«جای مردان سیاست بنشانید درخت»
از نفس افتادن تهران و چند شهر دیگر
هفته گذشته آلودگی هوا در تهران و شهرهایی مانند اصفهان، تبریز، ارومیه، اراک، البرز، اهواز و مشهد به قدری تشدید شد که مسوولان تصمیم به تعطیلی چندروزه مدارس در برخی از این شهرها و اجرای طرح‌هایی مانند زوج و فرد کردن خودروها از در منازل و توقف فعالیت کارخانه‌های آلاینده‌ساز در تعدادی از این شهرها گرفتند.
هفته گذشته آلودگی هوا در تهران و شهرهایی مانند اصفهان، تبریز، ارومیه، اراک، البرز، اهواز و مشهد به قدری تشدید شد که مسوولان تصمیم به تعطیلی چندروزه مدارس در برخی از این شهرها و اجرای طرح‌هایی مانند زوج و فرد کردن خودروها از در منازل و توقف فعالیت کارخانه‌های آلاینده‌ساز در تعدادی از این شهرها گرفتند. تصمیماتی که البته به خاطر بی‌تاثیری یا کم‌اثری مورد انتقاد شدید کارشناسان و رسانه‌ها قرار گرفتند. حتی برخی مقامات نیز از اجرا نشدن سیاست‌های موثر برای کنترل آلودگی هوا گلایه کردند. روز سه‌شنبه 28 آذرماه محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران، ری و تجریش، در صحن علنی شورا، با خواندن شعری از سهراب سپهری به این آلودگی شدید واکنش نشان داد: «جای مردان سیاست بنشانید درخت / تا هوا تازه شود» اما در همین جلسه زهرا صدراعظم‌نوری، رئیس کمیسیون محیط زیست و شورای اسلامی شهر تهران، از نابودی 289 اصله درخت در ملکی به وسعت 11 هزار و 400 مترمربع در منطقه سعادت‌آباد متعلق به بنیاد مستضعفان و جانبازان خبر داد.
بی‌تدبیری و بی‌عملی مدیران در مواجهه با آلودگی هوا اصلی‌ترین انتقاد کارشناسان و رسانه‌ها در هفته گذشته بود. روزنامه «جوان» نوشت: «از ایراد صنعت خودروسازی و تولید انبوه خودروهای غیراستاندارد که بگذریم، از بی‌تدبیری مدیران و چاره‌اندیشی آنها صرفاً و فقط با تعطیلی هم که چیزی نگوییم، بخش عمده سیاه شدن مشق و درس دانش‌آموزان ایرانی به فرهنگ همه ما ایرانی‌ها بازمی‌گردد. بیشترین هزینه‌های مادی را خرج فرزندمان می‌کنیم، اما با خودرو تک‌سرنشین در خیابان‌های شهر تردد می‌کنیم، معاینه فنی را مسخره و سرسری می‌گیریم، با زد و بند، موتورهای بی‌کیفیت و آلوده‌کننده تولید می‌کنیم و حق‌السکوت را به نهادهای ناظر می‌پردازیم و بسیاری دیگر از این‌گونه کارها. همه اینها موجب غصه‌دار شدن قصه هر ساله تعطیلی مدارس و دانش‌آموزان ایرانی شده است و باز هم می‌شود.» روزنامه «اطلاعات» هم با تیتر «تعطیلی؛ مهم‌ترین تصمیم برای مقابله با آلودگی هوا!» گزارش داد: «بر اساس تصویب کمیته اضطرار آلودگی هوای پایتخت محدوده طرح ترافیک به محدوده زوج و فرد گسترش و تا ساعت ۱۹ افزایش می‌یابد. کارخانه‌های آلاینده‌ساز شن و ماسه، بتن و آسفالت و فعالیت‌های شهری آلاینده‌ساز همچون ساختمان‌سازی و اقدامات عمرانی هم تعطیل و فروش طرح ترافیک روزانه متوقف است. لغو همه مسابقات ورزشی در فضای باز، توصیه به اصناف برای تعطیلی صنف خود دو ساعت زودتر و همکاری مدیران در موافقت با مرخصی بانوان و مادران شاغل در استان تهران در روز دوشنبه (27 آذرماه) از دیگر مصوبات جلسه اخیر کمیته اضطرار آلودگی هوا بود.» روزنامه «دنیای اقتصاد» نیز با تیتر «دود بی‌عملی در آسمان تهران» از عملکرد مدیران مرتبط با این مساله انتقاد کرد: «وضعیت فعلی در حالی در پایتخت حاکم است که مدیران مرتبط با آلودگی هوا چه در دولت و چه در شهرداری تهران نیز دچار نوعی بی‌عملی در برابر افزایش غلظت آلاینده‌ها هستند و انفعالی که از سال گذشته در زمینه اجرای مصوبات کاهنده آلودگی هوا وجود دارد، گریبان مدیران دوره جدید دولت و مدیریت شهری را نیز گرفته است.» در توصیف وضعیت نامطلوب هوای تهران، روزنامه «همشهری» پاییز 96 را آلوده‌ترین پاییز چهار سال اخیر توصیف کرد و نوشت: «لیلا نظری، سخنگوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در این باره گفته که مقایسه کیفیت هوای چهار سال اخیر تهران نشان می‌دهد در بازه زمانی اول مهر تا ۲۶ آذرماه، بدترین کیفیت هوایی در سال جاری سپری شده و طی آن ۳۹ روز هوا آلوده و (میزان آلاینده‌ها) بالاتر از حد استاندارد بوده است.»
هزینه 34 هزار میلیارد‌تومانی آلودگی
همزمان با آلودگی هوا در هفته گذشته عواملی مانند سوخت‌های فسیلی و خودروهای فرسوده به عنوان متهمان اصلی عنوان شدند و هزینه‌های تخمینی ناشی از این آلودگی تا 34 هزار میلیارد تومان برآورد شد. ایلنا به نقل از قائم‌مقام وزارت بهداشت نوشت: «در کشور 48 /2 درصد تولید ناخالص ملی صرف عوارض ناشی از آلودگی هوا می‌شود. سالانه ۳۴ هزار میلیارد تومان برای اثرات مستقیم و غیرمستقیم آلودگی هوا هزینه می‌کنیم.» ایرج حریرچی اظهار کرد: «آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین عوامل مرگ‌های زودرس یعنی قبل از ۷۰سالگی است و چهارمین عامل خطر مرگ‌ومیر در دنیا محسوب می‌شود.» روزنامه «جامعه فردا» نیز با استناد به گزارش بانک جهانی نوشت: «مرگ و میر زودرس ناشی از آلودگی هوا در ایران نیز طی دو دهه گذشته رشد کرده و از 17 هزار نفر در سال 1990 به بیش از 21 هزار نفر در سال 2013 رسیده است.» این روزنامه درباره هزینه آلودگی تنها در پایتخت نیز به آمارهای ارائه‌شده توسط وحید حسینی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، استناد کرد که به گفته او، «هزینه اقتصادی آلودگی هوای تهران بین ۱۲ تا ۱۵ هزار میلیارد تومان است و می‌توان گفت پایتخت معادل بودجه شهرداری هزینه اقتصادی آلودگی هوا را می‌دهد». اما تحمیل این هزینه‌ها ناشی از چه عواملی است؟
از نگاه سردار تقی مهری، رئیس پلیس راهور ناجا، بیشترین آلودگی هوا ناشی از سوخت‌های فسیلی است. طبق گزارش ایسنا وی توضیح داده است: «در کشور ما در سال ۸۴، حدود 5 /7 میلیون دستگاه خودرو وجود داشته که در حال حاضر این میزان به ۲۰ میلیون خودرو رسیده و بیش از ۹۰ درصد خودروها نیز تولید داخل هستند. تولیدکنندگان می‌گویند مصرف خودروهایشان هفت لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است اما عملاً وقتی وارد چرخه فعالیت می‌شوند بیش از ۱۰ لیتر مصرف دارند. بنابراین باید برای داشتن هوایی سالم‌تر استاندارد خودرویمان را تغییر دهیم.» او یکی دیگر از منابع آلایندگی را موتورسیکلت‌ها عنوان و اعلام کرده است: حدود ۱۱ میلیون دستگاه موتورسیکلت در کشور تردد می‌کنند که بیش از ۹۰ درصد آنها کاربراتوری هستند. ایسنا همچنین گزارش داده که طبق اعلام مسعود زندی، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، تنها در تهران در حال حاضر حدود دو میلیون موتورسیکلت در حال تردد وجود دارد که بالغ بر ۱۹ درصد آلودگی شهر تهران از منبع موتورسیکلت‌های کاربراتوری در حال تردد است. در همین حال سرهنگ ابوالفضل موسوی‌پور، معاون هماهنگ‌کننده پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ، اعلام کرده است: «از ابتدای امسال تاکنون بیش از پنج هزار خودرو آلاینده و دودزا فک پلاک شده و پلاک اعزام به تعمیرگاه دریافت کرده‌اند.» با این حال آن‌طور که رئیس پلیس راهور ناجا آمار داده است، «۷۴ درصد مینی‌بوس‌ها، ۵۴ درصد اتوبوس‌های شهری، ۴۲ درصد اتوبوس‌های برون‌شهری، ۳۸ درصد تاکسی‌ها و کامیون‌ها، ۲۲ درصد وانت‌بارها، ۱۹ درصد سواری‌های دولتی و سه درصد سواری‌های شخصی و مجموعاً 7 /7 درصد خودروهای کشور معادل یک میلیون و ۳۵۰ هزار دستگاه فرسوده هستند و هرساله به این میزان افزوده می‌شود.» به گفته مهری، خودروهای فرسوده دو برابر خودروهای نو مصرف سوخت دارند.
دعای مسوولانه برای آمدن «باد»
عجیب‌ترین اظهار نظر درباره آلودگی هوا سخنان رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست است. طبق گزارش ایسنا، عیسی کلانتری گفته است: «گازوئیل و ماشین‌ها دو عامل آلودگی هوا هستند؛ نه می‌توانیم جلوی رفت‌وآمد ماشین‌ها را بگیریم و نه بدون گازوئیل می‌توانیم زندگی کنیم. باید دعا کنیم باد بیاید تا آلودگی‌ها را جابه‌جا کند وگرنه می‌توانیم بدون خودرو و بدون سوخت زندگی کنیم؟»
اما محسن هاشمی‌رفسنجانی که روز 28 آذرماه گفته بود «جای مردان سیاست بنشانید درخت / تا هوا تازه شود»، روز چهارشنبه 29 آذرماه در یادداشتی در روزنامه «اعتماد» نوشت: «برخلاف آنچه گفته می‌شود منشأ بروز این آلودگی تنها خودروها نیستند. بلکه عوامل متعددی در افزایش آن دخیل هستند. موتورها، سوخت بخاری‌ها و وسایل گرمایشی، صنایع آلاینده و بالاخره آلودگی‌هایی که از بیرون از تهران به سمت تهران می‌آیند، از جمله مهم‌ترین و اصلی‌ترین علل بروز این معضل شهرهای بزرگ کشورمان است. اما در عین حال این معضلات هر کدام راه‌حلی هم دارند که باید جدی گرفته شوند... در قانون آمده است که سازمان‌ها باید ۲۴ مورد از اختیارات‌شان را به شهرداری واگذار کنند. اگر چنین شود، آن‌وقت شهرداری به عنوان مدیریت شهری می‌تواند هم بر تردد خودروها و هم کیفیت تولید آنها و هم چگونگی استفاده از وسایل گرمازا در منازل نظارت داشته باشد. همچنین خوب بود اگر قرار است شاهد افزایش قیمت بنزین و سوخت باشیم، سهمی از آن را برای توسعه حمل‌ونقل و کمک به حل آلودگی هوا بگذاریم. ولی گویا قرار نیست این اتفاق بیفتد.» عصر همین روز خبرگزاری ایسنا به نقل از لیلا نظری، سخنگوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، نوشت: امروز (۲۹ آذر) آلوده‌ترین روز سال است. پیش از این ۱۲ آبان و ۲۸ آذر، با شاخص ۱۵۱ آلوده‌ترین روزهای سال بودند اما امروز شاخص هوای تهران به عدد ۱۵۸ و هوای ناسالم برای همه رسیده است. به گفته نظری، طی هفت روز متوالی ۱۴ هزار تن گازها و ذرات آلاینده در هوای پایتخت حبس شده است.
ضرب‌وشتم دستفروشان
از دیگر مسائل خبرساز هفته گذشته برخورد با دستفروشان بود. روز شنبه 25 آذرماه ایسنا نوشت: در پی ضرب و شتم یک دستفروش در یکی از خیابان‌های تهران توسط ماموران شهرداری و پیرو دستور دادستان کل کشور به دادستان تهران، عاملان این موضوع به دادسرای ناحیه 37 احضار شدند.
روز یکشنبه 26 آذرماه نیز محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران، ری و تجریش، از مردم و اتباع افغان بابت ضرب و شتم یک دستفروش عذرخواهی کرد. او با اشاره به انتشار فیلمی از ضرب و شتم دستفروشی توسط ماموران سد معبر شهرداری گفت: این فیلم موجب مکدر شدن خاطر شهروندان شده و این در حالی است که بخشی از اقتصاد غیررسمی کشور از راه دستفروشی است که معیشت تعداد زیادی از افراد را تامین می‌کند. محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران، ری و تجریش، نیز گفت: دستفروشان مترو از مسافران بیشتر شده‌اند اما باید ساماندهی دستفروشان مورد بازنگری قرار گیرد. آن‌طور که خبرگزاری مهر گزارش داده، هاشمی صحنه‌های منتشرشده از برخورد با دستفروشی در خیابان ولیعصر را ناگوار توصیف کرد و گفت: نحوه برخورد و رفتار با دستفروشان باید طراحی مجدد شود و در این زمینه باید بررسی شود قانون بر چه مواردی تاکید کرده است. او با اشاره به دستفروشی در مترو گفت: آن زمان که در مترو فعالیت داشتیم، پدیده دستفروشی در مترو تازه آغاز شده بود که به دلیل اینکه با آن برخورد نشد، روزبه‌روز گسترش یافت و حالا می‌بینیم از تعداد مسافران بیشتر شده است، این روش برخورد مناسب نیست خوشبختانه دیدیم که هم شهردار و هم دادستان با خاطیان برخورد کردند و این نشان می‌دهد که کسی با این رفتارها موافق نیست. باید روش ساماندهی با دستفروشان طراحی شود.
هنوز واکنش‌ها به برخورد با دستفروش خیابان ولیعصر تهران به پایان نرسیده بود که خبر برخورد نیروهای سد معبر شهرداری ملایر با چند میوه‌فروش در میدان آزادی این شهر منتشر شد. این درگیری که ظهر روز 26 آذرماه رخ داد به مسدومیت انجامید. ایسنا با اعلام این خبر نوشت: «به دنبال حمله نیروهای واحد سد معبر شهرداری ملایر به چند نفر از کسبه همشهری و ضرب و جرح آنان، شهردار ملایر شبانه به عیادت نیروی مصدوم سد معبر و فرد میوه‌فروش بستری در بیمارستان امام حسین (ع) رفت و از آنان دلجویی کرد.»
