شفافیت مالیاتی

شاید نور آفتاب بهترین ضدعفونی‌کننده باشد اما سوزاننده نیز هست. در 10 آوریل و به دنبال افشاگری‌های اسناد پاناما دیوید کامرون مجبور شد در زیر نور آفتاب قرار گیرد. او اولین نخست‌وزیر انگلستان است که خلاصه‌ای از گزارش سالانه پرداخت مالیات خود را انتشار داد. پس از آن که مطبوعات با خشم و عصبانیت فراوان در مورد اتهام فرار مالیاتی او به بحث پرداختند سایر سیاستمداران هم داده‌های خود را افشا کردند. یکی از نمایندگان مجلس از فرط عصبانیت تهدید کرد که از این به بعد پرده‌های منازل را ممنوع اعلام می‌کند تا تمامی ابعاد زندگی خصوصی افراد در معرض دید همگان قرار گیرد.
اما این‌گونه افشاگری‌ها در برخی کشورها رایج است و صرفاً به سیاستمداران محدود نمی‌شود. در نروژ و فنلاند کلیه پرداخت‌های مالیاتی در دسترس عموم هستند. نشان دادن میزان مشارکت هر فرد در صندوق عمومی به این منظور است که همبستگی اجتماعی و اعتماد به دولت و نظام مالیاتی افزایش یابد. نروژی‌ها به جای اینکه بی‌هدف در زندگی ثروتمندان به جست‌وجو بپردازند می‌توانند به راحتی اعمال آنها را بررسی کنند. تور دالویک از سازمان شفافیت بین‌الملل می‌گوید یک تاثیر مثبت این اقدام تداوم مناظرات پیرامون قانون مالیات است. شواهد اندکی وجود دارد که تاثیر خاص افشاسازی پرداخت مالیات را نشان دهد اما اصلاحاتی که در سال 2001 در نروژ اتفاق افتاد می‌تواند نشانه خوبی باشد. قبل از آن تاریخ سوابق مالیاتی فقط بر روی کاغذ قابل دسترسی بودند. سپس دولت آنها را آنلاین کرد و مردم را قادر ساخت تا بدون زحمت و شناخته شدن بتوانند سوابق مالیاتی همسایگان خود را بررسی کنند.
افزایش شفافیت مزایایی را به همراه داشت. پژوهش ارلند بو و تور تورسون از مرکز آمار نروژ و جول اسلمراد از دانشگاه میشیگان نشان داد صاحبان تجارت سه درصد بیشتر درآمد خود را گزارش دادند. پژوهش دیگر که به وسیله ریکاردو پرز از پژوهشکده مایکروسافت انجام گرفت این تاثیر مثبت را به بهبود آگاهی مردم از جایگاه خود در فهرست توزیع درآمد نسبت می‌دهد.
اما این کار هزینه‌هایی نیز دارد. آقای پرز متوجه شد برخی افراد که در انتهای طیف قرار دارند از آنچه فهمیدند خوشحال نشدند؛ شکاف میان شادمانی گزارش‌شده از سوی فقرا و ثروتمندان وسیع‌تر شد. داستان‌هایی درباره کودکانی گفته شد که به خاطر درآمد والدین‌شان مورد باج‌گیری قرار گرفتند. کارگران کم‌درآمد شرمنده شدند و تبهکاران از این اطلاعات برای پیدا کردن طعمه‌های بعدی خود استفاده کردند. دسترسی آسان به داده‌ها مردم را به جاسوسی تحریک کرد. وقتی مقامات جست‌وجوگران را مجبور به افشای هویت خود کردند میزان جست‌وجوها تا بیش از 90 درصد کاهش یافت.
اما تجربه نروژ تا چه اندازه به بریتانیای طرفدار حریم خصوصی ارتباط پیدا می‌کند؟ تعجب‌آور آن است که 51 درصد از پاسخ‌دهندگانی که در سال 2012 در نظرسنجی بنگاه «دولت شما» شرکت کردند طرفدار آن بودند که تمامی پرداخت‌های مالیاتی در دسترس عموم قرار گیرند. نظرسنجی تازه‌تر دولت شما نتیجه‌ای قابل پیش‌بینی دربر‌داشت: 68 درصد از پاسخ‌دهندگان عقیده داشتند که سوابق مالیاتی سیاستمداران باید در دسترس عموم باشد.
دلیل اعمال استانداردهای بالاتر شفافیت در مورد سیاستمداران نسبت به عوام آن است که مردم علاقه‌مندند تضاد منافع آشکار و فساد ریشه‌کن شود. به گفته لاریسا گری از بانک جهانی حدود 90 درصد از کشورها نوعی نظام افشاسازی دارند هرچند کمتر از نیمی از آنها به عموم مردم اجازه دسترسی می‌دهند. برخی نگران هستند که وادار ساختن سیاستمداران به افشای سوابق مالیاتی خود ممکن است باعث شود آنها از کار اداری کنار بکشند. اما این کار هم‌اکنون در مورد نامزدهای شهرداری لندن و نامزدهای ریاست‌جمهوری آمریکا به امری عادی تبدیل شده است. شواهد مربوط به اینکه آیا شفافیت بیشتر به سیاست بهتر منجر می‌شود نیز چندان قدرتمند نیستند. گزارش کاری فلورین شولتز و همکاران اقتصاددانش در مورد هند نشان داد الزام نامزدهای سیاست به افشای دارایی‌هایشان باعث شد برخی سیاستمدارانی که بر سر کار بودند دوباره نامزد نشوند. نکته جالب توجه آن است که در مکان‌هایی که این افراد از قدرت کناره‌ گرفتند رشد اقتصادی نسبت به گذشته بیشتر شد. مطالعه دیگری که در سال 2010 در نشریه اقتصاد آمریکا انتشار یافت 175 کشور را بررسی کرد و به این نتیجه رسید که بین افشاگری مالی سیاستمداران و دیدگاه عموم مردم نسبت به کیفیت حاکمیت رابطه‌ای بسیار قوی وجود دارد. همان مطالعه نشان داد که هنگام افشاسازی دارایی سیاستمداران مسائلی مانند بدهی‌ها، منبع درآمد و تضاد منافع بیشتر از میزان ثروت حاکمان برای مردم اهمیت دارد. به همین دلیل نمایندگان مجلس بریتانیا نگران انفجار سوءاستفاده‌ها در صورت افشای سوابق مالیاتی هستند. این مطالعه بیان می‌کند که ثبت منافع نمایندگان مجلس که به منظور آشکارسازی تضاد منافع انجام می‌گیرد نه کل ثروت آنها به اندازه کافی گستردگی دارند. آقای کامرون قاطعانه اعلام کرد انتظار دارد فقط سیاستمداران ارشد سوابق مالیاتی خود را منتشر سازند هرچند این کار برای راضی کردن اذهان پرتردید مردم کافی نیست. او در مجموع خود را قهرمان شفافیت می‌داند. در ادامه همین سال او گزارشی عمومی منتشر خواهد کرد که نشان دهد چه کسانی مالکان شرکت‌ها هستند. این کار می‌تواند تضاد منافع را آشکار سازد. تغییرات مشابهی که به تازگی در نروژ اتفاق افتاد گریبان چندین سیاستمدار را گرفته است.
منبع: اکونومیست