دست‌های آلوده

سال 1396 رئیس‌جمهور در مجمع عمومی بانک مرکزی نسبت به تشدید پدیده «بانکداری رفاقتی» ابراز نگرانی کرد و گفت: «بانک رفاقتی و غیرشفاف، بانک خوب و اسلامی نیست.» انتساب عنوان «رفاقتی» به بانکداری شاید جدید بنماید، اما پیش از این اقتصاددانان در تحلیل وضعیت اقتصاد ایران از عبارت «اقتصاد رفاقتی» استفاده کرده بودند. دکتر موسی غنی‌نژاد می‌گوید: «ایدئولوژی التقاطی، بی‌اصالت و ملهم از تفکرات کمونیستی خودی و غیرخودی، اصلی‌ترین عاملی است که طی سال‌ها و دهه‌ها منجر به بروز مشکلات، تبدیل شدن آنها به چالش و عمیق و گسترده کردن آنها تا ابرچالش شده است. یک ایدئولوژی غیرشفاف که با دو مفهوم «خودی و غیرخودی» و «تعهد و تخصص» باعث شده است سرمایه اجتماعی، مالی و انسانی یک کشور در آستانه بحران قرار گیرد.» اقتصاددانان بارها نسبت به عوارض این پدیده سخن گفته‌اند و به نظر می‌رسد این ایدئولوژی از سیاست به اقتصاد سرایت کرده و اکنون فاجعه‌ای به نام بانکداری رفاقتی را رقم زده است.

کسانی معتقدند خروجی بانکداری رفاقتی می‌تواند شکل‌گیری گروه‌های تبهکار مالی باشد. آمریکا چنین تجربه‌ای را یک قرن پیش داشته، ایتالیا تا یکی دو دهه پیش درگیر گروه‌های مافیایی بوده و در آمریکای لاتین هم خیلی از کشورها مثل برزیل، السالوادور، مکزیک و... درگیر چنین مشکلاتی بوده‌اند.

در پرونده ویژه این هفته تجارت فردا ضمن بررسی ریشه‌های شکل‌گیری بانکداری رفاقتی در ایران، ابتدا تلاش می‌کنیم به این پرسش پاسخ دهیم که در این حوزه چه تفاوتی بین بانک‌های خصوصی، خصولتی و دولتی وجود دارد و آیا این ارزیابی اولیه که بانک‌های خصوصی به زمین بازی مفسدان اقتصادی تبدیل شده‌اند، درست است؟ سپس در پرونده دوم به دنبال شناسایی ریشه‌های فساد در سیاستگذاری‌های نادرست خواهیم بود و به دنبال پاسخی برای این سوال می‌رویم که چرا بار قوه قضائیه در مبارزه با فساد در نظام بانکی تا این حد سنگین شده است؟