همیشه منفی

43 در برابر 29. کفه ترازوی واردات باز هم از کفه صادرات سنگین‌تر شد و آمار گمرک تراز تجاری 10ماهه اول سال 93 را منفی نشان داد. بر اساس آمار گمرک ارزش صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی بدون احتساب میعانات گازی 357/29 میلیارد دلار بوده و در همین مدت میزان واردات 677/43 میلیارد دلار گزارش شده است.

این یعنی میزان واردات 320/14 میلیارد دلار از صادرات بیشتر بوده و تراز تجاری ایران در این دوره باز هم منفی است.

تراز تجاری منفی موضوع تازه‌ای نیست. سال‌هاست که کفه واردات از صادرات غیرنفتی سنگین‌تر است. نشریه تخصصی گمرک آمارهای مربوط به صادرات و واردات سال‌های 68 تا 92 را منتشر کرده است.

بر اساس آمار منتشر شده در تمام این سال‌ها تراز تجاری سالانه کشور منفی بوده است؛ رقم واردات همیشه با یک فاصله از صادرات بیشتر بوده با این تفاوت که در برخی سال‌ها عدد کسری بسیار بزرگ‌تر است و در مواردی این فاصله کمتر شده است.

در میان این سال‌ها بیشترین میزان کسری تجاری متعلق به سال‌های 89، 87 و 88 بوده است که به ترتیب 8/37، 7/37 و 3/33 میلیارد دلار میزان واردات بیشتر از صادرات بوده است. کمترین میزان کسری تجاری هم متعلق به سال‌های 73، 74 و 78 است که میزان واردات به ترتیب 8/6، 9 و 3/9 میلیارد دلار بیشتر از صادرات بوده است.

این یک معادله همیشگی است و تنها زمانی این تراز منفی، مثبت می‌شود و رقم صادرات پیشی می‌گیرد که نفت را در این محاسبات لحاظ کنیم. با احتساب نفت، همان محاسبات معکوس می‌شود و رقم صادرات از واردات جلو می‌زند.

اما آنچه از مرور آمارها بر‌می‌آید این است که واردات در ایران همیشه چندین گام جلوتر از صادرات بوده است. سوال اصلی دلیل این موضوع است. چرا تراز تجاری ایران همواره منفی است مگر آنکه نفت به داد تجارت برسد؟ موضوع این است که در تمام این سال‌ها و در دوره‌ها و دولت‌های مختلف شعارهای بسیاری بر تقویت صادرات غیرنفتی از یک سو و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی از سوی دیگر عنوان شده است. اما باید دید چرا صادرات کالاهای غیرنفتی هنوز به رقم قابل توجهی نرسیده است؟ سوال این است که آیا واردات برای ما جذابیت بیشتری دارد یا اینکه موانع صادرات بسیار است.

بررسی علت اصلی منفی بودن تراز تجاری در ایران موضوعی است که برخی آن را به قوانین سختگیرانه صادرات و سهل بودن واردات ربط می‌دهند. برخی دیگر تحریم‌ها را عامل مهمی می‌دانند. اما با فرض پذیرفتن مانعی با عنوان تحریم‌ها، این سوال مطرح می‌شود که در سال‌های پیش که ما درگیر تحریم‌ها به شکل کنونی آن نبودیم، چرا راه صادرات ما هموار نبوده؟

نگاهی به سه دهه تراز منفی در ایران نشان می‌دهد مشکل تراز تجاری در ایران مشکل یکی دو سال نیست و نمی‌توان دلیل آن را درمشکلات اقتصادی جدید جست.

زمانی که مشکلی در طول سال‌ها و دهه‌ها مدام تکرار می‌شود، احتمالاً باید ریشه را در موضوعات ساختاری جست. مشکلاتی ساختاری‌تر از مشکلات بین‌المللی. مانند مناسب نبودن قوانین تجارت، مانند تعدد در بخشنامه‌ها و تغییرات مداوم ناگهانی. هر‌ چه هست دلیل را باید در خانه جست.