عملکرد رایزنان بازرگانی تحت تاثیر فعالیت‌های سیاسی سفارتخانه‌ها قرار دارد
زور سیاست بر اقتصاد چربید
«دیپلماسی هوای اقتصاد را ندارد.» این انتقاد تجار و بازرگانانی است که معتقدند سیاست خارجی کشور عمده تمرکز خود را معطوف به مسائل سیاسی و امنیتی کرده و از اقتصاد غافل است.
«دیپلماسی هوای اقتصاد را ندارد.» این انتقاد تجار و بازرگانانی است که معتقدند سیاست خارجی کشور عمده تمرکز خود را معطوف به مسائل سیاسی و امنیتی کرده و از اقتصاد غافل است. دغدغه‌های اعضای پارلمان بخش خصوصی در بی‌توجهی وزارت خارجه به امر تجارت همواره در دیدار با مقامات اجرایی کشور به ویژه مسوولان دستگاه سیاست خارجی مطرح شده بود، اما به نظر می‌رسد که تا پیش از این گوشی برای شنیدن این دغدغه‌ها وجود نداشت. آنچنان که سید‌حمید حسینی یکی از اعضای اتاق بازرگانی ایران می‌گوید: «انس رایزنان بازرگانی با سیاست بسیار بیشتر از اقتصاد است.»
رایزنی بازرگانی از حرف تا عمل
در دنیای جدید، دولت‌ها اطلاعات خود درباره کشورهای دور و نزدیک را از منابع مختلفی می‌گیرند. دستگاه دیپلماتیک و سرویس‌های اطلاعاتی تنها بخش کوچکی از اطلاعات را که به موارد سیاسی و امنیتی مربوط می‌شود، فراهم می‌سازند و بخش اعظم اطلاعات که به معیشت کلی و اقتصاد جوامع دیگر اختصاص دارد و از منابع فراوان علنی کسب می‌شود توسط نمایندگی‌های اقتصادی تهیه می‌شود. این روالی معمول در اکثر کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته جهان است که الگوی عملی آن نیز از سوی سفارتخانه‌های هشت کشور صنعتی در حال اجراست. رایزنان بازرگانی در این کشورها می‌کوشند علاوه بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی به کشورهایشان، زمینه‌ای را نیز برای سرمایه‌گذاری مشترک تجار خارجی با بازرگانان وطنی به وجود آورند، این در حالی است که دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی یا از وجود رایزن‌های بازرگانی در بیشتر سفارتخانه‌های خود محروم است و یا در صورت دارا بودن این پتانسیل عملاً در قامت یک کارمند عادی نمایندگی با وی برخورد می‌شود و شرح وظایف‌اش هیچ تناسبی با ماموریت اعزامی‌اش ندارد.
البته در چند سال گذشته طرحی به منظور بازنگری در شیوه اعزام رایزنان بازرگانی ایران و بازگردان رایزن‌های کم‌کار در سازمان توسعه تجارت اندیشیده شد که متاسفانه با فرا رسیدن فصل تحریم‌ها عملاً ناکام ماند و راهی از پیش نبرد. در آن مقطع زمانی توجیه آقایان این بود که محدودیت‌های اقتصادی کشور محلی برای مانور رایزن‌های بازرگانی ایران باقی نگذاشته است و دیگر نیازی به تدوین و اجرای طرحی نسبت به بازنگری در شیوه به‌کارگیری آنها نیست. هرچند که به باور بیشتر کارشناسان تحریم‌ها تنها یکی از دلایل از دست رفتن بازارهای هدف ایران در کشورهای دیگر بوده است و بیشتر مشکلات به عملکرد دستگاه سیاست خارجی کشور و نمایندگی‌های آن در اقصی نقاط جهان باز‌می‌گردد.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در گذشته ایران با نزدیک به 40 کشور جهان همکاری تجاری داشت که از این میان رایزنان بازرگانی در 20 سفارتخانه ایران مستقر بودند که از همین تعداد نیز تنها چند رایزن به صورتی کاملاً فعال در سفارتخانه‌ها حضور داشتند و باقی در شکل و قامت یک کارمند عادی در محل ماموریت خود حاضر می‌شدند. اما با وجود این بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته قرار بود این تعداد به 30 رایزن افزایش پیدا کند که متاسفانه با اعمال تحریم‌ها و کم‌کاری مسوولان دولت پیشین مانند عمده طرح‌های دیگر در وزارت امور خارجه مدفون شد.
اعضای اتاق بازرگانی متفق‌القول هستند که با وجود به‌کارگیری رایزنان بازرگانی در برخی از سفارتخانه‌های ایران، این افراد هیچ نقشی در جهت توسعه مبادلات اقتصادی کشور نداشته‌اند چرا که ساختار فعلی اعزام رایزن بازرگانی غیر‌منطقی است و نباید افراد فاقد اطلاعات اقتصادی، تجاری و صنعتی را که نمی‌توانند در جهت رشد اقتصاد کشور حرکتی صورت دهند با برچسب رایزن بازرگانی راهی کشورهای مورد نظرمان کنیم. علاوه بر این تا زمانی که رقابت میان معاونان اقتصادی در سفارتخانه‌ها با رایزنان بازرگانی وجود داشته باشد تجار و فعالان بخش خصوصی نمی‌توانند اطلاعات درست را از سفارتخانه‌ها در‌یافت کنند چرا که هر یک اطلاعات متفاوتی را نسبت به دیگری به تجار ارائه می‌دهند.
مهدی یکتا، دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع نساجی در این مورد می‌گوید: «متاسفانه بیشتر رایزنان بازرگانی و وابستگان اقتصادی سفارتخانه‌های ایران در خارج از کشور با وجود تعهد کاری بالا، دارای تخصص و اطلاعات لازم در زمینه شغلی خود نیستند؛ آنها اطلاعات‌شان از کسب و کار و بازرگانی در داخل کشور بسیار محدود است و از بازارهای هدف نیز اطلاعات مناسبی ندارند.»
معمولاً دیپلمات‌ها یا رایزن‌های بازرگانی با توجه به وظایفی که برایشان تعیین شده و همچنین جایگاه آنان در ساختار سازمانی، زمینه‌های تحصیلی و تجربه حرفه‌ای متفاوتی دارند. در کشورهای توسعه‌یافته این افراد، نه‌تنها از آموزش‌های بازرگانی برخوردار بوده‌اند بلکه تجربه مستقیم در بخش خصوصی را نیز داشته‌اند.
یک بام و دو هوای رایزنی بازرگانی
داستان رایزنان بازرگانی و کم‌کاری و انفعال آنها در محل ماموریت‌شان که همواره با انتقاد اصحاب بازار مواجه بوده است زمانی رنگ و بوی دیگری به خود می‌گیرد که دریابیم در هر سفارتخانه‌ای علاوه بر رایزنان بازرگانی که از جانب وزارت صنعت، معدن و تجارت مامور در وزارت خارجه می‌شوند کارشناسان اقتصادی دستگاه سیاست خارجی نیز حضور دارند. یعنی با وجود دو چهره اقتصادی باز هم چرخ فعالیت‌های تجاری سفارتخانه‌های ما نمی‌چرخد. سیدرضا سیدآقازاده، رایزن بازرگانی ایران در هندوستان با بیان این مطلب که در بحث تجارت خارجی نمایندگی‌های ایران در دیگر کشورها دو گروه به طور عمده فعالیت دارند، تصریح می‌کند: «یک گروه کارشناسان اقتصادی سفارتخانه‌ها هستند که به صورت کارمند و گروه دوم رایزن‌های بازرگانی وزارتخانه را شامل می‌شوند که نماینده سازمان توسعه تجارت هستند.»
پروسه طولانی‌مدت اعزام رایزنان بازرگانی به کشورهای هدف موضوع دیگری بود که وی با اشاره به آن می‌گوید: «کارشناسان اقتصادی ما در همه سفارتخانه‌های ایران مستقر هستند، اما رایزنان بازرگانی تنها در برخی از کشورها چون عراق، امارات، آذربایجان و ترکیه حضور دارند که متاسفانه بعد از اتمام ماموریت و بازگشت به کشور یک پروسه طولانی‌مدت طی می‌شود تا رایزن بعدی به این کشورها اعزام شود.»
آقازاده با اشاره به اینکه در سه سال گذشته تعداد رایزن‌های بازرگانی در کشورهای مختلف 20 نفر بود که امروز به 10 نفر رسیده است، یادآور می‌شود که ما در هیچ یک از کشورهای اروپایی رایزن بازرگانی نداریم.
رایزنی بازرگانی با چهره‌ای سیاسی
مطمئناً رایزنی‌های بازرگانی با هدف بازارگشایی صادراتی می‌تواند ابزار مهمی برای تحقق هدف جهش صادراتی کشور باشد. اما مشروط به آنکه شرایط لازم برای توفیق در این ماموریت فراهم شود. در وضعیت کنونی، سیاسی و دیپلماتیک بودن رایزنان، عامل بازدارنده‌ای است که سبب می‌شود ایشان نتوانند همه ظرفیت خود را در خدمت به بازرگانان و فعالان اقتصادی به کار گیرند. محدود کردن رایزنی‌های بازرگانی به حوزه ماموریت‌های سیاسیون، موانعی برای ارتباط بیشتر با فعالان تجاری ایجاد خواهد کرد.
این انتقاد بخشی از دغدغه محمد نهاوندیان، رئیس سابق اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران است که نسبت به عملکرد رایزن‌های بازرگانی کشور بیان شده است. این نقد بر عملکرد رایزنان از آنجا شکل می‌گرفت که افراد بدون مشورت اتاق بازرگانی و تشکل‌های صادراتی از سوی سازمان توسعه تجارت انتخاب شده و بی‌هیچ ارتباطی با فعالان تجاری کشور به محل ماموریت اعزام می‌شدند هرچند که به نظر می‌رسد با حضور شخص نهاوندیان در پاستور از این پس ما شاهد اهتمام ویژه مسوولان وزارتخانه‌‌های امور خارجه و صنعت و معدن و تجارت برای به بازی گرفتن پتانسیل بخش خصوصی در سفارتخانه‌هایمان باشیم.
البته به نظر می‌رسد این خوان پرنعمت مشتری‌های دیگری هم دارد. سعید بالادستیان، مدیرعامل شرکت عملیات اکتشاف نفت نیز از جمله مدیرانی است که تاکید می‌کند: «به دلیل عدم تخصص نفرات حاضر در سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌های جمهوری اسلامی در مقوله بخش بالادستی نفت و گاز ضروری است تا برخی از رایزنان بازرگانی ایران از بدنه وزارت نفت انتخاب شوند. این خواسته بدان معناست که از این پس وزارت نفت نیز در امر انتخاب رایزنان بازرگانی کشور وارد شده و برخی از این رایزنان از بدنه وزارت طلای سیاه انتخاب شوند.»
امری که به نظر نمی‌رسد در آینده نزدیک، شدنی باشد. اما در هر صورت بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته قرار است رایزنان بازرگانی سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی ایران از 9 به 30 سفارتخانه تا پایان سال ارتقا پیدا کند و آن‌طور که عبدالحمید اسدیان، مدیرکل دفتر اروپا و آمریکای سازمان توسعه تجارت می‌گوید: «کشورهایی که صادرات غیرنفتی ایران به آنها قابل توجه بود، در اولویت فعالیت رایزنان بازرگانی قرار می‌گیرند.»
دیدگاه تان را بنویسید