سمفونی آتی در تالار کشاورزی

یکی از رویکردهای اساسی بورس کالای ایران حرکت در راستای استقرار یک بازار مشتقه با ابزارها و دارایی‌های پایه متنوع بوده است. در این راستا تنوع‌بخشی به دارایی‌های پایه قراردادهای آتی به عنوان یک استراتژی اصولی در دستور کار و برنامه‌های شرکت بورس کالای ایران قرار دارد. از این رو، مطالعه بر روی چندین دارایی برای راه‌اندازی قرارداد آتی صورت گرفته است که شامل میلگرد، ذرت، کنجاله سویا، زیره سبز و زعفران بوده است.

قراردادهای آتی به عنوان یک ابزار مالی نوین، یکی از انواع قراردادهای مشتقه است که از سال 1387 در شرکت بورس کالای ایران راه‌اندازی شده و طی سال‌های اخیر از رشد مطلوبی برخوردار بوده است. طی این مدت بورس کالا تجربه راه‌اندازی قراردادهای آتی شمش طلا، مفتول مس و سکه طلا را در این حوزه داشته که موفق‌ترین آنها قرارداد آتی سکه طلاست.

می‌توان گفت اولین معاملات قراردادهای آتی در دنیا بر روی محصولات کشاورزی انجام شده است و از این بابت معاملات آتی محصولات کشاورزی قدیمی‌ترین نوع معاملات آتی در دنیا به حساب می‌آیند و جای خالی این محصولات در بازار قراردادهای آتی شرکت بورس کالای ایران احساس می‌شد. از این‌رو، در اولین گام، پذیرش و راه‌اندازی قرارداد آتی زیره سبز در دستور کار شرکت بورس کالای ایران قرار گرفت که معاملات آن از اردیبهشت‌ماه 93 آغاز شد.

زیره سبز یکی از محصولات صادراتی کشور است که با توجه به شرایط ویژه اکولوژیکی مورد نیاز برای آن در مناطق ویژه‌ای از جهان و ایران تولید می‌شود. این کالا به عنوان یکی از محصولات کشاورزی بومی هند سهم قابل توجهی در معاملات آتی بورس ملی کالا و مشتقات هند دارد و فعالان این بازار اعم از پوشش‌دهندگان ریسک، سفته‌بازان و آربیتراژگران از مزایای این معاملات بهره‌مند می‌شوند. ایران نیز با برخورداری از اکولوژی مناسب برای کشت زیره سبز یکی از تولیدکنندگان این محصول در جهان بوده و حجم قابل توجهی از تولیدات سالانه آن به بازارهای جهانی صادر می‌شود.

پس از قرارداد آتی زیره سبز، قرارداد آتی کنجاله سویا به تصویب هیات پذیرش کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در سازمان بورس و اوراق بهادار رسید و هم‌اکنون با برگزاری مجموعه جلسات هم‌اندیشی با اتحادیه‌ها، انجمن‌ها و فعالان صنعت طیور کشور آماده راه‌اندازی و بهره‌برداری است. گفتنی است کنجاله سویا یکی از مهم‌ترین منابع تغذیه طیور و دام و منبع اصلی تامین پروتئین مورد نیاز طیور و در نتیجه از مهم‌ترین نهاده‌های تولید گوشت در ایران و بسیاری از کشورهای جهان است. با توجه به اینکه این محصول، در کنار ذرت بخش عمده خوراک طیور را در کشور تشکیل می‌دهد، امروز تصور بازار محصولات کشاورزی ایران بدون وجود کنجاله سویا تقریباً محال است و هم‌اکنون سالانه نزدیک به 5/2 میلیون تن کنجاله سویا در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد که حجم قابل توجه آن در بخش خوراک طیور و دام به کار گرفته می‌شود.

قرارداد آتی ذرت نیز به عنوان کالای مکمل برای کنجاله سویا در دستور کار قرار دارد. در کنار محصولات کشاورزی یاد‌شده در آینده‌ای نزدیک شاهد معاملات قرارداد آتی زعفران نیز خواهیم بود.

قراردادهای آتی به عنوان یک ابزار مالی مناسب در کنار بازار معاملات نقدی محصولات کشاورزی می‌تواند کمک بسیاری در رونق کسب و کار ذی‌نفعان این بازار کند. مهم‌ترین کارکرد قراردادهای آتی امکان پوشش ریسک فعالیت ذی‌نفعان بازار در مقابل نوسانات قیمتی است. به عنوان مثال وابستگی روزافزون صنعت دام و به ویژه طیور کشور به کنجاله سویا و ذرت منجر شده است هرگونه نوسان قیمت این محصولات از نگاه فعالان بازار آن به دقت و حساسیت پیگیری شود. این نوسانات در برخی مقاطع، دغدغه‌ها و نگرانی‌های جدی در خصوص وضعیت تامین کنجاله سویا و قیمت‌های آتی آن به وجود آورده است.

با توجه به سهولت دسترسی فعالان در سراسر کشور به این بازار می‌توان از دیگر مزایای آن به شفافیت کشف قیمت با حضور تعداد زیادی از فعالان در بازاری قانونمند و ساختار‌یافته اشاره کرد. یکی دیگر از مزایای مهم این بازار نقش بورس کالا به عنوان تضمین‌کننده معاملات است تا هر یک از طرفین معامله نسبت به ایفای تعهدات خود اقدام کنند.