تاریخ انتشار:
سبزه هسته‌ای چطور در سیزده به در لوزان گره خورد؟
سوغات سوئیس
«در یک جهان ایده‌آل، هیچ‌گونه غنی‌سازی در ایران انجام نمی‌شد و تاسیسات فعلی غنی‌سازی این کشور خنثی می‌شد. اما ما در یک جهان ایده‌آل زندگی نمی‌کنیم. ما نمی‌توانیم دانش ایران و قابلیت‌هایی را که این کشور در زمینه غنی‌سازی کسب کرده است، با آرزو و بمب از بین ببریم.» این را ویلیام برنز می‌گوید
«در یک جهان ایده‌آل، هیچ‌گونه غنی‌سازی در ایران انجام نمی‌شد و تاسیسات فعلی غنی‌سازی این کشور خنثی می‌شد. اما ما در یک جهان ایده‌آل زندگی نمی‌کنیم. ما نمی‌توانیم دانش ایران و قابلیت‌هایی را که این کشور در زمینه غنی‌سازی کسب کرده است، با آرزو و بمب از بین ببریم.» این را ویلیام برنز می‌گوید، رئیس بنیاد کارنگی و معاون سابق وزیر خارجه آمریکا که تا چند ماه پیش روبه‌روی تیم مذاکره‌کننده اتمی ایران می‌نشست و چانه‌زنی می‌کرد؛ دیپلمات ارشدی که اول‌بار مذاکرات مخفیانه ایران و آمریکا در دوره احمدی‌نژاد با حضور او کلید خورد و بعد از توافق ژنو پشت میز مذاکرات دیده شد. برنز این را بعد از تفاهم ایران و 1+5 گفت که در وقت اضافه مذاکرات لوزان سوئیس در 13 فروردین به دست آمد و تا 90 روز پس از آن (10 تیر) باید به توافق جامع منجر شود. گرچه مذاکره‌کنندگان ایران و آمریکا هر کدام با روایت‌های خود از ابعاد برنامه هسته‌ای و لغو یا تعلیق تدریجی تحریم‌های ایران بهار لوزان را ترک کردند و جزییات تفاهم منتشرشده در تهران و واشنگتن در این باره تفاوت‌هایی با هم دارد، اما این گرهی که روز سیزده به در به سبزه هسته‌ای زده شده، بخت توافق را از
بین نخواهد برد. راه‌حل‌هایی که طرفین درباره آن گفت‌وگو کرده‌اند، به گفته محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران یک چرک‌نویس است و چنان‌که عباس عراقچی، معاونش توضیح داده تا وقتی که توافق رسماً اعلام نشده ممکن است طرفین در هر لحظه سیاست‌های خود را تغییر دهند اما با توجه به راه‌حل‌ها و چارچوب‌های لوزان، مشکل است که طرفی بخواهد مواضع خود را تغییر دهد.
فرجام برجام
اما در لوزان بر سر چه چیزهایی توافق شد که انتظار تغییر آن نمی‌رود؟ بیانیه‌ای که محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه و فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی خواندند، همان چارچوب‌هایی است که طرفین برای اجرایی کردن و تدوین جدول زمان‌بندی توافق کرده‌اند. این چارچوب‌هاست که ایران و آمریکا آن را «توافق خوب» و اسرائیل «توافق بد» می‌دانند. ایران در مذاکرات هسته‌ای چه می‌خواست؟ رسمیت بخشیدن به حق غنی‌سازی اورانیوم، استمرار فعالیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای، رفع تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی (شورای امنیت، دولت و کنگره آمریکا و اتحادیه اروپا)، شفافیت برنامه هسته‌ای ایران و اعتماد متقابل بین ایران و سایر کشورها. خواسته غرب نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران بود که قابل راستی‌آزمایی باشد و نگرانی‌هایش را مرتفع کند. دیگر کسی انتظار برچیدن کامل تاسیسات اتمی ایران یا توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم را نداشت؛ حتی بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل هم منظورش را از توافق بهتر «محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران» معنی کرد. بیانیه لوزان پاسخی بود به این خواسته‌های ایران و 1+5. برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) چنان که در بیانیه
ظریف-موگرینی هم صراحتاً قید شده، بر ادامه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای، محدود شدن (و نه توقف) غنی‌سازی اورانیوم در ایران، استمرار روند تحقیق و توسعه، تبدیل سایت فردو به مرکز پیشرفته هسته‌ای، فیزیک و فناوری که همکاری‌های بین‌المللی را جذب خواهد کرد و بازطراحی و نوسازی رآکتور تحقیقاتی پیشرفته آب‌سنگین اراک به‌گونه‌ای که پلوتونیوم با قابلیت تسلیحاتی تولید نکند، تاکید دارد. حتی فکت شیت منتشرشده از سوی کاخ سفید هم به فعالیت 6104 دستگاه سانتریفیوژ که در 10 سال آینده 5060 عدد از آنها اورانیوم غنی‌سازی خواهد کرد، ادامه غنی‌سازی 67 /3 درصد، استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته در فعالیت‌های تحقیق و توسعه و ادامه فعالیت رآکتور اراک با نام «آب‌سنگین» اشاره دارد.
فواید یک قطعنامه
ایران و 1+5 طبق بیانیه لوزان توافق کرده‌اند: «یک قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل متحد صادر خواهد شد که در آن برجام تایید شده، کلیه قطعنامه‌های قبلی مرتبط با موضوع هسته‌ای لغو خواهد شد و برخی تدابیر محدودیت‌ساز مشخص را برای یک دوره زمانی مورد توافق، لحاظ خواهد کرد.» در کنار رسمیت بخشیدن به غنی‌سازی اورانیوم و فعالیت‌های تحقیق و توسعه (R&D) که در بیانیه قید شده، این بند یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای ایران از مذاکرات لوزان بود؛ چرا که قطعنامه‌های شورای امنیت درباره ایران که توقف غنی‌سازی و تعطیلی تاسیسات اتمی را درخواست کرده بود، ملغی می‌شود که این خود رسمیت دادن به برنامه اتمی ایران در سندی بین‌المللی، فرادستی و لازم‌الاجرا برای کلیه کشورهای عضو سازمان ملل است و چون سابق بر این فعالیت‌های هسته‌ای ایران طبق فصل هفتم منشور ملل متحد (موارد نقض صلح و تهدید امنیت بین‌الملل) مشمول قطعنامه تحریمی شده بود، لغو قطعنامه‌های پیشین از تهدیدآمیز خواندن پروسه غنی‌سازی و تحقیق و توسعه ایران نیز جلوگیری خواهد کرد. علاوه بر آنکه کلیه تحریم‌های هسته‌ای این شورا را یکجا لغو خواهد کرد. سومین منفعتی که از این قطعنامه جدید
شورای امنیت عاید ایران می‌شود، ضمانت اجرای کل توافق و ممانعت از اثربخشی نهادهای دولتی و حاکمیتی کشورها در اختلال یا توقف در روند اجرای آن است. توافقی که با بازه زمانی بیش از 15 ساله قرار است اجرا شود که با چرخش‌های مداوم دولتی و سیاسی در کشورهای طرف توافق مواجه خواهد شد، نیازمند سندی فرادستی و از نظر حقوقی فوق حاکمیتی است که اجرایش را تضمین کند. از این جهت است که رئیس‌جمهور آمریکا ادعاهای نامزدهای احتمالی جمهوریخواهان برای لغو توافق با ایران در صورت پیروزی آنها را ابلهانه می‌داند، چرا که توافق مورد پذیرش شورای امنیت را هیچ قوه اجرایی یا تقنینی کشوری نمی‌تواند نقض کند.
دستاورد دیگری که با اجرای توافق نصیب ایران خواهد شد، بازگرداندن روند نظارتی و داوری پرونده هسته‌ای به ریل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. در بیانیه آمده است: «مجموعه تدابیری برای نظارت بر اجرای مفاد برجام شامل کد اصلاحی 1 /3 و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی مورد توافق واقع شده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از فناوری‌های مدرن نظارتی استفاده خواهد کرد و از دسترسی‌های توافق‌شده بیشتری از جمله به منظور روشن کردن موضوعات گذشته و حال برخوردار خواهد شد. ایران در همکاری‌های بین‌المللی در حوزه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز مشارکت خواهد کرد که می‌تواند شامل ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای و رآکتورهای تحقیقاتی شود. یک حوزه مهم دیگر، همکاری در زمینه ایمنی و امنیت هسته‌ای است.» از این بند بیانیه می‌توان سه نتیجه گرفت: اول اینکه مرجع نظارت بر نحوه اجرای توافق آژانس است، دوم اینکه اجرای پروتکل الحاقی که در دوره‌هایی بندهایی از آن اجرا می‌شد «داوطلبانه» خواهد بود و سوم اینکه با این توافق، ایران وارد همکاری‌های بین‌المللی اتمی خواهد شد و نه‌تنها با توسعه تاسیسات اتمی و ساخت نیروگاه‌های اتمی مخالفت نخواهد شد، بلکه ایران تبدیل به شریکی
در رده کشورهای صاحب تکنولوژی برای فعالیت‌های هسته‌ای در حوزه نیروگاهی و تحقیقات و امنیت می‌شود.
پایان تحریم‌ها
به‌رغم اختلافاتی که بین جزییات تفاهم به روایت ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها وجود دارد، بیانیه لوزان تاکید دارد «اتحادیه اروپایی، اعمال تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته‌ای خود را خاتمه خواهد داد و ایالات متحده نیز اجرای تحریم‌های مالی و اقتصادی ثانویه مرتبط با هسته‌ای را همزمان با اجرای تعهدات عمده هسته‌ای ایران به نحوی که توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی راستی‌آزمایی شود، متوقف خواهد کرد.» ایران می‌گوید در توافق نهایی تحریم‌ها یکجا لغو خواهد شد و آمریکایی‌ها بر تعلیق تدریجی آنها پس از راستی‌آزمایی آژانس تاکید دارند، اما آنچه بیانیه بر آن صراحت دارد خاتمه و توقف تحریم‌ها در فرآیند اجرای توافق است که از آن تعلیق استنباط نمی‌شود. با وجود این راه بر توافق باز است، بیانیه
ظریف-موگرینی فانوس راهی است که در خاموشی شب و تلاطم امواج، ساحل را نشان داده، شاید تغییراتی در پارو زدن قایق‌های طرفین و زمان رسیدن به ساحل اتفاق بیفتد اما ساحل تغییر نخواهد کرد.
دیدگاه تان را بنویسید