سایه نفت بر بازار

آمارها نشان می‌دهد که بهای نفت در هفته‌های اخیر به بالای 50 دلار در هر بشکه رسید و انتظار می‌رود این روند در نیمه دوم سال جاری میلادی نیز تداوم یابد. موازی این رویداد، کشور ایران نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان نفت خام در دنیا پس از لغو تحریم‌ها به سرعت به میزان صادرات خود افزوده است.
رویترز در گزارشی که هفته قبل منتشر شد، اعلام کرد که بازگشت و عملکرد صادرات نفت ایران، بسیار بهتر از میزان انتظار بوده است. بر اساس این گزارش در حالی که پیش‌بینی‌های قبلی حاکی از آن بود که دست‌کم یک سال زمان خواهد برد تا ایران به سطح تولید و صادرات خود در پیش از تحریم‌ها برسد، توانسته است در شش‌ماهه نخست پس از لغو تحریم‌ها و آغاز اجرای برجام به این سطح برسد. در حال حاضر ایران سه میلیون و 800 هزار بشکه در روز تولید نفت دارد.
این روند باعث شده است که برخی از کارشناسان، نسبت به اثر افزایش بهای نفت بر وضعیت اقتصاد کشور امیدوار شوند. نفت از جمله کالاهای استراتژیک جهان است که به عنوان یکی از نهاده‌های مهم تولید به شمار می‌رود، در نتیجه نوسانات قیمت نفت تاثیرات قابل توجهی در اقتصاد کشورها، به خصوص کشورهای در حال توسعه و کشورهای صادرکننده نفت دارند. بسیاری از مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد که افزایش درآمدهای نفتی، توانسته اثر مثبتی بر رشد اقتصادی کشور بگذارد. اقتصاددانان برجسته نیز پیش‌بینی کردند، ایران از محل افزایش درآمدهای نفتی می‌تواند سه واحد درصد رشد اقتصادی در سال جاری را ارتقا دهد. البته این افزایش به شرطی است که موانع موجود، برای انتقال درآمدهای نفتی به کشور یا سایر کشورهای مورد نظر نیز از میان برداشته شود.
در سال‌های گذشته به سبب کاهش درآمدهای نفتی و اعمال تحریم‌ها، اقتصاد کشور با مشکل حصول درآمدها روبه‌رو بود. این روند که البته برخی از کارشناسان از آن به عنوان یک توفیق اجباری نام بردند، باعث شد که توجه دولتمردان به سایر درآمدها مانند مالیات‌ها معطوف شود، تا شاید اقتصاد ایران بتواند فاصله‌ای از نوسانات قیمت نفت ایجاد کند. البته با توجه به رکود اقتصادی، کاهش صادرات به دلیل ناامنی کشورهای منطقه و کاهش رشد اقتصادی کشورهای واردکننده از ایران مانند چین و از سوی دیگر، سازوکار و بستر نامناسب برای شناسایی درآمدهای مالیاتی، هنوز فروش طلای سیاه و درآمدهای این بخش، به عنوان گزینه نخست منابع درآمدی دولت محسوب می‌شود.
از سوی دیگر، رشد بهای نفت با لغو تحریم‌ها باعث خواهد شد که چشم‌انداز مثبتی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی، ایجاد شود. زیرا با توجه به هزینه پایین استخراج نفت در خاورمیانه، شرکت‌های نفتی و پتروشیمی هنوز گزینه نخست خارجی‌ها برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. این روند باعث می‌شود که برای شرکت‌های فعال در بورس که با قیمت نفت سر و کار دارند، نیز آینده مثبتی متصور شود، هر چند که به نظر می‌رسد این افزایش قیمت، اثر خود را در یک وقفه زمانی بر بازار بورس خواهد گذشت. در سال‌های گذشته بسیاری از شرکت‌ها از کاهش قابل توجه بهای نفت، ضرر قابل توجهی متحمل شده‌اند. باید توجه کرد که نفت در کوتاه‌مدت به قیمت‌های بالای سال‌های قبل نخواهد رسید. برخی از کارشناسان جهانی نیز معتقدند که بهای نفت با توجه به فشارهای موجود در بازار، افزایش قابل توجهی نخواهد داشت و احتمالاً در مدت زمان زیادی در سطح کنونی نوسان خواهد کرد. روندی که می‌تواند حداقل برای اقتصاد ایران سودمند باشد، اگر از اشتباهات سیاستگذاری در سال‌های گذشته بتوان درس گرفت.