محبوبی که مغضوب شد

وانت نیسان، آن هم از نوع آبی خاصش، همانند بسیاری از خودروهای دیگر همچون پیکان به‌رغم کاستی‌هایی که به لحاظ فنی و ظاهری به خود می‌بیند، اما مقبول بازار است و مشتری‌های خاص خودش را دارد. این وانت درشت‌اندام و محبوب رانندگانش، با حجم موتور 2400 سی‌سی و با توان حدود 100 اسب بخار در گذشته و به دلیل تولید با سیستم کاربراتوری، مصرف سوختی معادل 18 لیتر در هر 100 کیلومتر داشت؛ این در حالی است که پس از اعمال تغییراتی در سیستم سوخت‌رسانی و همچنین با توجه به بهبوددهنده‌ای که در موتور آن ایجاد شد مصرف سوخت آن به حدود 5 /13 لیتر در هر 100 کیلومتر پیمایش رسیده است. با این حساب، مصرف سوخت وانت نیسان 5 /4 لیتر در سیکل ترکیبی کاهش یافته و این موضوع، هم به نفع رانندگانش تمام شده و هم کاهش سرانه مصرف سوخت وانت‌های کشور را پایین آورده است.

این غول دوست‌داشتنی در شرایطی چنین مصرف سوختی دارد که قادر است بیش از 5 /2 برابر یک وانت معمولی (مانند وانت پیکان) بار حمل کند و از همین‌رو می‌توان آن را مهم‌ترین خودرو کار در ایران به حساب آورد.

با وجود این، وزیر محترم نفت در همایش سرمایه‌گذاری‌های نفتی، برای توجیه دلایل مصرف سوخت بالا در کشور گریزی به این محصول شرکت زامیاد زد و از مصرف 20‌لیتری (به‌زعم وزیر) این خودرو بارکش انتقاد کرد. شاید آقای بیژن زنگنه وزیر محترم نفت نداند که خودروهای صفرکیلومتر این محصول دیگر همانند سلفشان شکمو نیستند و چیزی حدود 5 /4 لیتر از مصرف‌شان در هر 100 کیلومتر از مدل‌های قدیمی کاسته شده است. در واقع مدل‌های جدید وانت نیسان به هیچ‌وجه مصرف سوخت 20 لیتر در هر 100 کیلومتر پیمایش ندارند، هر چند البته مدل‌های قدیمی این غول آبی دارای مصرف سوخت بالایی همان‌طور که وزیر محترم نفت گفته، هستند.

نکته دیگر اینجاست که به هر حال خودروهای قدیمی و خیلی قدیمی، هنوز در سطح شهرها و جاده‌های کشور در تردد هستند و بنابراین می‌توان گفت نسبت مدل‌های کاربراتوری به انژکتوری، آنقدر زیاد هست که وزیر محترم از میزان مصرف سوخت توسط این وانت شکموی سنگین‌وزن ناراحت باشد. بر کسی پوشیده نیست که خودروهای کاربراتوری به دلیل نوع سیستم سوخت‌رسانی‌شان، بسیار پرمصرف‌تر از خودروهای انژکتوری هستند و یکی از دلایل عمده بالا بودن سرانه مصرف سوخت در کشور، همین کاربراتوری‌ها به شمار می‌روند.

اما گذشته از اینکه نیسان وانت آبی دارای چه ویژگی‌هایی است که باعث شده به‌رغم کیفیت پایین و ظاهر نه‌چندان خوشایندش، مقبول بخشی از بازار ایران باشد، برای بررسی این علاقه‌مندی باید دنبال ریشه‌های تاریخی علاقه‌مندی ایرانیان به عادت‌های نوستالژیکشان نیز بود. این همان علاقه‌ای است که برای ما ایرانی‌ها در موارد مختلف وابستگی‌های طولانی ایجاد می‌کند، درست مانند وابستگی مشتریان به نیسان آبی شرکت زامیاد.

با نگاهی به گذشته پی می‌بریم که جدایی پیکان از بازار نیز زمانی اتفاق افتاد که این محصول استراتژیک ایران‌خودرو هنوز دارای اقبال عمومی بود و مشتریان خاص خودش را داشت. در واقع اگر پیکان از خط تولید خارج نمی‌شد، تا چند سال دیگر همچنان می‌توانست خودرویی پر‌فروش باشد، اما به هر حال مسوولان وقت وزارت صنعت و محیط زیست مصلحت را در کنار رفتن این محصول خاطره‌انگیز می‌دانستند. همچنین بنز واگن هود هم که یک کامیون 10 تا 18 تن است و در ایران‌خودرو دیزل تولید می‌شود، همین شرایط را دارد به نحوی که این محصول استراتژیک نیز به‌رغم آنکه بیش از نیم‌قرن از تولید اسلاف آن می‌گذرد، اما هنوز محصولی مرغوب و مشتری‌پسند در ایران به حساب می‌آید.

با وجود این، نگارنده قصد ندارد در این نگارش ریشه‌های تاریخی وابستگی ایرانیان به دارایی‌های سنتی‌شان را بررسی کند، بلکه هدف اصلی این است که راز ماندگاری خودروهایی خاص مانند وانت نیسان کشف شود؛ آن هم خودروهایی که با وجود نداشتن جذابیت‌های بصری و فنی، مقبول بخش قابل توجهی از مشتریان بازار ایران هستند.

در همین راستا، بدون تردید نیسان آبی شرکت زامیاد از مقبولیت بالایی در بازار ایران برخوردار بوده و محبوبیت دارد، زیرا سال‌هاست صبورانه و پرتوان، روزی‌رسان سفره‌های قشر زحمت‌کشی از مردم کشور شده است. این وانت با آنکه بیش از توان اسمی خود بار حمل می‌کند، کمتر پیش می‌آید که نیاز به تعمیرات اساسی پیدا کند و راهی تعمیرگاه‌ها شود. البته وانت نیسان خودرویی است که تعمیرکارش همه‌جا و در هر روستا و جاده‌ای یافت می‌شود. برای ابتیاع یک دستگاه وانت نیسان نیاز نیست هزینه اضافی بابت آپشن‌هایی پرداخت کرد که رانندگان این قبیل خودروها، کمتر به آن نیاز پیدا می‌کنند. اما آیا این دلایل و شاید ده‌ها دلیل دیگر می‌تواند راز ماندگاری این قبیل خودروها در بازار ایران باشد؟ در آن صورت، این را که ایرانی‌ها به سرعت به تکنولوژی‌های جدید واکنش مثبت نشان می‌دهند و شاهد آن هم استفاده ایشان از آخرین تکنولوژی‌های دیجیتال حتی فراتر از کشورهای توسعه‌یافته است، چگونه می‌توان توجیه کرد؟

به‌زعم نگارنده، وقتی به دوگانگی رفتاری علاقه‌مندی ایرانیان به عادت‌های نوستالژیک‌شان از یک طرف و شیفتگی آنها در مقابل تکنولوژی‌های جدید از طرف دیگر، برمی‌خوریم، به این موضوع پی می‌بریم که شاید علت علاقه‌مندی بخشی از بازار ایران به خودروهای قدیمی نظیر وانت نیسان ریشه در ناتوانی داخلی برای ابتیاع یک محصول جدید دارد.

به عبارت بهتر، اگر بازار اقبال زیادی به یک محصول از رده خارج نشان می‌دهد، نمی‌توان گفت ریشه این رغبت، ویژگی‌های ممتاز آن محصول است، بلکه ممکن است مشتری به توان خرید خود و میزان مطلوبیتی که از این خرید برایش حاصل می‌شود توجه کند. واضح‌تر اینکه اگر قدرت خرید بالاتری برای مشتریان ایرانی ایجاد شود، آنها حتماً تصمیم به خرید یک محصول با ویژگی‌های جدیدتر و ممتازتر (هم به لحاظ فنی و هم از جنبه زیبایی ظاهری) خواهند گرفت.

به همین دلیل است که هرگاه دولت با همکاری شرکت‌های خودروساز تصمیم به از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و قدیمی موجود در بازار گرفته، با صف طویل تقاضای مشتریان مواجه شده است. بنابراین در این فقره نیز اگر دولت و شرکت‌های خودروساز تصمیم بگیرند که یک وانت مشابه «نیسان آبی» را طراحی و تولید کنند، می‌توان به این پرسش پاسخ داد که مقبولیت و محبوبیت این غول آبی، نوستالژیک است یا ریشه در مشخصات فنی و عملکردی آن دارد.

در واقع اگر خودرویی به عنوان جایگزین وانت نیسان، با همان ویژگی‌های توانی و کاری، برای مشتریان طراحی و تولید شود اما دارای مختصات فنی و استانداردی جدید باشد و با قیمت یارانه‌ای و فروش اعتباری در اختیار مشتریان قرار گیرد و در مقابل یک نیسان آبی از رده خارج شود، آن زمان میزان استقبال از چنین طرحی، تعیین‌کننده میزان مقبولیت نیسان آبی در بازار خواهد بود.

به نظر می‌رسد در این شرایط بسیاری از مالکان این خودروها حاضرند تن به چنین تهاتری بدهند، منتها به شرطی که خودرو جدید جایگزین، با حد توان اقتصادی‌شان همخوانی داشته باشد.

نتیجه آنکه وزیر محترم نفت به جای آنکه دستور دهند تا همه نیسان‌های آبی موجود در کشور خریداری شده و تحویل ذوب‌آهن داده شود، بهتر است پیشنهادی مبنی بر تولید محصول جایگزین، به دولت ارائه کند. به عبارت بهتر، آقای زنگنه می‌تواند دولت را قانع کند تا ضمن معرفی یک خودرو جایگزین که مصرف سوخت مناسبی هم داشته باشد، به دارندگان نیسان آبی، در مقابل واگذاری وانتشان محصولی جدید را با قیمت رقابتی و البته یارانه‌ای تحویل دهد. در این صورت احتمالاً وانت نیسانی‌ها حاضرند از نوستالژی آبی فاصله گرفته و خودرویی زیباتر و باکیفیت‌تر و البته کم‌مصرف‌تر را جایگزین کنند.