چه چالش‌هایی سر راه تجارت ایران و روسیه قرار دارد؟
راه دشوار تهران تا مسکو
گمرک روسیه وابسته به وزارت توسعه اقتصادی و تجارت، بر اساس قوانین فدرال، موافقتنامه‌های بین‌المللی، تصویبنامه‌های وزارت توسعه اقتصادی و تجارت، وزارت دارایی و بانک مرکزی روسیه فعالیت می‌کند.
گمرک روسیه وابسته به وزارت توسعه اقتصادی و تجارت، بر اساس قوانین فدرال، موافقتنامه‌های بین‌المللی، تصویبنامه‌های وزارت توسعه اقتصادی و تجارت، وزارت دارایی و بانک مرکزی روسیه فعالیت می‌کند. سرویس گمرک فدرال روسیه از طریق ادارات هفت‌گانه گمرک در مناطق مسکو، سنت‌پترزبورگ، نیژنی نووگرود، روستف، یکاترینبورگ، نووسیبیرسک و ولادی وستک و دفاتر نمایندگی خود در کشورهای آلمان، فنلاند، بلژیک، قزاقستان، بلاروس، اوکراین و قرقیزستان فعالیت می‌کند. گمرک آستاراخان که بخش بزرگ کالاهای مبادلاتی میان ایران و روسیه را ترخیص می‌کند زیر نظر اداره گمرک روستف است.
سیاست گمرکی روسیه دارای چهار ویژگی است:
■ عوارض گمرگی پایین در زمینه واردات تجهیزات فنی
■ فرآیند ساده ترخیص گمرکی
■ کنترل دقیق گمرکی بعد از ترخیص کالا
■ توسعه همگرایی گمرکی در میان کشورهای مستقل مشترک‌المنافع
نرخ‌های گمرکی
حقوق گمرکی در روسیه بر اکثر محصولات وارداتی اعمال می‌شود. اکثر نرخ‌های ورودی گمرکی روسیه بر اساس ارزش کالاست. از سوی دیگر عوارض خاصی نیز بر تعدادی از انواع محصولات وارداتی بر اساس حجم، وزن یا کمیت آنها اعمال می‌شود. برخی کالاها دارای عوارض ترکیبی هستند که شامل اعمال چند نرخ است. نرخ‌های گمرکی روسیه از 100 درصد در مورد مشروبات الکلی تا صفر درصد برای کالاهای دارای اولویت وارداتی همچون ماشین‌آلات متغیر است. به‌طور میانگین نرخ‌های عوارض ورودی بین پنج تا 20 درصد ارزش گمرکی کالاست.
نرخ‌های پایه مشخص‌شده در مقررات در مورد کشورهایی که به آنها اصل دولت کامله‌الوداد اعطا شده است، اعمال می‌شود. برخی کالاهای وارداتی از کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه‌یافته به روسیه نیز با 75 درصد نرخ پایه (25 درصد تخفیف) یا صفر درصد محاسبه می‌شود. با این حال این محصولات عمدتاً محدود به مواد اولیه و صنایع دستی است. کالاهای تولید‌شده در کشورهای ثالث مشمول عوارضی به مقدار دو برابر نرخ پایه است. مواردی همچون محصولات ترانزیتی، اقلام وارداتی برای استفاده شخصی (ارزش آنها نباید از 2500 دلار و وزن آنها از 35 کیلو‌گرم بیشتر باشد) محصولات فرهنگی، وسایل نقلیه که در حمل بار و مسافر به کار گرفته می‌شود و کمک‌های بشر‌دوستانه در روسیه از پرداخت حقوق گمرکی معاف هستند. هزینه فرآیند گمرکی در روسیه بین 3 تا 15 هزار یورو برای هر اظهارنامه گمرکی است که با توجه به ارزش گمرکی کالای وارداتی مورد نظر اخذ می‌شود. پرداخت‌های گمرکی در روسیه به‌طور کلی یا همزمان با ارائه اظهارنامه گمرکی به گمرک صورت می‌پذیرد.
صادرات
بر اساس آمارهای بانک جهانی از سال 2005 تا 2014 تراز تجاری روسیه مثبت بوده و روند صادرات این کشور طی این سال‌ها همواره با مازاد روبه‌رو بوده است. میانگین ارزش صادراتی کالاهای روسی در این سال‌ها برابر با 462 میلیارد دلار بوده است. بالا بودن ارزش صادرات روسیه عمدتاً مربوط به حجم بالای صادرات نفت و گاز و سوخت‌های معدنی است که ارزش آنها در سال 2014 برابر با 4 /288 میلیارد دلار است و 62 درصد از کل صادرات روسیه را شامل می‌شود.
واردات
بر اساس آمارهای بانک جهانی میانگین واردات روسیه از سال 2005 تا 2014 برابر با 335 میلیارد است. در این میان سهم ماشین‌آلات صنعتی با ارزش وارداتی 3 /51 میلیارد دلار (15 درصد از کل واردات) از سایر اقلام وارداتی بیشتر است. بیش از دو‌سوم از واردات روسیه (5 /71) در سال 2014 از این 15 کشور بوده و در میان 15 کشور فوق تنها آمریکا ارزش صادرات خود به روسیه را از سال 2010 کاهش داده (3 /2- درصد) و مابقی کشورها صادرات خود به روسیه را افزایش داده‌اند از فنلاند با رشد 3 /5 درصد تا آلمان با رشد 1 /132 درصد.
مبادلات تجاری ایران و روسیه
مشکلات صدور ویزا و اقامت، آشنا نبودن صادرکنندگان به الگوهای مصرفی و میزان تقاضا، عدم آشنایی به قوانین گمرکی-تجاری روسیه، فاصله زیاد بازاررسانی تا مسکو، عدم توجه نسبت به صادرات کالا به سایر جمهوری‌های روسیه، کمبود زیرساخت‌های ویژه حمل و نقل میوه وسبزی، عدم تشکیل شرکت‌ها و کنسرسیوم‌های بزرگ صادراتی، مشکلات فقدان شبکه بانکی مدرن جهت انتقال ارز، وجود لایه‌های دلالی و مافیایی در بازاررسانی کالا و عدم عرضه مستقیم توسط صادرکنندگان ایرانی،بدبینی خریداران روسی نسبت به توانمندی‌های صادراتی ایران، عدم رفتار یکسان با کشتی‌های ایرانی در بنادر آستاراخان، بالا بودن ضایعات و سوخت و عدم وصول دلارهای صادراتی و عدم توجه به استاندارد کیفیتی و بسته‌بندی کالاها و عدم ریسک‌پذیری صادرکنندگان ایرانی، از معضلات اولیه صادرات کالا به کشور روسیه است.
برپایه آمارهای سازمان توسعه تجارت ایران، یک سال پس از فروپاشی رژیم سوسیالیستی سابق، صادرات ایران به کشور روسیه آغاز شد و از 9 /32 میلیون دلار در سال 1372 به 9 /48 میلیون دلار در سال 1375 افزایش یافته و دراین دوره چهارساله صادرات ایران به روسیه از رشد 6 /48درصدی برخوردار بوده است. در مقابل در دوره 1375-1372، صادرات روسیه به ایران به شدت افزایش یافته و از 197 میلیون دلار در سال 1372 به 644 میلیون دلار در سال 1375 ارتقا یافته است (3 /3 برابر). بنابراین از آغاز توسعه تجارت خارجی ایران و روسیه، موازنه تجارت خارجی به زیان ایران منفی بوده و ایران نتوانسته است در بازار 143 میلیون‌نفری روسیه نفوذ و جایگاه موثری را کسب کند و سهم مناسبی از بازار روسیه را به خود اختصاص دهد. در مقابل، سایر کشورهای دور و نزدیک هم‌تراز با ایران نظیر ترکیه، با تدوین استراتژی توسعه صادرات و سختکوشی سهم مناسبی را از بازار روسیه به خود اختصاص داده‌اند. بر اساس داده‌های گمرک جمهوری اسلامی ایران در دوره 1393-1385 میانگین ارزش صادرات ایران به روسیه سالانه حدود 351 میلیون دلار و میانگین ارزش واردات سالانه ایران در دوره مذکور حدود 870 میلیون
دلار بوده و درنتیجه در کلیه سال‌ها تراز تجاری ایران و روسیه به زیان ایران منفی بوده است. از لحاظ آمار سال میلادی در سال 2014 ارزش صادرات کالایی ایران به روسیه معادل 284 میلیون دلار و ارزش واردات ایران از روسیه معادل 669 میلیون دلار و تراز بازرگانی خارجی میان دو کشور به زیان ایران و منفی است. به‌طورکلی دردوره هفت‌ساله 2014-2008 میانگین ارزش صادرات ایران به روسیه سالانه حدود 355 میلیون دلار بوده که در مقایسه با میانگین واردات روسیه از جهان به میزان 269 میلیارد دلار، ارزش صادرات ایران به روسیه حدود 13 /0 درصد واردات روسیه را تشکیل می‌دهد که بسیار ناچیز است.
موانع و مشکلات1
موانع و مشکلات مرتبط با کشور روسیه
1- تاخیر در صدور ویزا و مجوزهای اقامتی
2- گرانی هزینه‌های اقامت نمایندگان بنگاه‌های صادراتی در روسیه
3- گرانی هزینه‌های تبلیغاتی و بازاریابی کالا در روسیه
4- هزینه بالای بازاریابی در روسیه به خاطر گرانی زندگی و بزرگی بازار
5- سختگیری در استانداردهای بالای بهداشتی کالا
6- وضع عوارض مرزی و خلق‌الساعه
7- کاهش ارزش پول ملی روسیه
8- مشکلات انتقال ارز و شبکه بانکی
9- وجود مافیای تجاری دولتی و شبه‌دولتی و واسطه‌های چندلایه
10- نوسانات قیمت روبل
موانع و مشکلات ایران در صادرات
1- نبود زیرساخت‌های مناسب حمل و نقل
2- نبود موافقتنامه تجاری میان دو کشور
3- نبود ضمانتنامه‌ها و بیمه‌های صادراتی پوشش‌دهنده ریسک
4- مشکلات مربوط به نظام بانکی کشور
5- فقدان ابزارهای مالی و اعتباری پشتیبان صادرات
6- فقدان عزم جدی برای توسعه صادرات غیرنفتی
7- درونگرا بودن اقتصاد ایران و نبود ظرفیت‌های صادراتی
8- کوته‌نگری در امر صادرات
9- نگاه به صادرات به عنوان راهکار رهایی از مازاد عرضه
10- قیمت تمام‌شده بالای محصولات و عدم توان رقابت بین‌المللی
11- بسته‌بندی نامناسب
12- مشکلات نظام تعرفه‌ای کشور
13- رقابت منفی صادرکنندگان به علت عدم سازماندهی مناسب
موانع و مشکلات ایران در صادرات به روسیه
1- سیستم ارزشگذاری بالای کالاهای ایرانی در گمرک روسیه
2- ضعف در بازاریابی و شناسایی ظرفیت‌های بازاری روسیه
3- فقدان استانداردهای بهداشتی مشترک
4- مشکلات مربوط به اخذ روادید
5- کشش تقاضای مصرف‌کنندگان روسی به کالاهای اروپایی
6- عدم اعتماد دو‌سویه بین تجار دو کشور.
راهکارهای پیشنهادی بلندمدت
به‌رغم تولید انبوه محصولات باغی و صیفی و سبزی در ایران، متاسفانه سهم صادرات محصولات بخش کشاورزی نسبت به تولید اندک و به همین دلیل تراز بازرگانی خارجی بخش کشاورزی ایران منفی است. به همین منظور اهتمام در صادرات و کسب سهم مناسب از بازار روسیه، کسری تراز بازرگانی خارجی این بخش را کاهش خواهد داد.
با وجود تولید انبوه محصولات باغی و صیفی دلیل قیمت تمام‌شده بالا، فقدان شبکه حمل و نقل متناسب با محصولات صادراتی، به‌روز نبودن تجهیزات و تکیه بر کشاورزی سنتی همراه با بهره‌وری اندک، فقدان بانک اطلاعاتی تولیدات در اقلیم‌های مختلف ایران، وجود دلالان و واسطه‌گران متعدد و... متاسفانه سهم صادارت بخش کشاورزی ناچیز است. در ایران صادرات موکول به مازاد عرضه داخلی است در حالی‌که نگاه به صادرات می‌بایستی بلندمدت و در راستای حفظ جایگاه کشور در کشورهای هدف باشد و متاسفانه در این راستا نیز کشور فاقد استراتژی صادراتی بلندمدت است. بالا بودن قیمت تمام‌شده محصولات صادراتی خصوصاً محصولات کشاورزی به دلایل مختلف سبب از دست رفتن بازار این محصولات در کشورهای هدف خواهد شد. دولت بایستی با اجرای سیاست‌های اقتصادی مطلوب، ضمن کنترل قیمت‌ها، با اجرای سیاست‌های درست و ممانعت از شوک‌درمانی خصوصاً در زمینه انرژی از افزایش هزینه کشاورزان و به تبع آن افزایش قیمت محصولات کشاورزی ممانعت کند. وزارت جهاد کشاورزی نیز با برنامه‌ریزی صحیح تلاش خود را معطوف به افزایش بهره‌وری عوامل تولیدی کشاورزی کند و با استفاده از علم و تجهیزات مناسب و کارآمد
روز به کاهش هزینه کشاورزان کمک کند. با عنایت به کمبود منابع آب و تداوم خشکسالی در ایران، ارزآوری تعداد زیادی از محصولات کشاورزی به مراتب کمتر از ارزش آب مصرفی (آب مجازی) است. بنابراین بایستی از تولید و صادرات محصولات آب‌بر، خودداری کرد و مزارع و باغات به سیستم آبیاری تحت فشار مجهز شود و در این راستا عملکرد در هکتار محصولات افزایش یابد، همچنین برای تولید و صادرات محصولاتی نظیر خیار، گوجه فرنگی، انواع کلم و فلفل و بادمجان با تهیه زیرساخت‌های لازم از سیستم گلخانه‌ای استفاده شود. در تولید و صادرات محصولات کشاورزی به مزیت نسبی، مصرف آب کمتر، ارزش‌آفرینی صنایع تبدیلی و ارزش مبادله‌ای محصول در بازار جهانی توجه شود (در این ارتباط تولید و صادرات محصولات با آب‌بری کمتر و با ارزآوری بالا به ترتیب نظیر پوشاک پنبه‌ای، روغن زیتون، پسته، زعفران و خشکبار، انگور، گوشت مرغ، لبنیات، رب، مرکبات شمال ایران و سیب مناطق سردسیر در اولویت قرار می‌گیرند).
با توجه به توانمندی‌های سایر کشورهای رقیب ایران نظیر هند، پاکستان و مصر در بهره‌گیری از شرکت‌های بزرگ صادراتی و عرضه محصول با قیمت رقابتی، مهم‌ترین راهکار توسعه صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی، به منظور حفظ و ارتقای بازار روسیه، ثبت و ایجاد شرکت‌های بزرگ تامین و توزیع در بازارهای این کشور است. دولت می‌بایستی موانع صادراتی میان دو کشور را از طریق تعامل و تفاهم و طی برقراری جلسات با مدیران رده بالای دو کشور برطرف کند. اعزام و پذیرش هیات‌های تجاری-نمایشگاهی دو کشور در اولویت قرار داده شود و صادرات به جمهوری‌ها و استان‌های خودمختار دور ونزدیک روسیه نیز علاوه بر مسکو مورد توجه قرار گیرد. از طرفی صادرکنندگان ایرانی بایستی در قالب تشکل‌های بزرگ، شرکت‌های ثبت‌شده و ایجاد دفاتر صادراتی به‌طور مستقیم و بدون واسطه در بازار روسیه وارد شوند و به تدریج واسطه‌های آذربایجانی روسی‌زبان را حذف کنند.
راهکارهای پیشنهادی کوتاه‌مدت
1- تلاش برای حذف تعرفه محصولات کشاورزی و غذایی
2- تلاش برای حذف روادید برای فعالان اقتصادی
3- تنظیم فهرست کالاهای صادراتی و محاسبه عوارض گمرکی بر اساس قیمت مندرج در اینویس2
4- تلاش در راستای تسهیل تشریفات گمرکی فی‌مابین
5- شناسایی ظرفیت‌ها، فرهنگ‌ها و فرصت‌های موجود در بازار روسیه با برگزاری همایش‌ها، سمینارها و نمایشگاه‌های بین‌المللی
6- تنوع‌بخشی به محصولات صادراتی
7- اعزام هیات‌های تجاری و رایزنان بازرگانی
8- شبانه‌روزی اعلام کردن گمرک در مرز روسیه
9- کاهش نرخ حمل و نقل دریایی
10- تاسیس دفتر تجاری در روسیه
11- حضور گسترده در نمایشگاه‌های تخصصی کالا، خدمات، گردشگری و تکنولوژی روسیه
12- تبلیغات در بازار روسیه
13- تشکیل کنسرسیوم‌های قدرتمند صادراتی و حمایت از آنها
14- افزایش کیفیت کالاهای صادراتی.
پی‌نوشت‌ها:
1- برگرفته از نظر کارشناسان در سلسله‌نشست‌های تخصصی کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران با موضوع «بررسی صادرات ایران به روسیه در شرایط تحریم فعلی ترکیه»-پاییز و زمستان 94
2- invoice.
دیدگاه تان را بنویسید