ریسک‌ها و فرصت‌های استارت‌آپی

هر چند صنعت تکنولوژی هم در ایران طی یک سال اخیر چشم‌انتظار گشایش‌ها و لغو محدودیت‌های تجارتی و ارتباطی بوده اما در بخش استارت‌آپ‌ها جنب و جوش و فعالیت‌ها بیش از بخش‌های دیگر به چشم آمده است. کنفرانس فعالان استارت‌آپی در برلین (iBridge) که در اوایل سال با سر و صدای زیاد برگزار شد و تعداد زیادی از فعالان ایرانی صنعت تکنولوژی در جهان را گرد هم آورد در کنار رویدادهای استارت‌آپی که در شهرستان‌های مختلف پا گرفت و افتتاح یکی پس از دیگری شتاب‌دهنده‌ها، فضاهای کاری مخصوص استارت‌آپ‌ها، رویدادها و... همه نشان‌دهنده اشتیاق حرکتی بوده که جریان نوپای استارت‌آپی به فضای تکنولوژی ایران تزریق کرده است. ظهور پشت‌سر هم برندها و سرویس‌های جدید اینترنتی در کنار مشوق‌های نصفه و نیمه ‌دولتی، توجه رسانه‌های بین‌المللی و البته ابراز نگرانی برخی جریانات داخلی بخشی از بازتاب داخلی و خارجی ظهور این جریان نوپا را طی یک سال اخیر تشکیل داده است. با این حال جریان استارت‌آپی ایران هر چند خلأ حضور ایده‌های جدید و روش‌های نوین کسب و کار را در این صنعت پر کرده اما برای بزرگ‌تر شدن و رشد کردن به ناچار به مسیری قدم می‌گذارد که پیش از این شرکت‌های تکنولوژی جاافتاده و بالغ ایرانی از سال‌ها قبل -سابقه حضور اولین شرکت‌های تکنولوژی در ایران به اوایل دهه 60 برمی‌گردد- تاکنون در آن قدم گذاشته‌اند. به همین جهت ریسک‌ها و حتی دشواری‌های حرکت در مسیر توسعه تکنولوژی هم برای شرکت‌های نوپا و هم برای شرکت‌های بالغ عموماً یکسان است. ریسک‌ها: مهم‌ترین ریسک‌های موجود در صنعت تکنولوژی را بی‌شک باید در انحصارها و زد و بندهای اداری و مقرراتی جست‌وجو کرد. نهادهای پرقدرت دولتی و شبه‌دولتی همچنان فضاها و فرصت‌های مناسبی را برای کسب و کارهای خصوصی فراهم نمی‌کنند یا این فرصت‌ها به صورت انحصاری در اختیار گروه‌های معدود و خاص قرار می‌گیرد که فرصت رقابتِ برابر را از بازیگرانِ بی‌نصیب از «رابطه» سلب می‌کند. ریسک دیگر فعالیت در این زمینه مدل قوانین و مقررات است.
دولت به‌رغم برخی اظهارنظرها و حرکات حمایتی هنوز توسعه صنعت تکنولوژی را به عنوان یک راهبرد اقتصادی در مقابل مدل‌های سنتی توسعه انتخاب نکرده است. هنوز بسیاری از مدیران به خصوص در حوزه تکنولوژی، مدل‌های توسعه و کنترل از طریق دولت را به قوامِ خودکار بخش خصوصی ترجیح می‌دهند و با تعریف و اعطای پروژه و ایجاد نهادهای وابسته به دولت، به فربه‌تر شدن بخش دولتی یا نزدیک به دولت کمک می‌کنند. از طرف دیگر فضای کسب و کار نه برای شرکت‌های نوپا و نه برای شرکت‌های با سابقه تکنولوژی در ایران مهیای جهش بزرگ نیست.
سود چرخش سرمایه در کشور همچنان متمایل به مدل‌های «دلالی» و «زودبازده» است و خلق ارزش و سود در کسب و کارهای آنلاین میان‌مدت /درازمدت دارای چشم‌انداز مبهمی است. در کنار اینها، باورهای مربوط به سرمایه‌گذاری خارجی و مشارکت خارجی در کشور هم یکدست نیست. هنوز این باور که مدل مشارکتی بین‌المللی و ایجاد شرکت‌های چند‌ملیتی جوابگو و راه‌ خروج از وضعیت ایزوله امروزی است، در میان تصمیم‌گیران طرفدار ندارد. ریسک‌های دیگری را هم می‌توان برشمرد از جمله توسعه کند و نامتوازن زیرساخت‌های تکنولوژی و عدم پایداری آنها برای سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در عرصه آنلاین، نگرانی‌های امنیتی، مشکلات مالیاتی و ...

فرصت‌ها: نمونه‌های مشهور استارت‌آپی در ایران که به‌رغم همه این ریسک‌ها تا اندازه قابل توجهی به موفقیت رسیده‌اند نشان‌دهنده این است که مسیر پیش‌رو با وجود همه سنگلاخ‌ها بسته نیست. امید و جهشی که فضای استارت‌آپی در عرصه تکنولوژی و جامعه ایران ایجاد کرده می‌تواند داستان موفقیتی باشد که بخش قابل توجهی از بدنه و باور مدیریتی کشور را وادار به انتخاب این مدل کند. از سوی دیگر اگر تا پیش از این، خروج از کشور و کار در شرکت‌های خارجی مسیر پیش روی یک متخصص تکنولوژی بوده حالا فرصت جدیدی هم پیش روی اوست. فرصتی نه لزوماً برابر اما با چشم‌انداز ایجاد ارزش از طریق ساخت برندهای محلی بزرگ.