دگرگونی در ناوگان هوایی

ماجرای خرید 118 فروند آنقدر عجیب بود که در ابتدا برخی آن را اشتباه در گزارش می‌دانستند و بعضی دیگر اعتقاد داشتند که ماجرا صرفاً یک توافق اولیه است و با اجرایی شدن فاصله زیادی خواهد داشت. شاید به این دو دسته، بتوان عده دیگری را هم افزود که معتقد بودند (و حتی هنوز هم باشند) که این قرارداد با توجه به توان مالی و اجرایی کشور اجرایی نخواهد شد. حتی در میان آنان که اصل ماجرا را پذیرفتند؛ افرادی بودند که خرید هواپیما را اقدامی لوکس و غیرضروری می‌دانستند و آن را کمک ایران به نجات شرکت ایرباس از ورشکستگی قلمداد می‌کردند. در نقطه مقابل همه این انتقادات، عباس آخوندی ایستاد و از قرارداد خرید ایرباس دفاع کرد؛ هم به لحاظ ضرورت اتخاذ تصمیم خرید، هم از نظر شیوه قرارداد و هم از جهت نتایج و تاثیرات آن. اما داستان قرارداد ایرباس چه بود و چرا وزیر راه و شهرسازی آن را بی‌نظیر دانسته است؟ بر اساس اعلام رسمی، قرارداد خرید ایرباس به شیوه اجاره به شرط تملیک منعقد شده و حجم آن 5 /10 میلیارد دلار است. با انعقاد این قرارداد، 45 ایرباس 320، 45 ایرباس 330، 16 ایرباس 350 و 12 ایرباس 380 وارد کشور خواهند شد.
با توجه به شیوه انعقاد قرارداد، قرار است 15 درصد هزینه قرارداد توسط ایرباس و مابقی توسط تامین‌کنندگان مالی اروپایی پرداخت شود. پرداخت هزینه خرید نیز از محل استفاده آنها خواهد بود. اتخاذ این شیوه تامین مالی به ویژه در شرایط تنگنای فعلی کشور، امری ضروری و در عین حال نادر در تاریخ صنعت هواپیمایی کشور به شمار می‌رود. برای تدوین این شیوه قراردادی، به گفته وزیر راه از حدود هشت ماه پیش از سفر رئیس‌جمهور به فرانسه و ایتالیا، مذاکراتی با مقام‌های فرانسوی صورت گرفته و شیوه قرارداد تدوین شده و مورد اصلاح قرار گرفته بود. در عین حال، ضرورت انجام این تحول عظیم در صنعت هواپیمایی کشور نیز بر کسی پوشیده نیست. بر اساس اعلام وزیر راه و شهرسازی، بیش از 250 فروند هواپیمای داخلی در سطح کشور تردد می‌کنند که 100 فروند آنها از رده خارج هستند. میانگین عمر مابقی هواپیماها نیز بیش از 20 سال است. فرسودگی و عدم ایمنی کافی پروازهای داخلی همزمان با تلاش کشورهای همسایه در جهت توسعه صنعت هوایی باعث شده است که ایران بازار منطقه‌ای خود را واگذار کند؛ در حالی که به لحاظ تاریخی و جغرافیایی ایران می‌تواند مرکز پروازهای منطقه‌ای باشد. فارغ از آنکه مسافران ترجیح می‌دهند در ایام تعطیل به کشورهای خارجی سفر کنند تا اینکه مکان‌های نادیده ایران را ببینند، اولویت اول آنها شرکت‌های هواپیمایی خارجی است و نه شرکت‌های ایرانی. برآورد این است که ایرانیان سالانه سه تا چهار میلیارد دلار بلیت از شرکت‌های هواپیمایی خارجی خریداری می‌کنند. انعقاد قراردادهای جدید البته وجه مهم دیگری دارد که آخوندی آن را مهم‌ترین جنبه می‌داند: تغییر پارادایم و نگاه به ایران.
اگر تا پیش از این برخی از کشورهای خارجی با اهداف غیرخیرخواهانه با ایران رفتار می‌کردند یا لااقل در ظاهر می‌شد چنین برداشتی از رفتار آنها کرد، انعقاد قراردادهای بلندمدت 20‌ساله و بیشتر، که قرارداد خرید 118 فروند ایرباس از آن دسته است، داستان را به کلی تغییر داده است. قرارداد 20‌ساله به زبان ساده یعنی غربی‌ها ایران را شریکی لااقل 20‌ساله می‌دانند و نه دولتی متخاصم با خود. و چه چیزی بهتر از این؟ از این جهت می‌توان انتظار داشت که قرارداد ایرباس زمینه‌ساز انبوهی از قراردادهای متعاقب آن باشد. باوجود آنکه خرید ایرباس در صدر اخبار صنعت هواپیمایی کشور قرار گرفته است، قراردادهای نوسازی هوایی صرفاً به آن منحصر نیستند و همراه با آن مجموعه‌ای از قراردادها برای نوسازی فرودگاه‌ها، قطعه‌سازی، تعمیر و نگهداری و نوسازی سیستم ناوبری هوایی کشور منعقد شده است. ضمن آنکه 20 فروند هواپیمای ATR نیز از ایتالیا خریداری شده که به تدریج وارد کشور خواهند شد. با توجه به ورود تدریجی این تعداد هواپیما به ناوگان هوایی که کل هواپیماهای در حال پرواز آن حدود 150 فروند هستند و اغلب پیر و فرسوده، و همزمان با آن انبوه اقدامات تکمیلی دیگر، شاید گزاف نباشد اگر کل ماجرا را به یک انقلاب در آسمان‌های ایران تشبیه کرد.