گام معلق

در ایران آمار رسمی و مشخصی برای میزان تولید و مصرف کفش وجود ندارد. این موضوع نیز به دو دلیل عمده رخ می‌دهد. ابتدا اینکه به دلیل نامشخص بودن میزان ورود و مصرف کالاهای قاچاقی توسط ایرانیان، نمی‌توان به صورت دقیق کل هزینه صرف‌شده در کشور برای کفش را برآورد کرد و دیگر اینکه به دلیل تعدد تولیدی‌های کوچک و زیرپله‌ای در کشور نمی‌توان آمار دقیقی از تولیدات داخل کشور را برآورد کرد، چون به گفته محمدعلی گلچین عضو هیات‌مدیره اتحادیه کفش ماشینی تهران، تنها بخش کوچکی از تولیدات سالانه کفش بر عهده مارک‌های معروف کفش ایرانی پاما، شهپر، نادر، شیماکفش، البرز، کورش، الهام و... هستند و بخش عمده تولیدات کفش کشور بر عهده تولیدی‌های کوچک زیرپله‌ای است.

آیا ایرانیان، کفش ایرانی می‌پوشند؟
با این حال مرکز آمار ایران، همه ساله اطلاعاتی را منتشر می‌کند که بر مبنای آن می‌توان به آمار مصرف کفش در ایران نزدیک شد. علی لشکری، رئیس هیات مدیره جامعه صنعت کفش ایران در این زمینه اظهار کرد: برآوردهای ما از داده‌های مرکز آمار ایران نشان داده است که مردم در سال 1392 چیزی حدود چهار هزار و 220 میلیارد تومان، از هزینه‌های غیرخوراکی خود را صرف خرید کفش کرده‌اند. که از این میزان چیزی حدود 75 تا 80 درصد آن به کفش ایرانی تخصص یافته است.
از سوی دیگر بر مبنای اطلاعات مرکز آمار ایران در سال 93، کفش ایرانی به مبلغ 341 میلیارد تومان به خارج از ایران صادر شده است و در عوض تنها در حدود 21 میلیارد تومان واردات رسمی داشته‌ایم.
البته باید در نظر گرفت که بخش عمده‌ای از کفش موجود در بازار ایران قاچاق می‌شود.
گرچه آمارهای موجود امیدوار‌کننده است ولی نگاهی به روند کلی تغییرات حاصل‌شده در حوزه صادرات، واردات و... کفش نشان می‌دهد از وجوهی صنعت کفش ایران رو به تضعیف شدن می‌رود.
چنانچه مقایسه‌ای در صادرات کفش ایران در سال‌های 1393 تا 1390 داشته باشیم، می‌بینیم که صادرات ایران افت کرده است. چنانچه میزان صادرات کفش ایران در سال 1390 حدود 453 میلیارد تومان، در سال 91 حدود 398 میلیارد تومان، در سال 92 حدود 359 میلیارد تومان و در سال 93 حدود 341 میلیارد تومان بوده است.
لشکری در این زمینه اظهار کرده است: صادرات کفش ایران در سال گذشته نیز به کمترین مقدار خود در شش سال اخیر رسیده است و در شرایط امروز بازگرداندن سهم ایران از بازارهای هدف که در اختیار چین و ترکیه قرار گرفته‌اند، کار راحتی نیست.
از سوی دیگر بررسی روند واردات کفش به ایران نشان می‌دهد روند واردات کفش به ایران نیز با نوساناتی همراه است. بر مبنای آمار اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی تهران واردات کفش به ایران در سال 93، 36 میلیارد، در سال 92 حدود 24 میلیارد، در سال 91 حدود 29 میلیارد و در سال 90 حدود 21 میلیارد تومان بوده است.
باید در نظر داشت که واردات رسمی کفش به ایران، بخش کوچکی از بازار کفش خارجی در ایران را تشکیل می‌دهد. کارشناسان حوزه صنعت کفش قاچاق کفش به ایران را چندین برابر واردات رسمی آن به ایران عنوان کرده‌اند و معتقدند این رقم نیز در حال افزایش است. علی لشکری، رئیس هیات مدیره جامعه صنعت کفش ایران، چندی پیش اظهار کرده است: متاسفانه واردات و قاچاق کفش در سال ۹۳ دو برابر بیشتر از سال 92 بوده و این مساله ضربه سنگینی به صنعت کفش ایران وارد کرده است.
از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد رشد شاخص تولید‌کننده کفش در ایران نیز روند کاهنده‌ای دارد. علی لشکری در این زمینه می‌گوید: بررسی رشد شاخص تولید‌کننده کفش (قیمت درب کارخانه‌) در سال 92 و 93 حاکی از آن است که رشد پارسال نسبت به سال قبل روند کاهشی را تجربه کرده است، چنانچه از 58 درصد به 17 درصد رسیده‌ایم. این در حالی است که تحولات رشد قیمت مواد اولیه داخلی و وارداتی در حال حاضر و چشم‌انداز سال آینده اقتصاد ایران نشان می‌دهد رشد متوسط قیمت درب کارخانه انواع کفش در سال 94 در مقایسه با سال 93 از روند کاهنده‌تری نسبت به رشد 17 درصد سال 93 به 92 برخوردار خواهد بود.
همچنین بررسی‌ها حاکی از آن است در سال‌ 92 و 93 نرخ تورم کل به ترتیب 21، 5 /30، 16 و 34 درصد بوده است در حالی که نرخ تورم کفش در این سال‌ها به ترتیب 19، 43، 48 و 27 درصد بوده است.
رئیس هیات مدیره جامعه صنعت کفش ایران، در این زمینه نیز می‌گوید: به طور کلی در سال‌های گذشته تورم کفش از تورم کل کمتر بوده است و فقط در سال‌های بعد از 91 شاهد رشد بیشتر قیمت خرده‌فروشی کفش در مقایسه با خرده‌فروشی سایرکالاها بوده‌ایم. و تا زمانی که این جابه‌جایی نرخ رشد صورت نگیرد همچنان باید شاهد تداوم رکود در بازار خرده‌فروشی کفش باشیم.

برای صنعت کفش ایران چه اتفاقی افتاده است؟
به‌طور کلی باید در نظر داشت که تضعیف شرایط اقتصادی مردم طی سال‌های اخیر منجر به‌ کاهش مصرف کفش در ایران شده است. برای تایید این گزاره همین بس که سری به آمار مرکز آمار ایران درباره مصرف کفش بزنیم.
بر مبنای گزارش مرکز آمار ایران، به‌طور کلی در 10 سال گذشته درصد سهم هزینه کفش مصرفی از هزینه‌های غیرخوراکی در هر یک از دهک‌های درآمدی در خانوار شهری کاهش یافته است. این میزان برای سه دهک پایین جوامع شهری از 14 /2 به 56 /1، برای چهار دهک میانی از 04 /2 به 45 /1 و برای سه دهک بالای جامعه از 58 /1 به 9 /1 رسیده است.‌ البته بررسی‌ها نشان می‌دهد که گرچه از سال 83 تا سال 90، هزینه‌های صرف‌شده برای کفش در سراشیبی قرار گرفته بود، ولی به نظر می‌رسد از سال 90 به بعد هزینه‌هایی که مردم برای کفش مورد نیاز خود صرف می‌کنند با شیب ملایمی رو به افزایش است. چنانچه به عنوان مثال سهم هزینه کفش مصرفی از هزینه‌های غیر‌خوراکی برای سه دهک پایین جامعه از 47 /1 در سال 90 به 56 /1 در سال 92 رسیده است.
علاوه بر آنچه گفته شد به زعم کارشناسان، دلایل متعددی را می‌توان برای تضعیف صنعت کفش ایرانی ذکر کرد. بخشی از صاحبان صنایع کفش معتقدند مهم‌ترین عامل ضعیف شدن صنعت کفش ایران، ورود کفش‌های خارجی به کشور است. محمدعلی گلچین، عضو هیات مدیره اتحادیه کفش ماشینی، در این زمینه اظهار می‌کند، این مساله ربط مستقیمی به سیاستگذاری‌های دولت دارد.
اکنون کفش قاچاق به شکل گسترده‌ای وارد ایران می‌شود و دولت باید برای کمک به صنایع کفش ایرانی جلوی ورود گسترده کالاهای چینی به کشور را بگیرد.
علیرضا معینی، یکی از کارشناسان اقتصادی، با بیان اینکه اکنون مناطق آزاد محل قاچاق محصولات خارجی شده، بیان کرده است: دلمان خوش است در مناطق آزاد، تعداد اندکی شغل به قیمت نابودی تولید داخلی و پایین آمدن بهره‌وری ایجاد کرده‌ایم؛ غافل از اینکه این مناطق به مرکز قانونی قاچاق کالا تبدیل شده‌اند. دولت باید جلوی واردات کالاهای قاچاق را از طرق قانونی و غیرقانونی بگیرد. بعضاً کالاهایی وارد کشور می‌شوند که شاهد مازاد تولید داخلی مشابه آن کالاها هستیم. مثل کفش، فرش ماشینی و پوشاک.

دولت دست کفش ایرانی را نمی‌گیرد!
همچنین به نظر می‌رسد یکی دیگر از مشکلات تولیدکنندگان کفش صنعتی در ایران، مناسب نبودن حمایت دولتی باشد. بسیاری از تولید‌کنندگان کفش‌های صنعتی در گفت‌وگوهای خود با مطبوعات، از نحوه اعطای وام و شرایط بازپرداخت تسهیلات انتقاد و اظهار کرده‌اند که حمایت مسوولان در حد شعار و وعده‌ای است که به آن عمل نمی‌کنند.
محمدعلی گلچین نیز بیان می‌کند در سال‌های گذشته سیاست‌های پولی بانک‌ها به نحوی بوده است که تولیدات کوچک حمایت نشده‌اند و پول موجود در بانک‌ها به سوی کسانی رفته است که ارتباطات ویژه‌ای داشته‌اند.
او همچنین می‌گوید: در شرایطی که بخش عمده‌ای از تولیدات کفش ایرانی زیرپله‌ای هستند و در واقع بخش اعظم تولید داخل به دست واحدهای کوچک تولیدی انجام می‌شود کمک به واحدهای تولیدی کوچک اهمیت فراوانی دارد.
اصغر قصاب‌زاده، یکی از تولیدکنندگان مطرح کفش ایرانی هم، با انتقاد از قطع یارانه بیمه دولت اظهار می‌کند: در گذشته برای حمایت از تولید داخل بیمه یارانه‌ای به تولیدکنندگان و از جمله به تولیدکنندگان داخل تعلق می‌گرفت که به موجب آن، چند درصد از مبلغ بیمه را دولت تقبل می‌کرد ولی حدود چند سال است که یارانه بیمه توسط دولت لغو شده است.

عراق را از دست ندهیم
به نظر می‌رسد یکی دیگر از مشکلاتی که گریبان صادرات صنعت کفش ایران را گرفته است، به وجود آمدن مشکلاتی در جوامع هدف صادرات ایران باشد. یکی از کشورهای هدف عراق است. عراق بازار مهمی برای صادرات ایران محسوب می‌شود چون ۶۰ درصد صادرات کفش ایران به این کشور انجام می‌شود. این کشور به تازگی تعرفه واردات کفش را از پنج درصد به ۲۵ درصد افزایش داده است و این موضوع به صادرات کفش ایران آسیب زده است.
به گفته علی لشکری، اکنون مذاکرت از سوی ایران با مقامات عراقی در حال انجام است که با توجه به اینکه صنعت کفش قوی در عراق وجود ندارد، طرف عراقی مجاب شود، تعرفه واردات خود را افزایش ندهد.
همچنین به نظر می‌رسد ناآرامی‌های عراق هم مزید بر علت و مانعی برای صدور کفش ایرانی شده است.

جای خالی تخصص و تکنولوژی
یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که گریبان صنایع کفش ایران را گرفت، تحریم‌ها بود. در تمام سال‌هایی که ایران در تحریم به سر می‌برد، با مشکلات عدیده‌ای برای تولید کفش روبه‌رو شد. مثلاً اینکه قبل از اعمال تحریم‌ها، بخشی از مواد اولیه برای تولید کفش ایرانی از ایتالیا وارد ایران می‌شد ولی بعد از تحریم‌ها، کشورهایی مانند سنگاپور، ترکیه و مالزی صادر‌کننده مواد اولیه کفش به ایران شدند که اجناس‌شان کیفیت لازم را نداشت.
همچنین پرواضح است که تولید کفش مرغوب و باکیفیت و البته متنوع و شکیل مستلزم ورود تجهیزات و تکنولوژی به کشور است که تحریم‌ها باعث شد از ورود این لوازم به ایران محروم شویم. از آن گذشته همین تحریم‌ها عاملی شد که صادرات کفش ایران نیز با موانع جدی روبه‌رو شود.
البته به نظر می‌رسد برای کارشناسان صنعت کفش نگرانی‌هایی مبنی بر احتمال لغو تحریم‌ها و سرازیر شدن کفش خارجی به ایران وجود دارد.
لشکری در این زمینه نیز می‌گوید: گرچه برداشته شدن تحریم‌ها می‌تواند هزینه‌های مبادلاتی را کاهش دهد و دسترسی ما را به بازارهای بین‌المللی آسان‌تر و مشکلات حمل و نقل را برطرف می‌کند ولی تجربه کشور ما در زمان افزایش درآمدهای نفتی نشان داده ممکن است دولت حمایت از تولید را فراموش کند و با سیل بی‌رویه واردات مشکلات عدیده‌ای برای ما به وجود آید. در نتیجه در این زمینه نیاز به مدیریت صحیح است که از برداشته شدن تحریم‌ها بهره ببریم نه اینکه تولید داخلی را از بین ببریم.

بی‌مهری ایرانیان به برچسپ ایرانی!
به‌طور کلی به نظر می‌رسد برندهای صنایع پوشاک و البته کیف و کفش ایرانی از سوی ایرانیان مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد.
گزارش میدانی یکی از خبرگزاری‌ها از فروشگاه‌های کفش نشان داده است، فروشندگان کفش در ایران معتقدند، به طورکلی اگر کفش‌ها برچسپ برندهای غیر‌ایرانی را خورده باشند، شانس بیشتری برای فروش دارند.
آنها گفته‌اند در بسیاری از مواقع اگر مردم بدانند کفش‌های موجود در فروشگاه چینی است، برای خرید آن نسبت به کفش ایرانی تمایل بیشتری نشان می‌دهند. در این زمینه به نظر می‌رسد صاحبان صنایع کفش ایران نتوانسته‌اند اعتماد مردم را به چیزی به عنوان کفش ایرانی جلب کنند.