خصوصی‌سازی آشوراده شدنی نیست

بحث‌ها پیرامون واگذاری پر‌حاشیه جزیره آشوراده در دریای خزر برای اجرای طرح‌های گردشگری به یک شرکت خصوصی همچنان داغ است و ادامه دارد. مسعود باقرزاده‌کریمی معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست کشور است. باقرزاده لیسانس خاک‌شناسی از دانشگاه تبریز، فوق لیسانس آبخیزداری از دانشگاه تربیت مدرس و دکترای هیدرولوژی آب‌های داخل خشکی از آکادمی ملی علوم کشور آذربایجان را دارد. باقرزاده‌کریمی از آن لحاظ درباره این واگذاری صاحب نظر است که جزیره آشوراده بخشی از مجموعه حفاظت‌شده تالاب میانکاله است. این تالاب در مجموع سه بخش را شامل می‌شود، شبه‌جزیره میانکاله، خلیج گرگان و جزیره آشوراده این سه قسمت هستند. در این گفت‌وگو باقرزاده‌کریمی از نگرانی‌های خود و آسیب‌های زیست‌محیطی که در صورت انجام این واگذاری به آشوراده وارد خواهد شد، سخن گفت.
شما معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان محیط زیست هستید، به همین دلیل هم بر اساس مسوولیت و وظایف قانونی بحث واگذاری جزیره آشوراده به نوعی دخالت در حوزه کاری شماست، می‌توانید نظرتان را درباره این واگذاری توضیح دهید؟
اگر بخواهم به طور کلی بگویم، راه‌اندازی و ایجاد فعالیت‌ها و زیرساخت‌های گردشگری در مناطق حفاظت‌شده تحت نظارت و اختیار سازمان حفاظت از محیط زیست، به خصوص مناطق حساس و مهمی مانند تالاب‌ها باید دارای چارچوب و ضوابط معینی باشد. این چارچوب‌ها و ضوابط پیش از این به صورت دقیق و با جزییات کامل در سازمان حفاظت از محیط زیست تدوین شده است. به عنوان مثال مشخص شده است که اگر بر فرض مثال قرار بود گردشگری به یک پارک جنگلی مراجعه کند چگونه رفتار کند و اگر قرار بود به یک جنگل طبیعی برود چگونه، چون این دو با هم فرق‌های اساسی دارند و طبیعتاً نحوه بازدید از هر کدام متفاوت است، می‌خواهم بگویم که در این ضوابط حتی جزییاتی در این سطح مشخص شده است. با در نظر داشتن این موضوع مشخص است که این چارچوب‌ها و ضوابط درباره فعالیت‌های این چنین در مورد تالاب‌ها چقدر با‌اهمیت و حساس است، به همین دلیل نیز این قوانین در این موارد با بقیه متفاوت است. چرا که بسیاری از تالاب‌ها و به خصوص همین تالاب میانکاله در ایران نقش ترمینال مهاجرتی عبور و مرور پرندگان مهاجر را ایفا می‌کنند. به همین دلیل در این موارد خاص ماجرا حتی با بقیه مناطق حفاظت‌شده تفاوت دارد.

در صورتی که قرار باشد گردشگران برای بازدید به مناطقی مانند تالاب میانکاله و جزیره آشوراده بروند باید چه قوانینی را رعایت کنند؟
در چنین محل‌هایی همه چیز مهم و حساس هستند، زمان و فصل بازدید، هدف و محل بازدید بسیار مهم است، نمی‌شود به راحتی و بدون برنامه هر کسی در جایی که پرندگان مهاجر تخم‌گذاری و زندگی می‌کنند رفت و آمد کند. حالا شما تصور کنید در چنین جایی قرار باشد تاسیسات گردشگری ساخته شود.

یعنی معاونت امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق با این واگذاری مخالف بود؟ مخالفت خودتان را هم اعلام کردید؟
از لحاظ اجرایی و جزییات در جریان ماجرا نیستم که به کجا ختم شد، اما در مرحله‌ای که از ما استعلام کردند، نظرمان را درباره حساسیت‌های این منطقه و آسیب‌های احتمالی که ممکن است چنین طرح‌هایی به آن وارد کند اعلام کردیم، اما خبر ندارم به چه مرحله‌ای رسید.

جزیره آشوراده به لحاظ زیست‌محیطی مشخصاً چه اهمیت‌هایی دارد که این همه در رابطه با آن حساسیت وجود دارد؟
میانکاله یک مجموعه است شامل جزیره آشوراده، شبه‌جزیره میانکاله و خلیج گرگان. این مجموعه خدمات تنوع زیستی بسیار بااهمیتی را ارائه می‌دهد که برای کشور ما بی‌نظیر است. در 1100کیلومتر ساحل خزر تنها قسمتی از سواحل این دریا که بکر مانده همین قسمت است. علاوه بر این از نظر رفتارهای انرژی‌های ساحلی و ژئومورفولوژی سواحل و مطالعه اثرات هیدرودینامیک آب و انرژی باد تنها مکانی است که به عنوان یک آزمایشگاه واقعی می‌شود روی آن کار کرد. همچنین تنها نقطه‌ای که می‌شود پیشینه شکل‌گیری سواحل خزر و همین طور پیشینه پوشش گیاهی شمال کشور را بررسی کرد همین منطقه است. این شبه‌جزیره مامن امنی است برای پرنده‌های مهاجر. سالانه صدها هزار پرنده به این جزیره می‌آید، اینجا زیستگاه ببر بوده و محدوده‌ای در آن تعیین شد که قرار بود در آن ببر مازندران احیا شود، همه اینها نشان می‌دهد اهمیت استراتژیک این منطقه به لحاظ زیست‌محیطی چقدر بالاست.

سازمان حفاظت از محیط زیست اعلام کرده بود که در حال تهیه طرح تفصیلی و توجیهی برای مناطق حفاظت‌شده مختلف کشور است تا مدیریت این مناطق به شکل سازمان‌دهی‌شده و مشخصی انجام شود. آیا این طرح‌ها برای تالاب میانکاله و جزیره آشوراده آماده شده است؟
میانکاله یکی از معدود مناطقی است که هم طرح توجیهی هم طرح تفصیلی آن تهیه شده و طرح‌ها را در شورای برنامه‌ریزی استان (مازندران) نیز به عنوان طرح اجرایی مصوب کردیم، حتی برای آن یک میلیارد بودجه نیز تصویب شده است.

بخشی از تالاب میانکاله که جزیره آشوراده هم شامل آن است در استان گلستان قرار دارد و بخشی از آن در استان مازندران، مدیریت این تالاب در دست چه استانی است؟
یکی از سیاست‌های اصلی سازمان این است که منطقه‌های حفاظت‌شده مشترک بین چند استان را به گونه‌ای تعیین کند که مدیریت آن به یک استان واگذار شود. این موضوع البته در مواد قانونی 187، 191 و 193 قانون برنامه پنجم مدیریت یکپارچه زیست‌محیطی نیز تاکید شده است؛ لذا مدیریت منطقه میانکاله که بین گلستان و مازندران است به دلیل سابقه مدیریتی بیشتر استان مازندران به این استان واگذار شد.

شما از جزییات اجرای طرحی که قرار است بر اساس آن آشوراده واگذار شود اطلاع دارید؟
نه، نمی‌دانم خروجی آن برنامه و طرح مشخصاً چیست ولی هر برنامه‌ای که با این اصول و ویژگی‌هایی که برشمردم مخالف باشد و آنها را نقض کند، خود به خود زیر سوال است و نباید در این جزیره اجرایی شود.

با این شرایط به نظرتان اجرای این طرح در آشوراده شدنی است؟
مطمئناً نه، در حقیقت اگر انتظارمان این باشد که در جزیره هتل و تفرجگاه راه‌اندازی شود و اقداماتی مانند این، برابر با نابودی این ذخیره‌گاه حساس است. اما اگر قرار باشد زیرساخت‌های لازم به عنوان مثال در بندر ترکمن ساخته شود و فقط تورهای حفاظت‌شده و یک‌روزه برای بازدید از محل برده شود بحث آن فرق می‌کند. مثل کاری که در همه جای دنیا انجام می‌شود، به این شکل می‌شود جوامع محلی را با اهمیت موضوع هم آشنا کرد و در رابطه با مسائل زیست‌محیطی ارتقای فرهنگی داد. این مدل بر اساس توسعه پایدار هم هست و می‌توان مردم محلی را از انجام فعالیت‌های متناقض با محیط زیست منع کرد. اما اینکه منطقه‌ای با این میزان اهمیت و حساسیت را بسپاریم برای اجرای یک طرح آزمون و خطایی بدون خروجی مشخص، بسیار خطرناک است. من چندی پیش با مسوولی که در این زمینه فعال بود و مدافع این کار بود صحبت می‌کردم. به او گفتم کشور ما 165میلیون هکتار وسعت دارد، چرا باید چنین طرح مبتنی بر آزمایش و خطا در حساس‌ترین منطقه کشور انجام شود؟ این کار گردشگری بر چه اساسی است؟

در آگهی تاسیس شرکتی که قرار است این جزیره به آن واگذار شود فعالیت‌هایی مانند توسعه ورزش‌های آبی و رستوران آبی و... درج شده است، آیا این اقدامات هم برای این منطقه خطرناک است؟
خزر ایران یک هزار و 100کیلومتر ساحل دارد، بروند این اقدامات را در بقیه نقاط توسعه دهند چرا چنین چیزی باید در حساس‌ترین و دست‌نخورده‌ترین قسمت ساحل اجرا شود؟ انجام‌دهنده کار هم باید شرکتی باشد که در انجام کارهای زیست‌محیطی رزومه بسیار قوی داشته باشد، اما این شرکت چنین رزومه‌ای ندارد.