ورود به دنیای روایت

اقتصاددانان زیادی برای درک رخدادهای اقتصادی گذشته و پیش‌بینی اتفاقات آینده به ساخت مدل‌های مختلف پرداخته و همچنان می‌پردازند. ولی به‌عقیده رابرت شیلر، توسل به چنین مدل‌هایی بدون توجه به روایت‌های رایج، ثمره چندانی نخواهد داشت. باید توجه داشت که واژه روایت در این بافت نه فقط به معنای داستان، بلکه به معنای هر چیزی است که باور مردم (چه عموم مردم و چه متخصصان) را درباره ایده یا پدیده‌ای نشان دهد. نویسنده پیش‌بینی رخدادهای اقتصادی را یک ضرورت اخلاقی می‌داند، چراکه به‌عقیده او، هدف از پیش‌بینی چنین رخدادهایی «انجام مداخلاتی در زمان حال برای تغییر پیامدهای آینده به سود جامعه است». آقای شیلر اعتقاد دارد همان‌طور که فصل‌ها، دوره‌های هواشناسی و حتی چرخه‌های اقتصادی ماهیت تکرارشونده دارند، روایت‌ها نیز در زمان‌های مختلف تکرار می‌شوند و بنابراین، آگاهی از روایت‌های رایج در رخدادهای اقتصادی گذشته می‌تواند ما را از آنچه در آینده رخ خواهد داد بهتر آگاه کند.

بد نیست برای درک نکته یادشده، به ذکر مثالی جدید و ملموس بپردازم. در دهه 1920 میلادی، بازار بورس ایالات متحده رشدی سرسام‌آور را در پیش گرفته بود و شاخص این بازار مدام قله‌های جدیدی را به ثبت می‌رساند؛ روایت رایج می‌گفت که می‌توانید با خرید و فروش سهام شرکت‌ها و سفته‌بازی به ثروت هنگفتی دست یابید، حتی اگر تخصص و تجربه لازم برای این کار را نداشته باشید. البته بی‌شک روایت دیگری هم وجود داشت که یک‌شبه پولدار شدن، آن هم بدون تخصص و تجربه را دور از واقعیت و خلاف عقل سلیم می‌دانست. غلبه روایت رایج سبب روی آوردن عده زیادی از مردم آمریکا به بورس، تشدید رشد حباب‌گونه این بازار و در نهایت، سقوط تاریخی آن در اکتبر سال 1929 میلادی شد. حال برویم به‌سراغ اتفاق مشابهی که به‌تازگی در کشور خودمان رخ داد. این بار هم غلبه روایت بی‌پایه و اساس ثروت بادآورده و پروبال دادن شبه‌کارشناسان در رسانه‌های مختلف به آن، پای عده زیادی را به بازار سرمایه ایران باز کرد. به‌رغم تاکید همگان بر این روایت درست که برای هر کاری باید تخصص آن را داشت و بهترین شیوه سرمایه‌گذاری افراد فاقد تخصص سرمایه‌گذاری غیرمستقیم است، ورود مستقیم عموم مردم به کار خرید و فروش سهام و البته فرصت‌طلبی مسوولان، سبب رشد حباب‌گونه قیمت‌ها و به‌دنبال آن، سقوطی تاریخی شد. می‌بینیم که بی‌تردید توجه به همین روایت ساده و البته تکرارشونده می‌توانست منجر به پیش‌بینی درست اتفاقات آینده بهتر از هرگونه مدل اقتصادی شود و مداخله‌ای را که آقای شیلر از آن سخن می‌گوید رقم بزند.