روزهای آفتابی دیپلماسی ایرانی در نیویورک

سر خط خبرهای روزنامه‌ها و سایت‌ها در هفته گذشته عمدتاً به سفر رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه به نیویورک و دیدار با مقامات عالی‌رتبه کشورهای دیگر اختصاص داشت. دیدارهایی مانند ملاقات با دیوید کامرون، نخست‌وزیر انگلیس که برای نخستین بار در طول عمر 36‌ساله انقلاب دیدار در چنین سطحی رخ داد و با واکنش‌های متعددی از سوی موافقان و مخالفان داخلی و خارجی مواجه شد. این دیدار و دیدارهای پس از آن که با روسای جمهور فرانسه و اتریش و البته نخست‌وزیر ژاپن صورت گرفت احتمال ارتباط تلفنی یا حضوری میان روسای جمهور ایران و آمریکا را هم قوت بخشید.

تهدید به استیضاح پس از دیدار با اوباما
آلن ایر سخنگوی فارسی‌زبان وزارت امور خارجه آمریکا با اشاره به امکان‌پذیر بودن دیدار روحانی و اوباما به خبرآنلاین می‌گوید: قراری بر این دیدار نیست اما مکالمه تلفنی سال پیش ‌بین آنها نشانگر آن است که به‌طور اصولی آقای اوباما آمادگی تعامل مستقیم با جناب آقای دکتر روحانی را دارد، پس تا اندازه‌ای بستگی به میل جناب آقای دکتر روحانی دارد. البته ابراز تمایل دوباره مسوولان آمریکایی برای این دیدار، با سدی از جنس پارلمان مواجه است؛ چندی پیش تشکلی موسوم به «کمیته صیانت از منافع ایران» در مجلس اعلام موجودیت کرد که در جدیدترین اقدام خود روحانی را تهدید نمود در صورت دیدار با «اوباما» طرح «عدم‌کفایت» سیاسی او را پیگیری خواهد کرد. حمید ابوطالبی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور در صفحه شخصی خود در توئیتر با اشاره به اینکه در دولت قبل به مدت دو سال مذاکرات مخفیانه با آمریکا انجام می‌شد، می‌آورد: از زمانی که در دولت جدید تعاملات ایران و آمریکا علنی شد، خبر‌شدگان نگران شدند، و اعتراضات شروع شد. او به بهانه سفر رئیس‌جمهوری به نیویورک برای شرکت در شصت و نهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل به تشریح دو گرایش موجود در خصوص آمریکا می‌پردازد و می‌نویسد: چندین سال پیش که در مرکز تحقیقات استراتژیک در بحث سیاست خارجی در اسناد بالادستی شرکت می‌کردم دو گرایش مطرح بود: یکی تقابل، و دیگری تعامل سازنده. او فاش می‌کند که در زمان گرایش تقابل، گفت‌وگو با آمریکا در سطح معاونان وزیر در یک کشور عربی، نزدیک به دو سال انجام می‌گرفته و نامه‌هایی نیز در سطح سران هم ردوبدل می‌شده است، با این تفاوت که نه کسی از آن گفت‌وگوها و تبادل نامه‌ها با خبر بود، و نه با خبر آن امکان اعتراض داشتند. ابوطالبی با اشاره به تماس تلفنی اوباما با دکتر روحانی که سال گذشته در اولین حضور رئیس‌جمهوری در مجمع عمومی سازمان ملل متحد صورت گرفت، نوشت: سطح مذاکرات مخفی معاونان وزیر به مذاکرات شفاف وزرای خارجه ارتقا یافت و تعاملات ایران و آمریکا علنی شد. معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهوری در ادامه با اشاره به عزیمت دکتر روحانی به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان می‌نویسد: از زمانی که ایشان در مصاحبه اخیر خود گفت در این اجلاس شرکت خواهد کرد حدس و گمان‌ها هم شروع شد، نامه‌نگاری‌ها و سخنرانی‌ها و پیش‌بینی‌ها آغاز شد که مبادا ایشان با اوباما روبه‌رو شود. نماینده معرفی‌شده ایران در سازمان ملل این موضوع را یک گام به جلو دانسته و می‌نویسد: دیگر کسی نگران دیدار وزرای خارجه، یا تماس تلفنی مقامات بالاتر نیست، آنها ممکن است سال آینده نگران سفرهای رسمی باشند.

کامرون و روحانی؛ دیداری تاریخی
با وجود پر‌حاشیه بودن دیدار احتمالی روحانی و ظریف با مقامات خارجی سفر رئیس‌جمهور به نیویورک را نباید منحصر به ملاقات با رئیس‌جمهور آمریکا دانست چرا که رئیس‌جمهور ایران در جریان شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل با 12 تن از سران و مسوولان بلندپایه کشورهای جهان نیز ملاقات کرد. نخست‌وزیر ژاپن، رئیس‌جمهور ترکیه، رئیس‌جمهور فرانسه، رئیس‌جمهور اتریش، نخست‌وزیر انگلیس، رئیس‌جمهور عراق، رئیس‌جمهور ونزوئلا، نخست‌وزیر گرجستان و نخست‌وزیر لبنان سران کشورهایی بودند که با روحانی دیدار و گفت‌وگو کردند. از میان این دیدارها نیز اهمیت ملاقات صورت‌گرفته با دیوید کامرون نخست‌وزیر انگلیس به مراتب بیش از دیدارهای دیگر بود. دیداری که عمری به درازای عمر 36‌ساله انقلاب داشت. صادق زیباکلام با نگارش یادداشتی در روزنامه شرق به این دیدار تاریخی اشاره می‌کند و می‌آورد: جزییات مذاکرات و تماس‌های میان دو کشور البته که دارای اهمیت است اما مهم‌تر از مفاد مذاکرات میان روحانی و «کامرون»، تبعات سیاسی این دیدار تاریخی است. واقعیت این است که میان «واشنگتن» و «لندن»، انسجام سیاسی عمیقی وجود دارد. این انسجام به لحاظ تاریخی همواره میان آن دو کشور بوده و از فردای جنگ جهانی دوم، جدا از ابعاد تاریخی، یک بعد سیاسی بین‌المللی مستحکم پیدا کرده است. او ادامه می‌دهد: در واقع، کمتر موردی را می‌توان ظرف 70 سال اخیر به یاد آورد که «واشنگتن» و «لندن»، پیرامون موضوعی بین‌المللی با یکدیگر اختلاف نظر داشته باشند. مهم هم نبوده که در انگلستان محافظه‌کاران بر سر قدرت بودند یا حزب کارگر یا در «کاخ سفید»، جمهوریخواهان ساکن بوده‌اند یا دموکرات‌ها. هر دو کشور نیز به یک اندازه با کشور ثالث در دشمنی بوده‌اند و هر دو به یک اندازه با کشور سوم، دوستی و مراوده داشته‌اند. مخالفت با صدام و حمله به عراق، مخالفت با دخالت نظامی در سوریه علیه «بشار اسد»، همراهی نکردن با «تل‌آویو» در عملیات نظامی علیه فلسطینی‌ها در «غزه»، ایستادگی علیه روسیه در اوکراین و موضع‌گیری اخیر علیه «داعش» و موارد مهم بین‌المللی دیگر، نمونه‌هایی از آن است. این قاعده کلی در خصوص ایران هم ساری و جاری است.

دیدار با کامرون زمینه‌ساز ملاقات با اوباما
زیباکلام معتقد است که دیدار با کامرون زمینه‌ساز ملاقات با اوباما خواهد شد و این موضوع را به این صورت به نگارش درمی‌آورد که اگر زمینه‌های توافق تهران و واشنگتن فراهم نشده بود، در عمل، غیرممکن می‌شد که بلندپایه‌ترین مقام کشور انگلستان با رئیس‌‌جمهور ایران دیدار و گفت‌وگو کند. البته، ممکن است برخی از مخالفان تنش‌زدایی ایران و ایالات متحده، ما را متهم کنند که به ملاقات نخست‌وزیر انگلستان و رئیس‌جمهور ایران، بیش از حد خوش‌بین شده‌ایم. آنان تلاش خواهند کرد تا هر طور شده بر موانع ملاقات احتمالی «اوباما» و روحانی بیفزایند. اما مساله، نه ذوق‌زدگی است نه باور به این مساله که تنش‌زدایی با آمریکا همه مشکلات ما را یک‌شبه حل خواهد کرد. این استاد دانشگاه در پایان این یادداشت تاکید می‌کند: به هر حال، ملاقات «دیوید کامرون» و حسن روحانی به معنای سبز شدن چراغ مناسبات تهران و واشنگتن نیز خواهد بود. با شکفتن یک گل، البته که بهار نمی‌شود اما شکفتن یک گل، دست‌کم طلیعه پایان زمستان روابط می‌تواند باشد. اگر تا این حد هم خوش‌بینانه نخواسته باشیم به موضوع نگاه کنیم، پیام ملاقات این دو مسوول ارشد دو کشور، تقویت احتمال دیدار اوباما و روحانی است. هرچند، برای وقوع چنین دیداری، نباید از تاثیرگذاری متغیرهای دیگر هم غافل ماند.

برنامه‌ریزی برای ارتقای یک رابطه
یکی دیگر از دیدارهای مهم رئیس‌جمهور در سفر به نیویورک ملاقات با فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهور فرانسه بود. این برای دومین مرتبه در یک سال گذشته بود که سران ایران و فرانسه با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو می‌کردند؛ روحانی و اولاند سال گذشته نیز در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک ملاقات کردند. روزنامه فرانسوی «لا فیگارو»، هفته‌نامه فرانسوی «لا پوئن»، خبرگزاری «روماندی نیوز» سوئیس و روزنامه لبنانی «لوریان لو ژور» از جمله رسانه‌هایی بودند که به این دیدار پرداختند. لو پوئن با تیتر «دست پیش‌آمده اولاند به سوی روحانی» نوشت: اولاند در این دیدار بررسی همه امکانات را برای یافتن راه‌حل سیاسی در مساله خاورمیانه ضروری دانست. آن‌طور که دیگر رسانه‌های فرانسوی‌زبان نوشته‌اند در این دیدار 20 دقیقه‌ای، مقامات ایران و فرانسه دورنمای همکاری‌های دوجانبه را که قرار است به محض اعتمادسازی توسط توافق جامع هسته‌ای آغاز شود، مورد بررسی قرار دادند.

انتقال گاز ایران به اروپا از طریق اتریش
اگرچه جنس بیشتر دیدارهای روحانی با سران کشورهای جهان از نوع سیاست و بر پایه روابط حوزه دیپلماسی بود اما در این میان بودند دیدارهایی که بر اساس روابط حوزه اقتصادی تنظیم شده بود. مانند دیدار روسای جمهور ایران و اتریش که در آن بر آمادگی تهران برای اجرایی شدن شبکه انتقال گاز به اروپا از طریق این کشور تاکید شد. روحانی همچنین گسترش همکاری‌های اقتصادی میان ایران و این کشور را متذکر شد و گفت: ایران برای تکمیل برنامه توسعه خود درصدد گسترش شبکه راه‌آهن، توسعه بنادر و صنایع است و در این زمینه از همکاری با اتریش استقبال می‌کند. روحانی در حاشیه شصت و نهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل دیدار اقتصادی دیگری هم با رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه داشت که در آن رسیدن سطح مبادلات تهران و آنکارا به 30 میلیارد دلار را حق دو ملت همسایه و دوست دانست. وی با حمایت از توسعه روابط اتاق‌های بازرگانی ایران و ترکیه، یادآور شد: ایران از حضور سرمایه‌گذاران و بخش خصوصی ترکیه در پروژه‌های خود استقبال می‌کند.