تاج تجارت بر سر دولت

طبق یک سنت نه‌چندان حسنه در ایران، خبرهای خوش آماری را پیش از انتشار رسمی، مقامات عالی‌رتبه دولتی اعلام می‌کنند. درباره آمار تراز تجاری مثبت چهارماهه نخست سال 95 هم همین روال اتفاق افتاد: یک روز قبل از آنکه گمرک جمهوری اسلامی ایران گزارش اولیه خود از تجارت چهارماهه 95 را منتشر کند، معاون‌اول رئیس‌جمهور در جلسه «ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی» خبر داد که «میزان صادرات غیرنفتی در چهارماهه نخست سال جاری با افزایش خوبی همراه بوده: از نظر وزنی به بیش از 41 میلیون تن افزایش یافته (معادل 36 درصد رشد) و از نظر ارزشی به بیش از 16 میلیارد دلار رسیده، یعنی معادل 21 درصد افزایش داشته است. همچنین مازاد تجاری صادرات غیرنفتی کشور نسبت به واردات در چهار‌ماهه نخست سال جاری حدود چهار میلیارد دلار بوده که این به معنای پیشی گرفتن میزان صادرات کشور نسبت به واردات در این مدت است.»
اسحاق جهانگیری بعد هم از هدف‌گذاری دولت برای توسعه صادرات غیرنفتی در سال 95 سخن گفت و بر «لزوم برنامه‌ریزی برای تداوم رشد صادرات غیرنفتی» تاکید کرد.1
یک روز بعد، وقتی گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران بیرون آمد، البته معلوم شد که تراز تجاری ایران در چهارماهه یادشده مثبت 4 /3 میلیارد دلار بوده، نه چهار میلیارد دلار. بر اساس اعلام گمرک، در دوره یادشده ایران 16 میلیارد و 308 میلیون دلار کالا صادر و 12 میلیارد و 865 میلیون دلار انواع کالا وارد کرده که نشان‌دهنده تراز تجاری مثبت سه میلیارد و 443 میلیون‌دلاری است. نکته قابل توجه در این آمار، آن است که در دوره مشابه سال قبل -که مرجع محاسبه درصد رشد است- هم میزان صادرات غیرنفتی کمتر بوده و هم میزان واردات، بیشتر: در چهارماهه نخست سال قبل، ایران موفق شده بود 13 میلیارد و 465 میلیون دلار کالا صادر کند (دو میلیارد و 843 میلیون دلار کمتر از امسال) و 13 میلیارد و 851 میلیون دلار هم کالا وارد کرده بود (986 میلیون دلار بیشتر از امسال). همین امر موجب شده بود تراز تجاری چهارماهه نخست سال قبل منفی 386 میلیون دلار باشد. هرچند در ادامه سال گذشته، تراز تجاری مثبت شد و در نهایت سال 94 با تراز تجاری مثبت 924 میلیون‌دلاری به پایان رسید تا برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی ایران، میزان صادرات غیرنفتی در یک سال بیشتر از واردات باشد.
مثبت شدن تراز تجاری در پایان سال 94 اگرچه از سوی دولتمردان به‌عنوان یک افتخار معرفی شد، منتقدان را در تردید باقی گذاشت. منتقدانِ مخالف، اتهام دستکاری آمارها را به دولت وارد کردند (اتهامی که البته درست به نظر نمی‌رسید) و منتقدان همدل از افت شدید «مجموع تجارت خارجی ایران» ابراز نگرانی کردند. به اعتقاد این گروه، کاهش 20 میلیارد‌دلاری مجموع تجارت خارجی ایران در سال 94 (نسبت به سال 93) عدد مهم‌تری نسبت به مثبت شدن 924 میلیون‌دلاری تراز تجاری بود. از جمله محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات و عضو اتاق بازرگانی در گفت‌وگو با «تجارت فردا» تاکید کرد که «تراز تجاری مثبت نمی‌تواند ذوق‌زدگی داشته باشد یا به عنوان یک دستاورد تلقی شود، چراکه به دلیل کوچک‌تر شدن حجم تجارت خارجی رخ داده است».2
اما حالا چه؟ در مقطع زمانی فعلی -که تراز تجاری چهارماهه نخست سال 95 به رقم کم‌سابقه مثبت 4 /3 میلیارد‌دلاری رسیده- آیا هنوز هم نباید از آن به عنوان یک دستاورد یاد کرد؟ بررسی دقیق‌تر آمارهای تجارت خارجی در این دوره، ممکن است راهی به پاسخ بگشاید.

پی‌نوشت‌ها:
1- خبر شماره ۴۵۴۷ پایگاه اطلاع‌رسانی معاون‌اول رئیس‌جمهور
2- شماره 171 هفته‌نامه تجارت فردا