گشایش‌های کم‌حاصل

آغاز اجرای برجام از نگاه خیلی‌ به منزله پایان بخش‌هایی از محدودیت‌های ایران بود. محدودیت‌هایی که از بخش‌های اقتصادی گرفته تا دیپلماسی و حوزه‌های دیگر را دربرگرفته بود. اما در واقعیت این موضوع چقدر محقق شد؟ از آغاز اجرای برجام تاکنون چقدر از محدودیت‌های بخش‌های مختلف برداشته شده است؟ چقدر از این محدودیت‌های برداشته‌شده امکان بازگشت ندارند و چقدر محتمل است که محدودیت‌های برداشته‌نشده در آینده از میان بروند؟ از سخنان مسوولان ایرانی پیداست که تصور آنها این بوده که بخش قابل توجهی از موانع در امور تجاری، بانکی، نفتی و بخش‌های دیگر برداشته می‌شود و اقتصاد ایران فرصت دستیابی به حوزه‌هایی را دارد که تا پیش از این برایش امکان‌پذیر نبود. اما قرار بود اقتصاد ایران چه دستاوردهای جدیدی را به دست آورد؟ آیا اصلاً تصوری دقیق از دوران پس از گشایش دیپلماسی وجود داشت؟ هرچند آن زمان آغاز اجرای برجام کمتر بخشی بوده که برایش هدف کمی‌ در نظر گرفته شده باشد که اکنون میزان تحقق آن سنجیده شود اما مروری بر سخنان پس از آغاز برجام و رصد سخنان فعلی مقامات مختلف نشان می‌دهد عملکرد هرچه بوده چندان در حوزه اقتصاد رضایت‌بخش نبوده است. مقامات مختلف بخش خصوصی هرکدام از سیطره رکود بر اقتصاد ایران سخن می‌گویند و از تصوری حرف می‌زنند که در آن فرارسیدن رونق اقتصادی نهفته بود. با این حال، باید دید چرا این‌طور شده است؟ چه شده که آن وعده‌های رسیدن رونق در دوره اجرای برجام رنگ‌وروی واقعیت به خود ندیدند؟ دامنه اختیارات دولت در اجرایی کردن این وعده‌ها چقدر گسترده بود و اکنون چقدر می‌توان دولت را مقصر دانست؟ از سوی دیگر، آیا تصمیم‌هایی که از سوی کشورهای دیگر اخذ شده و به نظر می‌رسد سرعت اجرای برجام را کند کرده یا آماده نبودن بخش‌های مختلف اقتصادی کشور یا مهیا نبودن ساختارهای سنتی اقتصاد ایران باعث می‌شود نقش دولت در محقق نشدن وعده‌ها کمرنگ باشد؟ در عین حال چقدر از الزاماتی که مقامات مسوول کشور عنوان می‌کردند در شرایط سیاسی و اقتصادی کشور حاکم شد؟ در مجموع چه موانعی وجود داشت که وعده‌های برجام آن‌طور که باید و شاید محقق نشد؟ محقق نشدن این وعده‌ها به نداشتن ظرفیت برجام برای حل مشکلات برمی‌گردد یا اینکه موانع جدید عامل این اتفاق‌ها هستند؟ در عین حال باید دید آیا اکنون دیگر تاریخ مصرف برجام به پایان رسیده است؟ اگر هنوز هم عده‌ای این فرصت‌ را زنده بدانند می‌توان گفت که برجام موتور محرک اقتصاد ایران می‌تواند باشد؟ همه اینها سوالاتی است که شاید پاسخ به آنها مشخص کند که در آینده برجام چه نقشی می‌تواند در اقتصاد ایران ایفا کند و علاوه بر این، برجام چه نقشی در انتخابات آینده خواهد داشت؟