یک سال بعد از امضای برجام

سرمایه‌گذاری یکی از اصلی‌ترین عوامل اثرگذار در رشد اقتصادی و افزایش فرصت‌های شغلی در یک کشور است. ایران در سال‌های گذشته به خصوص بعد از تحریم‌های بانکی به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری خارجی در بخش نفت و گاز و بخش‌های صنعتی با مشکلات اقتصادی زیادی مواجه شد و همین مساله سبب شد تا بسیاری از پروژه‌های اقتصادی و صنعتی در این کشور ناتمام رها شود. افزایش نرخ بیکاری در کشور و مشکلات ناشی از پایین بودن سطح دستمزدهای کارگران که باعث ناتوانی آنها در تامین هزینه‌های زندگی شد هم مساله دیگری بود که به دلیل کمبود منابع مالی و کمبود سرمایه‌های خارجی و داخلی در کشور ایجاد شد. در سال ۲۰۰۸ ایران تنها 640 /1 میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرد که کمترین سطح طی 9 سال اخیر بوده. در سال ۲۰۱۰ سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران به 7 /2 میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۳ به 1 /4 میلیارد دلار رسید. از سال ۱۹۹۸ تا سال ۲۰۱۳ به طور متوسط سالانه 279 /2 میلیارد دلار سرمایه خارجی وارد ایران شد. بیشترین نرخ ورود سرمایه‌های خارجی به ایران در سال ۲۰۱۲ و کمترین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال ۲۰۰۰ بود. در سال ۲۰۱۲ ارزش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به ایران برابر با 314 /4 میلیارد دلار و در سال ۲۰۰۰ برابر با 60 /15 میلیون دلار بود. اما به نظر می‌رسد این روند تغییر کرده و بهبود روابط ایران با غرب باعث افزایش ورود سرمایه‌های خارجی شده است.

رشد سرمایه‌گذاری در سال ۲۰۱۶

مرکز مطالعات بازار فایننشال تایمز اعلام کرد از ژانویه سال ۲۰۱۳ میلادی تا انتهای مارس سال ۲۰۱۶ میلادی ورود سرمایه‌های خارجی به ایران رشد داشته است. طبق این گزارش در سال ۲۰۱۳ میلادی ایران تنها سه پروژه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب کرد در حالی که شمار پروژه‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران در سال ۲۰۱۴ میلادی به هشت پروژه و در سال ۲۰۱۵ میلادی به ۹ پروژه رسید. جالب اینجاست که بعد از توافق هسته‌ای ایران و غرب و بعد از اجرایی شدن برجام استقبال سرمایه‌گذاران خارجی از ایران بیشتر شد و حتی شمار پروژه‌های سرمایه‌گذاری خارجی هم افزایش پیدا کرد. این رشد در شرایطی اتفاق افتاد که در بسیاری از نشریات اقتصادی در مورد موانع سرمایه‌گذاری در ایران صحبت می‌شد و حتی پیش‌بینی‌هایی در مورد عدم افزایش سرمایه‌گذاری در ایران ارائه می‌شد.

اما این آمارها زمانی اهمیت بیشتری پیدا کرد که اطلاعات فصل اول سال ۲۰۱۶ میلادی ارائه شد. طبق گزارش مرکز مطالعات بازار فایننشال تایمز در فصل اول سال ۲۰۱۶ میلادی ۲۲ پروژه سرمایه‌گذاری خارجی در ایران آغاز شد که بالاترین نرخ سرمایه‌گذاری فصلی از سال ۲۰۰۳ میلادی تاکنون است. این پروژه‌ها در بخش‌های زیرساختی، صنعتی و انرژی بود که اجرایی شدن آنها می‌تواند باعث تحولات مثبت اقتصادی در ایران شود. افزایش شمار پروژه‌هایی که با سرمایه‌های خارجی در ایران کار می‌کنند نشان‌دهنده این مساله است که ایران جذابیت خود را برای سرمایه‌گذاران خارجی به دست آورده و سود سرمایه‌گذاری در ایران برای سرمایه‌گذاران خارجی چشمگیر است. البته ایران هم در نتیجه ورود این سرمایه‌ها می‌تواند منافع اقتصادی زیادی به دست آورد که روی زندگی مردم تاثیرات مثبت زیادی خواهد داشت. بزرگی بازار مصرف ایران در کنار بالا بودن سهم طبقه متوسط اقتصادی نسبت به دیگر طبقات اقتصادی از دلایل مهم افزایش ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران است. از طرف دیگر به نظر می‌رسد تلاش‌های دولت ایران برای حل کردن موانع سرمایه‌گذاری و برقراری رابطه اقتصادی با غرب به نتیجه رسیده و سرمایه‌گذاران با اطمینان بیشتری نسبت به آینده اقتصاد ایران وارد کشور می‌شوند.

برداشته شدن تحریم‌ها تاثیر مثبت داشت

برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی علیه ایران در ژانویه سال ۲۰۱۶ میلادی موجب شد تا درهای اقتصاد ایران به روی موج عظیم سرمایه‌گذاران خارجی باز شود و سرمایه‌گذارانی که سال‌ها به دلیل تحریم‌های مختلف از دسترسی به بازار ایران محروم بودند بازاری با پتانسیل بالا را برای سرمایه‌گذاری پیدا کنند. در این فصل بیشترین سرمایه‌های خارجی از سوی کشورهای کره جنوبی و آلمان وارد اقتصاد ایران شد. این دو کشور در فصل اول سال ۲۰۱۶ در مجموع 15 /2 میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کردند که بخش اعظم این سرمایه‌ها در بخش خدمات مالی، انرژی‌های تجدید‌پذیر، تولید وسایل الکترونیکی مصرفی و صنعت نفت به کار گرفته شد.

در نتیجه این سرمایه‌گذاری‌های خارجی شمار فرصت‌های شغلی هم در کشور رشد کرد و از ۳۵۲ شغل در سال ۲۰۱۳‌، که با سرمایه ۷۹ میلیون دلار ایجاد شده بود، به ۲۷۳۴ شغل در سال ۲۰۱۴ رسید و در فصل اول سال ۲۰۱۶ از مرز ۵۳۷۶ شغل گذشت. در سال ۲۰۱۴ برای ایجاد این فرصت‌های شغلی در ایران 67 /1 میلیارد دلار هزینه شد و سرمایه‌گذاری در ایجاد مشاغل جدید در سال ۲۰۱۵ میلادی 48 /40 درصد نسبت به سال ۲۰۱۴ رشد کرد. در فصل اول سال ۲۰۱۶ در نتیجه اجرای ۲۲ پروژه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران بالغ بر 49 /3 میلیارد دلار در ایجاد ۵۳۷۶ شغل در کشور سرمایه‌گذاری شد. افزایش فرصت‌های شغلی و افزایش اشتغال در ایران می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین معضلات اقتصادی ایران را برطرف کند و به کشور کمک کند تا از پتانسیل نیروی جوان و تحصیل‌کرده خود در جهت تقویت نرخ رشد اقتصادی و تبدیل ‌شدن به یک اقتصاد توسعه‌یافته و مقتدر در خاورمیانه استفاده کند.

بهبود جایگاه ایران در خاورمیانه

طبق یافته‌های این مطالعه نرخ رشد سرمایه‌گذاری خارجی در ایران از فصل اول سال ۲۰۱۵ تا فصل اول سال ۲۰۱۶ برابر با 24 /15 درصد بود که معادل رشد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای خاورمیانه است. در فصل اول سال ۲۰۱۵ میلادی ایران از نظر ورود سرمایه‌های خارجی در میان 12 کشور خاورمیانه جایگاه آخر را داشت. در این زمان ورود سرمایه‌های خارجی به ایران و سوریه در پایین‌ترین سطح ممکن بود ولی طبق گزارشی که بر مبنای اطلاعات فصل اول سال ۲۰۱۶ میلادی تهیه شد ایران بعد از امارات متحده عربی و عربستان سعودی، سومین کشور خاورمیانه از نظر ورود سرمایه‌های خارجی است. در فصل اول سال ۲۰۱۶ میلادی 36 /36 درصد سرمایه‌های خارجی وارد پایتخت شد و از مجموع سرمایه‌های خارجی وارد‌شده به اقتصاد ایران از سال ۲۰۱۳ میلادی تاکنون هم 47 /40 درصد به پایتخت سرازیر شده است.

بنابراین روند افزایشی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران که بعد از برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی غرب علیه برنامه هسته‌ای این کشور شدت گرفته است می‌تواند نویدبخش رونق اقتصادی در ایران باشد و تایید کند که روند مذاکرات ایران با غرب برای بهبود شرایط اقتصادی و برطرف ‌شدن موانع سیاسی در جهت توسعه همکاری با آنها مثبت است. البته در مورد اینکه موانعی برای ورود سرمایه‌ها وجود دارد شکی نیست ولی نکته مهم اینجاست که این سرمایه‌گذاران خارجی در کنار ده‌ها شرکت خارجی دیگری که برای سرمایه‌گذاری در ایران ابراز تمایل کرده‌اند و در حال مطالعه روی بازار ایران هستند برای برطرف شدن موانع تجاری با ایران تلاش می‌کنند و خواستار ورود به بازار ایران هستند. از طرف دیگر دولت هم به خوبی موفق شده است تا بخش زیادی از موانع را برطرف کند و دیپلماسی اقتصادی و سیاسی فعالی که دارد می‌تواند این نوید را به سرمایه‌گذاران خارجی بدهد که ایران به زودی به اولین کشور خاورمیانه از نظر جذب سرمایه‌های خارجی تبدیل می‌شود و مشکلات اقتصادی کشور به سرعت برطرف خواهد شد.