بازی ترافیک

ترافیک خیابان‌های تهران را به پارکینگ تبدیل کرده. مردم در خودروهای تک‌سرنشین‌شان به جان ترافیک و خیابان‌های بسته پایتخت غر می‌زنند و از بی‌تدبیری مسوولان می‌نالند و مسوولان از خودروهای تک‌سرنشین و مردم. مردم می‌خواهند دولت و شهرداری گره ترافیک را باز کنند و شهرداری و دولت، مردم را نقطه کور این گره می‌دانند. مردم استفاده نکردن از خودرو شخصی را به گسترش حمل و نقل عمومی حواله می‌دهند و دولت و شهرداری مدعی استفاده از خودرو شخصی به‌‌رغم توسعه حمل‌ و نقل عمومی هستند.

داستان چیست؟ چرا مردم ترافیک را به جان می‌خرند اما عطای استفاده از خودرو شخصی را به لقایش نمی‌بخشند؟ برنامه‌ریزان شهری چرا نتوانسته‌اند با وجود ساخت این همه بزرگراه مشکل ترافیک را حل کنند؟ مشکل از مردم است یا سیاستگذاران شهری؟ پاسخ احتمالاً هر دو گزینه است. در تحلیل ترافیک بر اساس نظریه بازی یا همه رفتار همیارانه از خود نشان می‌دهند و با رعایت قواعد و همکاری با دیگران باعث شکل‌گیری وضعیت مطلوب ترافیکی می‌شوند یا برخی رفتار غیرهمیارانه بروز می‌دهند و از وسیله شخصی استفاده می‌کنند. اگر این رفتار غیرهمیارانه مربوط به تعداد معدودی شود بقیه به همکاری ادامه می‌دهند. اما اگر تعداد غیرهمکاری‌کنندگان افزایش یابد یا زیان همکاری زیاد باشد بقیه نیز ناگزیر به عدم همکاری می‌شوند که نتیجه آن یک زیان جمعی است. در بازی بسیار تکرارشونده ترافیک تهران و در حالی که خودمداری (استفاده از خودرو جمعی) به یک رویه تبدیل شده و هیچ مکانیسمی مانع این خودمداری نمی‌شود، هر رفتاری جز خودمداری و استفاده از خودرو شخصی بلاهت تلقی می‌شود.

اما این نظریه درباره ترافیک تا جایی جواب می‌دهد که استفاده از حمل‌ونقل عمومی چه به لحاظ اقتصادی و چه زمانی به‌صرفه‌تر از استفاده از خودرو شخصی نباشد. به عبارتی تنها بخشی از ماجرای ترافیک تهران را می‌توان از منظر نظریه بازی دید و آن بازی میان شهروندان است. اما کمی بالاتر، باید دید دولتمردان و برنامه‌ریزان شهری برای حل مشکل ترافیک چه کرده‌اند؟ آیا سیستم حمل‌ونقل عمومی مشوق افرادی برای عدم استفاده از خودرو شهری است؟ استفاده از وسایل نقلیه شخصی یا عمومی در مقایسه با هم چه هزینه و زیانی برای افراد دارد؟ چرا افراد در حالی که با هزینه کمتر و آرامش بیشتر می‌توانند از خودرو شخصی استفاده کنند، تن به استفاده از وسایل نقلیه عمومی بدهند؟ سیاستگذاران برای این معضل چه پیشنهادی دارند؟

در این پرونده قرار است بررسی کنیم هزینه ایجاد ترافیک در تهران چقدر است و ساختار اقتصاد مدرن چه پیشنهادی برای حل این مشکل می‌دهد؟ محمدرضا جوادی‌یگانه، دانشیار دانشگاه تهران، ترافیک را از منظر نظریه بازی بررسی کرده و فرشاد فاطمی، استاد دانشگاه صنعتی شریف به این سوال جواب داده که مکانیسم‌های قیمتی چگونه می‌توانند به حل ترافیک کمک کنند.