بازیابی جایگاه ایران در عراق

در شرایطی که اقتصاد ایران در دو سال گذشته در رکود تورمی به سر می‌برده و بخشی از ظرفیت صنایع و خدمات کشور فاقد مشتری و خریدار بوده است صادرات به عنوان یکی از پیشران‌های اقتصاد ما جهت خروج از رکود معرفی شده است. در همین رابطه یکی از فرصت‌های بی‌نظیری که در سال‌های اخیر برای اقتصاد کشور ایجاد شده بازار عراق است که توانسته بخشی از مازاد تولید داخلی کشور را جذب کند و بر همین اساس هم پیش‌بینی می‌شود امسال میزان صادرات کالا و خدمات ایران به عراق به بیش از 12 میلیارد دلار برسد.

هر چند که متاسفانه در 10ماهه امسال بیش از پنج میلیارد دلار کالا به عراق صادر شده است که این میزان سه درصد کمتر از صادرات سال گذشته است؛ در شرایطی که عراق طی چند ماه اخیر درگیر مساله انتخابات و پس از آن بحران داعش بود بخشی از بازار ایران در عراق و اقلیم کردستان از دست رفت اما خوشبختانه با تلاش‌های ستاد توسعه روابط ایران و عراق و اتاق مشترک دو کشور و البته در پرتو حمایت‌های دولت یازدهم، صادرکنندگان ما موفق شدند روند صادرات به عراق را شدت بخشند. اقلامی نظیر سیمان به ارزش 340 میلیون دلار، کاشی و سرامیک 280 میلیون دلار، لبنیات حدود 300 میلیون دلار، صیفی‌جات حدود 220 میلیون دلار و گاز مایع 120 میلیون دلار بخشی از صادرات ایران به عراق بوده است. در مجموع صادرات کالا به عراق ارزشی بیش از 20 هزار میلیارد تومان داشته است که وقتی آن را با کل فروش سال گذشته اعضای اتاق تهران (داخلی و خارجی) که حدود 140 هزار میلیارد تومان بوده است مقایسه کنیم میزان تاثیرگذاری آن بر اقتصاد ایران را بیش از پیش احساس می‌کنیم.

از جمله دلایل موفقیت عملکرد تجار ما در عراق می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

الف- صادرات این اقلام به سایر بازارها به علت بعد مسافت (سیمان و کاشی یا لبنیات) تقریباً غیرممکن است.

ب- تولیدکننده این نوع اقلام (لبنیات، لوازم‌خانگی، کاشی و سرامیک) بنگاه‌های کوچک و متوسط کشور هستند.

ج- خرید و فروش آنی اقلام بدون دخالت شبکه بانکی و از طریق معاملات نقدی یا اعتباری صورت گرفته است که در نوع خود بی‌نظیر است.

هرچند متاسفانه به دلیل نبود ضمانت‌های بانکی، شرکت‌های بزرگ ایرانی در بازار عراق حضور جدی ندارند. به دلیل عدم وجود امنیت‌های لازم است که بیشتر بازرگانان ایرانی بازار عراق عمدتاً تاجران خرده‌پا و واسطه هستند. اما همین تجار نیز تلاش می‌کنند در رقابت با کشورهای دیگر با کالای باکیفیت در بازار عراق حضور داشته باشند و بیشتر ادعاهای مطرح‌شده در رابطه با عدم کیفیت کالاهای ایرانی را نیز باید جریان‌سازی از سوی رقبا تفسیر کرد. اگر کالاهای ایرانی از کیفیت خوبی برخوردار نبود هیچ‌گاه به بازارهای کشورهای اروپایی راه نمی‌یافت. یا حتی همین تجار عراقی نیز درخواستی برای حضور کالای ایرانی در بازار کشورشان را مطرح نمی‌کردند. ایران هیچ‌گاه راضی به خراب کردن نام و آوازه خود در بازار کشورهای دیگر نمی‌شود و بر همین اساس نیز گمان می‌کنم بیشتر شایعات مطرح‌شده جریان‌سازی از سوی رقبای ما یا ناشی از عدم یکسان‌سازی استانداردهای دو کشور باشد. خوشبختانه طی سال‌های اخیر ایران در بحث خدمات فنی و مهندسی توانسته قرارداد چهار میلیارد‌دلاری خود را افزایش دهد؛ عراقی‌ها در برخورداری از خدمات فنی و مهندسی نسبت به ساخت پالایشگاه نیز خواهان استفاده از توانایی‌ها و پتانسیل‌های طرف ایرانی هستند به همین جهت قویاً معتقدم مشکل ما با عراقی‌ها بحث کیفیت کالاهای ایرانی نیست بلکه موضوع یکسان‌سازی در استانداردسازی کالاهای صادراتی است.

چند سال پیش فرصتی دست داد تا به همراه هیات اتاق بازرگانی تهران به کشور عراق سفری داشته باشم و در این سفر بود که به واقعیت‌هایی در مورد نحوه حضور بازرگانان ایرانی در عراق دست ‌یافتم. سفر ما در شرایطی روی داد که از مدت‌ها پیش جو نامناسبی بر کالاهای صادراتی ایران در بازار عراق حاکم شده بود. آن‌گونه که مسوولان عراقی به صورت پراکنده عنوان کرده‌اند، طی سال‌های اخیر کالاهای بی‌کیفیت ایران به این کشور روانه می‌شود که نارضایتی مردم و مسوولان این کشور را در پی داشته است. آن سفر، این واقعیت را برای من و همسفرانم روشن کرد که برخلاف آنچه تحت عنوان صادرات کالای ایرانی بی‌کیفیت عنوان می‌شود تنها شامل چند قلم کالا می‌شود که عمدتاً واقعیت نیز ندارد. یک قلم از کالاهایی که عراقی‌ها برچسب بی‌کیفیت بر  آن زدند سیمان صادراتی ایران بود که به دلیل عدم انطباق استاندارد سیمان ایران با استاندارد عراق از سوی مسوولان این کشور بی‌کیفیت اعلام شد. خوشبختانه با رایزنی اتاق تهران این سوءتفاهم برطرف شد. یکی دیگر از اتفاقات میمون و مبارک این سفر که معتقدم موجبات گسترش مناسبات تجاری دو کشور را فراهم می‌کند تفاهم بر سر ایجاد دفتر اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران در بغداد بود. این اتفاق در حالی به مرحله عملیاتی نزدیک می‌شود که 127 سال پیش مجلس وکلای تجاری ایران دست به چنین اقدامی زده و دفتر نمایندگی در بغداد به راه انداخته بودند. حالا هم با گذشت نزدیک به یک قرن از این تلاش اعضای اتاق بازرگانی تهران درصدد تکرار همان فرآیند هستند که این مهم در سفر اخیر آقای آل‌اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی تهران به بغداد که به همراه هیات عالی‌رتبه سیاسی کشور و به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور به عراق بود صورت گرفت. دعوت از هیات ایرانی نشان داد حوادث سیاسی و بحران‌های داخلی عراق تاثیر عمده‌ای بر کاهش بازار صادراتی ایران نداشته اما در عین حال با توجه به نقش تاثیرگذار ایران در عقب‌نشینی داعش از عراق بستر توسعه روابط تجاری با آن کشور را بیش از پیش فراهم کرده است و امیدواریم صادرات کالاها و خدمات نیز در پرتو ارتقای همکاری‌های سیاسی دو کشور بیش از پیش افزایش یابد.