ترک نفت

در دنیایی که روز به روز از سوخت‌های فسیلی فاصله می‌گیرد، اقتصاد عربستان نیز با طرح فاصله گرفتن از نفت، خود را وارد چالشی بزرگ کرده است.
داستان از آنجا شروع شد که نزدیک به دو سال پیش، سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) به رهبری عربستان سیاست خود را در خصوص حمایت از قیمت نفت تغییر داد و به جای آن برای رقابت با تولیدکنندگان پرهزینه‌ای چون تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا با افزایش تولید، سیاست حفظ سهم بازار را اتخاذ کرد. پس از آن بود که در عرض یک سال و نیم، قیمت نفت از بشکه‌ای بیش از 100 دلار به زیر 30 دلار نیز رسید. هر چند هم‌اکنون قیمت‌ها از سطح 30‌دلاری فاصله گرفته است اما این سقوط قیمتی روی درآمد کشورهای تولیدکننده نفت تاثیر زیادی گذاشته است. عربستان سعودی که به شدت به دلارهای نفتی وابسته است، از این افت قیمت ضربه شدیدی خورده است. به طوری که بسیاری از تحلیلگران بر این عقیده بودند که اقتصاد عربستان در سال 2017 ورشکسته خواهد شد. در گزارش چشم‌انداز مالی خاورمیانه و آسیای مرکزی سال 2016 صندوق بین‌المللی پول، این نهاد هشدار داده است کشورهای صادرکننده نفت یک سال دیگر نیز با کاهش سطح درآمدهای نفتی مواجه خواهند بود. این کشورها ناچار هستند برای جبران کسری بودجه پیش‌آمده، اصلاحاتی در منابع تولید درآمد اعمال کنند و با قطع وابستگی نفتی، امنیت مالی برای دولت به وجود آورند.
در همین راستا، عربستان سعودی که به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت دنیا یک‌چهارم تمامی ذخایر شناخته‌شده نفت دنیا را در اختیار دارد، برای ترک اعتیاد خود به نفت، از طرحی رونمایی کرده که در آن قرار است تا سال 2030 درآمدهای غیرنفتی خود را از 6/43 میلیارد دلار در سال 2015 به 267 میلیارد دلار در سال 2030 افزایش دهد. این طرح که در راس آن محمد بن سلمان پسر 30‌ساله ملک سلمان قرار دارد در نظر دارد تا بزرگ‌ترین صادرکننده نفت دنیا را به اقتصادی ایده‌آل در عصر آینده تبدیل کند. بر اساس گزارش ارائه‌شده از سوی مجله اکونومیست، عربستان که جمعیتی بالغ بر 30 میلیون نفر دارد و رشدی 4/4‌درصدی را در سال 2015 تجربه کرده است در نظر دارد بزرگ‌ترین صندوق ذخیره ارزی جهان را به نام خود ثبت کند. صندوقی که با ارزش بیش از دو هزار میلیارد دلار قرار است به کاهش وابستگی اقتصاد عربستان سعودی به نفت کمک کند.
با این حال صندوق بین‌المللی پول در سال 2014 مثال‌های متعددی از شکست دولت‌ها در تلاش برای کاهش وابستگی به تولید انرژی را نشان داده است. شاید عربستان در انتخاب زمان مناسب برای این تحول کمی دیر عمل کرده است، این کشور زمانی که قیمت نفت بالاتر از بشکه‌ای 100 دلار بود بهترین شانس خود را از دست داد و حالا که نفت به یک‌سوم قیمت‌های سال 2014 رسیده است باید دید تا چه حد این طرح موفقیت‌آمیز خواهد بود. در این پرونده سعی شده در ابتدا چشم‌انداز عربستان تا سال 2030 و مسیرهای ارائه‌شده برای اجرایی کردن این طرح را مرور کرده و سپس چالش‌های پیش‌روی عملی شدن این طرح را با توجه به شرایط موجود در داخل و خارج جامعه محافظه‌کار عربستان مورد بررسی قرار دهیم.