زوال خاویار خزر

زمانی ایران جزو معدود کشورهایی بود که صنعت خاویار دنیا را در انحصار داشت. دلایل آن نیز روشن است چون خزر، دریاچه شمالی ایران، خاستگاه انواع ماهی‌های خاویاری از قبیل فیل‌ماهی، تاس‌ماهی، قره‌برون و ازون‌برون بود که گویا دیگر دریاچه‌ها و آب‌های آزاد کره زمین چندان به مذاق‌شان خوش نمی‌آید.
دسترسی به این موجود دریایی کمیاب سبب شده بود که همه‌ساله ایرانیان از این محصول دریایی به ارزش میلیون‌ها دلار صید کرده و به کشورهای مرفه دنیا از جمله فرانسه، دانمارک، سوئیس، انگلستان، کانادا، اسپانیا، بلژیک، آلمان و... صادر کنند.
البته به نظر می‌رسد ایران و سایر همسایه‌های خزری، نگهبان خوبی برای حفظ نسل این جانداران گرانبها نبودند. همچنان که به زعم کارشناسان حوزه کشاورزی، به ویژه در سال‌های اخیر، صید بی‌رویه و تخریب زیست‌بوم دریای خزر از طریق اقداماتی مثل بی‌توجهی به سرریز شدن انواع ضایعات مضر به دریای خزر از جمله عواملی است که نسل این جانداران دریایی را رو به انقراض برده است.
این موضوع در نهایت صدای سازمان ملل را هم درآورد و این سازمان هشدارهای جدی را درباره حفظ منابع مهم دریای خزر مانند خاویار عنوان کرد. حتی در مواردی برای برخورد قانونی با صیادان بی‌توجه به حفظ منابع طبیعی اقداماتی هم انجام داد.
از سوی دیگر کاهش کمی ماهی خاویاری در دریای خزر و به دنبال آن، کمیابی بیشتر خاویار و نبود امکان برای صید این محصول سبب شد که کشورهای صادرکننده خاویار در این زمینه ضرر اقتصادی هم بکنند همچنان که بنا بر آمار گمرک ایران، از میلیون‌ها دلاری که سال‌ها پیش از صادرات خاویار نصیب ایران می‌شد، اکنون کمتر از 800 هزار دلار به ایران می‌رسد. این در حالی است که در سال‌های دور خاویار جزو محصولات مهم صادراتی کشور محسوب می‌شد.

پرورش خاویار راه آن را به سفره مردم باز می‌کند
خاویار را غذای ثروتمندان می‌دانند؛ همچنان که آمارها نشان می‌دهد مصرف این محصول دریایی در کشورهایی که تولیدکننده آن به صورت طبیعی به حساب می‌آیند نیز پایین است.
چنان که بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال جاری، کمتر از یک‌هشتم خاویار تولید‌شده در ایران، به مصرف مردم رسیده است و در واقع خاویار ایرانی در نهایت برای مصرف راه دوری را می‌پیماید و به کشورهایی می‌رسد که سطح رفاه عمومی بالاتری دارند و می‌توانند این محصول دریایی گرانبها را در وعده‌های غذایی خود بگنجانند.
البته به نظر می‌رسد این وضعیت در سال‌های آینده تداوم نداشته باشد چون به دنبال ممنوعیت صید خاویار از خزر، پرورش این محصول دریایی نیز قوت گرفته و اکنون علاوه بر ایران، کشورهای بسیاری هم هستند که به پرورش خاویار مبادرت کرده‌اند.
به طوری که به نظر می‌رسد تا یک دهه آینده حجم خاویار در بازار افزایش چشمگیری داشته باشد، اقدامی که به زعم بسیاری از کارشناسان حوزه کشاورزی در نهایت منجر به کاهش قیمت خاویار و راهیابی آن به سفره‌های اقشار مختلف جامعه می‌شود.