نفت ایران

ایران در روزهای درخشان خود در سال 1974 به رکورد تولید شش میلیون بشکه در روز دست یافت. به دنبال آن پس از انقلاب و بروز جنگ تحمیلی، مشکلات سیاسی، سوءمدیریت و تحریم‌ها اثرات نامطلوب خود را بر جای گذاشتند. اکنون تولید نفت به 8 /2 میلیون بشکه در روز رسیده است. توافق هسته‌ای در صورت نهایی شدن می‌تواند این روند را معکوس سازد و در‌های بازارهای جدید صادرات را بگشاید. سرمایه‌گذاران خارجی برای توسعه چهارمین ذخایر بزرگ نفتی جهان پیشقدم می‌شوند. آژانس بین‌المللی انرژی که نماینده کشورهای مصرف‌کننده نفت است عقیده دارد در کوتاه‌مدت ایران می‌تواند 8 /0 میلیون بشکه به تولید خود بیفزاید. چشم‌انداز عرضه بیشتر در بازار باعث شد هفته گذشته قیمت جهانی نفت اندکی کاهش یابد.
اما امیدواری به افزایش سریع تولید ایران خوش‌بینانه به نظر می‌رسد. با وجود شرایط مساعد زمین‌شناسی و هزینه اندک تولید مشکلات فراوانی به چشم می‌خورند. تقاضای جهانی نفت کمتر شده و عرضه از منابع دیگر فراوان است. صنعت نفت ایران در شرایط بدی قرار دارد و فضای سرمایه‌گذاری هنوز دوستانه نیست.
رژیم کنونی تحریم‌ها که در حال حاضر اندکی ملایم‌تر شده است قابلیت انعطاف دارد. ایران بیش از یک میلیون بشکه در روز را به کشورهای ترکیه، هند، ژاپن، کره جنوبی و چین که از حوزه تحریم‌ها خارج هستند، صادر می‌کند. گروه‌های دیگری نیز در این میان سود می‌برند. واسطه‌گران زیرکی هستند که از مدت‌ها قبل توانسته‌اند با تغییر نام مکرر کشتی‌ها و نصب پرچم‌های کشورهای مختلف تحریم‌ها را دور بزنند. اما رفع تحریم‌ها معمولاً بیشتر از وضع آنها زمان می‌برد. اگرچه رئیس‌جمهور اوباما می‌تواند به طور موقت تحریم‌های آمریکا علیه امور مالی و صادرات ایران را به حالت تعلیق درآورد رفع دائمی آنها به تایید کنگره‌ای نیاز دارد که اکنون به شدت بدبین است. رفع تحریم‌های اتحادیه اروپا ساده‌تر است. این اتحادیه می‌تواند ممنوعیت واردات نفت خام (که در گذشته 7 /0 میلیون بشکه در روز بود) را بردارد، محدودیت‌های بیمه‌ای کشتیرانی را حذف کند و به بانک‌های ایرانی اجازه دهد از خدمات سامانه تراکنش‌های مالی سوئیفت استفاده کنند. قیمت‌های پایین و کاهش تقاضا از جانب هند بدان معناست که ایران احتمالاً مقداری ذخیره شناور در تانکرها دارد. شروع صادرات این ذخایر می‌تواند به سرعت 300 هزار بشکه به حجم صادرات اضافه کند. اما حداقل تا اواخر امسال نمی‌توان انتظار داشت تحول چشمگیری در فروش خارجی نفت ایجاد شود. ایران از مدت‌ها قبل تلاش می‌کند میدان‌های نفتی را برای زمان رفع تحریم‌ها آماده سازد. به همین دلیل اکنون ظرفیت تولید کشور بالا رفته است. اما بازگرداندن سطح تولید به میزان دهه 1970 کاری درازمدت می‌طلبد. خانم آرمیتا سن از شرکت مشاوره‌ای «ابعاد انرژی» عقیده دارد تولید برخی میدان‌های قدیمی سالانه 15 درصد کاهش می‌یابد. برای مهار این کاهش تا چند سال به سالانه 30 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است تا پس از آن بتواند روند را معکوس کند. مشارکت چینی‌ها و روس‌ها نمی‌تواند غیبت شرکت‌های بزرگ غربی را مهار کند. شرکت‌هایی که اکنون بیشتر تلاش می‌کنند تا هزینه‌های سرمایه‌ای خود را به جای افزایش، کاهش دهند. ترغیب غربی‌ها به بازگشت به ایران صرفاً نیازمند پایان یافتن تحریم‌ها نیست بلکه قوانین نفت و گاز ایران هم به تغییر نیاز دارند‌. این قوانین به خارجی‌ها حق مالکیت نمی‌دهد بلکه طبق طرح‌های خرید متقابل اندکی از درآمدها را به شرکت‌های نفتی بین‌المللی بازمی‌گرداند. مقامات ایرانی عقیده دارند این طرح انگیزه‌های کافی ایجاد می‌کند و در آینده نیز مطلوب‌تر خواهد شد. اما شرکت‌های خارجی به جزییات و اعتمادسازی بیشتری نیاز دارند تا بتوانند قانع شوند.
سیاست داخلی مانعی دیگر است. فن‌سالاران ایرانی و نهادهای دیگر برای کسب کنترل این صنعت با یکدیگر رقابت می‌‌کنند. در اینجا بحث ایدئولوژی مطرح نیست. برخی شرکت‌ها که خدمات مهندسی ارائه می‌دهند. به خارجیان به چشم رقبای ناخواسته می‌نگرند. مشکل دیگر کارتل صادرکنندگان نفت یا اوپک است که تحت سلطه رقیب بزرگ ایران یعنی عربستان سعودی و همسایگان آن قرار دارد. آنها ممکن است تلاش کنند تا جلوی دستیابی شیعیان به بازار را بگیرند.
بنابراین بهترین چشم‌انداز در نفت نیست بلکه در سایر هیدروکربن‌ها دیده می‌شود. منابع گازی ایران از منابع نفتی بیشتر و شرایط میدان‌های گازی مطلوب‌‌تر است. اتحادیه اروپا خواهان کاهش وابستگی خود به واردات گاز از روسیه است بنابراین چرا به ایران قابل دسترس روی نیاورد؟
منبع: اکونومیست