشمول قانون کار نیستند. بنابراین همزمان کارگری که مشمول قانون تامین اجتماعی است باید مشمول قانون کار هم باشد که بتواند مقرری بیمه بیکاری دریافت کند. به عنوان مثال، اگر من به عنوان کارمند مشمول قانون تامین اجتماعی در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مشغول به کار باشم، وقتی از دستگاه مربوطه تعدیل شوم یا بیرون بروم، چون مشمول قانون کار نیستم، مشمول دریافت بیمه بیکاری نمی‌شوم.

مساله دیگر مربوط به شانس اشتغال مجدد مقرری‌بگیران بیمه بیکاری است. در سال گذشته معادل تنها هفت درصد از کل مقرری‌بگیران بیمه بیکاری به شغل جدید دست پیدا کرده‌اند. علت چیست؟

طبق آخرین آمار، کل مقرری‌بگیران بیمه بیکاری حدود 225 هزار نفر است که هرچند به این میزان مقرری‌بگیر بیمه بیکاری وجود دارد اما عده زیادی هم بوده‌اند که به این چرخه وارد و سپس خارج شده‌اند. چون طبق جدولی که مبنای اقدامات ماست و به جزئیات آن اشاره کردم، مقرری به افراد پرداخت می‌شود و ممکن است افرادی پس از گذشت دوره‌ای از مدت دریافت مقرری‌بگیری خود، از شمولیت بیمه بیکاری خارج شوند. امکان دارد مثلاً در فروردین‌ماه امسال تعداد مقرری‌بگیران افزایش یابد و همزمان تعدادی هم از شمولیت مقرری‌بگیران خارج شوند. از طرف دیگر در قانون برای ما پیش‌بینی شده که ما باید به فکر اشتغال مجدد مقرری‌بگیران بیمه بیکاری باشیم. همکاران ما در ستاد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و در استان‌ها پیگیری می‌کنند که اگر فرصت‌های شغلی مناسب حال مقرری‌بگیران پیدا شود، آن فرد مقرری‌بگیر را به فرصت شغلی مربوطه معرفی کنند و وقتی مقرری‌بگیر به واحد اقتصادی معرفی شود، مقرری او قطع خواهد شد. سال گذشته حدود 16 هزار و 200 نفر از کسانی که مقرری بیمه بیکاری دریافت می‌کردند به اشتغال جدیدی دست یافتند. البته ممکن است افرادی هم باشند که همزمان هم مقرری بیمه بیکاری دریافت کنند و هم در شغلی مشغول به کار باشند که از منظر بازرسان ما و سازمان تامین اجتماعی دیده نشوند. این موارد اشتغال پنهان محسوب می‌شوند و ما باید پیگیری کنیم و اشتغال پنهان را در نقاط مختلف کشور شناسایی کنیم تا اگر کسانی اشتغال پنهان دارند دیگر از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند نشوند.

به نظر شما 16 هزار نفر اشتغال جدید رقم ناچیزی نیست؟

ببینید شرایط اقتصادی کشور را باید در نظر گرفت، اوضاع و احوال بنگاه‌های اقتصادی را هم باید مدنظر قرار داد و با توجه به شرایط موجود و اوضاع و احوال فعلی به نظر این رقم مناسب نیست اما بالاخره اشتغال مجدد 16 هزار مقرری‌بگیر بیمه بیکاری کارنامه بدی نیست.

البته از سوی دیگر تعداد مقرری‌بگیرانی که مقرری آنها در سال گذشته قطع شده، قابل توجه به نظر می‌رسد. علت چیست؟

بله، وقتی فردی استحقاق دریافت مقرری بیمه بیکاری تنها به مدت شش ماه را دارد و شش ماه مقرری بیمه بیکاری را هم دریافت می‌کند و از نظر قانونی دیگر استحقاق دریافت مقرری نداشته باشد قطعاً از لیست دریافت‌کنندگان مقرری‌بگیران بیمه بیکاری حذف می‌شود. حال ممکن است دقیقاً در همان زمان که تعداد قابل توجهی مقرری‌بگیر از لیست دریافت مقرری حذف می‌شوند، چندین برابر این میزان به این لیست اضافه شوند و مقرری آنها را برقرار کنند. در طول سال 1396 ما بیش از 220 هزار نفر قطعی مقرری‌بگیر داشتیم اما مابه‌ازای این 220 هزارنفری که از لیست دریافت مقرری حذف شدند، عده زیادی وارد این لیست شدند. بنابراین شما ملاحظه می‌کنید روند گردشی قطع مقرری بر اساس قانون و استحقاق طبق جدول بند الف ماده 7 قانون بیکاری دائماً ادامه دارد.

آیا برنامه‌ای هست که چتر حمایتی بیمه بیکاری گسترده‌تر شود؟ در برخی از کشورها همه متقاضیان شغل را مشمول دریافت‌کنندگان بیمه بیکاری محسوب می‌کنند.

قانونی که ما بخواهیم همه بیکاران را مشمول بیمه بیکاری کنیم فعلاً وجود ندارد. باید قانونگذاران قانونی را در این باره تصویب کنند تا بتوان چنین اقدامی کرد. تا قانونی در این باره نباشد، نمی‌توان مقرری به فرد بیکاری که جویای کار است پرداخت کرد. اگر قانونی برای بهره‌مندی افراد بیشتر از بیمه بیکاری تصویب شود، مانند دیگر کشورها آن‌وقت افراد متقاضی شغل که با وجود مراجعه به کاریابی‌ها، شغلی پیدا نمی‌کنند هم مشمول دریافت بیمه بیکاری می‌شوند. اما در کشور ما فعلاً که چنین قانونی وجود ندارد و پس از تصویب قانونی در این باره می‌توان اقدام کرد که به نظرم با توجه به شرایط فعلی کشور چنین قانونی نیاز است. لازم است قانونگذاران در قوه مقننه به فکر تدوین چنین قانونی باشند.

با شرایط توصیف‌شده به نظر شما بیمه بیکاری اکنون نقش حمایتی خود از نیروهای کار را به خوبی ایفا می‌کند؟

در شرایط فعلی کارگرانی که بدون میل و اراده خود بیکار شده‌اند، می‌توانند از مقرری بیمه بیکاری بهره ببرند اما بعضی نیروها هم هستند که با میل و اراده خود از بنگاه اقتصادی خارج می‌شوند. اگر کسی با اراده و میل خود از بنگاه اقتصادی خارج شود و برای دسترسی به کار بهتر تصمیم به جابه‌جایی بگیرد یا اینکه مختارانه از بنگاه تحت پوشش قانون تامین اجتماعی و قانون کار خارج شود، مشمول دریافت مقرری بیمه بیکاری نمی‌شود. این قانون در شرایط فعلی حاکم و در این قانون تصمیم بر آن است که از کارگرانی که بدون اختیار خود بیکار می‌شوند حمایت صورت بگیرد و زیر چتر بیمه بیکاری باشند. شما می‌دانید کارگران متضرر در حوادث غیرمترقبه هم از این قانون می‌توانند بهره‌مند شوند و این قانون در این مورد هم موثر بوده است. ما در حادثه معدنی‌ای که در سال گذشته اتفاق افتاد یا اتفاقی که در ساختمان پلاسکو رخ داد، شاهد بودیم قانون بیمه بیکاری به داد بخشی از کارگران یا همه کارگران متضرر در این اتفاقات رسید. توجه کنید اگر بنگاهی بر اثر حوادث غیرمترقبه دچار مشکلی شود، می‌توان کارگران آن واحد را مشمول مقرری بیمه بیکاری قرار داد و برای مشمولیت این کارگرها حتی شرط پرداخت حق بیمه هم ملاک نیست. برای این افراد بدون در نظر گرفتن بیمه‌پردازی شش ماه مقرری بیمه بیکاری این کارگران آسیب‌دیده برقرار می‌شود و این کارگران مشمول دریافت مقرری بیمه بیکاری خواهند شد.

در مجموع سیاست وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مبنی بر گسترده‌تر شدن چتر حمایتی بیمه بیکاری است یا محدود شدن تعداد کارگران مشمول بیمه بیکاری؟

ببینید ما در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی سیاست کاهشی درباره تعداد مقرری‌بگیران بیمه بیکاری نداریم. ما سعی می‌کنیم به گونه‌ای وضعیت را تنظیم کنیم که اگر افراد بیشتری بدون اراده و میل خود از کار بیکار می‌شوند تحت پوشش بیمه بیکاری قرار بگیرند. در حال حاضر ما سیاست کنترلی را فقط برای کسانی که من غیر حق مقرری بیمه بیکاری می‌گیرند اجرا می‌کنیم اما درباره کسانی که بیمه بیکاری حق آنهاست سیاستی نداریم که این کارگران پس از بیکار شدن به حق خود نرسند و از این حمایت بهره نبرند. سیاست ما در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی این است که حق به حق‌دار برسد اما اگر ابزاری هم وجود دارد که دریافت‌کنندگان من غیر حق را شناسایی کند ما از آن بهره می‌بریم تا این افراد را از لیست دریافت‌کنندگان مقرری بیمه بیکاری خارج کنیم یا اینکه برای دریافت‌کنندگان مقرری بیمه بیکاری فرصت‌های شغلی‌ای را بیابیم که بتوانند در آن فرصت‌های شغلی مشغول به کار شوند و با این اقدام ما هم بتوانیم افراد بیشتری را که اگر احیاناً بدون میل و اراده خود از بنگاه اخراج شده‌اند تحت پوشش قرار بدهیم.

به جز بحث محدودیت‌های قانونی که شما مورد اشاره قرار دادید در بخش اعتبارات مشکلی برای گسترده شدن چتر حمایتی بیمه بیکاری وجود ندارد؟ اصلاً محل تامین اعتبارات پرداخت مقرری بیمه بیکاری چیست؟

بیمه بیکاری سهمی است معادل سه درصد پرداختی کارفرما به عنوان دستمزد به کارگر که خود کارفرما این مبلغ را باید پرداخت کند. بیمه بیکاری اعتباری دولتی ندارد. تمام اعتبار بیمه بیکاری از سوی کارفرمایانی تامین می‌شود که حق بیمه سه‌درصدی مورد اشاره را پرداخت می‌کنند. سه درصد دستمزد کارگران به عنوان بیمه بیکاری تماماً از سوی کارفرما پرداخت می‌شود تا کارگر بتواند بعد از بیکاری از مزیت مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند شود. چون این رقم توسط کارفرما صرفاً برای بیمه بیکاری پرداخت می‌شود، تمام آنچه کارفرمایان برای این محل پرداخت می‌کنند برای پرداخت مقرری بیمه بیکاری به مشمولان بیمه بیکاری در نظر گرفته خواهد شد. در پایان باید عنوان کنم که تبصره یک ماده 2 قانون بیمه بیکاری اشاره دارد بنگاه‌هایی که می‌خواهند اصلاح ساختار انجام دهند، حال این اصلاح ساختار اعم از بازسازی و نوسازی و جابه‌جایی مکانی باشد می‌توانند کارگران خود را برای بهره‌مندی از مقرری بیمه بیکاری معرفی کنند. یعنی اگر کارفرمایانی هستند که می‌خواهند بنگاه خود را بازسازی یا نوسازی کنند و جابه‌جایی مکانی انجام دهند، می‌توانند از امتیازات این قانون بهره‌مند شوند. در زمانی که اصلاح ساختاری انجام می‌شود کارگران این واحدها با توجه به شرایطی مشمول استفاده از بیمه بیکاری با تصویب شورای عالی کار می‌شوند. بنابراین باید کارفرمایان کشور در جریان باشند که تبصره یک ماده 2 قانون بیمه بیکاری و ماده 4 آیین‌نامه اجرایی این قانون اشاره دارد هر گونه تغییر یا بازسازی خط تولید یا جابه‌جایی بنگاه و ماشین‌آلات به منظور کاهش وابستگی و بهینه‌کردن تولید کشور تغییر و اصلاح ساختاری تلقی می‌شود و کارگران این واحدها با تصویب شورای عالی کار در ایام اصلاح ساختار مشمول دریافت مقرری بیمه بیکاری قرار می‌گیرند. یعنی در ایام اصلاح ساختار این واحدها که حقوق کارگران از سوی کارفرمایان پرداخت نمی‌شود، این کارگران می‌توانند از محل حساب بیمه بیکاری خود مبالغی را دریافت کنند.