تاریخ انتشار:
راهکارهایی برای رقابت‌پذیری صنایع ایران
دلایل عقب‌ماندگی صنعتی ریشه‌یابی شود
اخیراً اظهاراتی از آقای مهندس ترکان درباره رقابت‌پذیری صنایع و مزیت ایران در پخت آبگوشت و قورمه‌سبزی نقل شد که برایم تعجب‌آور بود، همزمان آقای زیباکلام نیز پا را فراتر گذاشته و مدعی شد ایران حتی در تولید آبگوشت نیز مزیتی ندارد و صنایع در ایران فاقد توان رقابت هستند.
سید‌حمید حسینی/ عضو هیات نمایندگان اتاق تهران
اخیراً اظهاراتی از آقای مهندس ترکان درباره رقابت‌پذیری صنایع و مزیت ایران در پخت آبگوشت و قورمه‌سبزی نقل شد که برایم تعجب‌آور بود، همزمان آقای زیباکلام نیز پا را فراتر گذاشته و مدعی شد ایران حتی در تولید آبگوشت نیز مزیتی ندارد و صنایع در ایران فاقد توان رقابت هستند. با توجه به شناختی که از شخصیت و سابقه آقای ترکان داشتم درباره صحت مطالب منتشر‌شده دچار تردید شدم و متن سخنرانی پیاده‌شده ایشان را مطالعه کردم و متوجه شیطنت رسانه‌ای شدم. آقای ترکان دقیقاً خواستار حمایت از صنایع داخل شده و بیان داشته در صورت حذف تعرفه‌ها صنایع داخلی نابود می‌شوند. به این دلیل که ایران در هیچ تکنولوژی صنعتی نسبت به جهان برتری ندارد. این سخنان آقای ترکان که در هیچ تکنولوژی صنعتی در دنیا برتری نداریم، واقعیت دارد و البته این بدان معنا نیست که ایران در صنعت، حرفی برای گفتن ندارد. پیشرفت‌های علمی کشور و ارتقای توانایی‌های کشور در زمینه تکنولوژی هسته‌ای، بیوتکنولوژی، هوافضا و نانو بر کسی پوشیده نیست و دنیا ایران را در زمره کشورهای دارای اقتصاد مبتنی بر کارایی قرار می‌دهد. اکنون از اقتصاد متکی بر منابع عبور کرده‌ایم و این پیشرفت در
سایه گام نهادن در مسیر صنعتی شدن رخ داده است. البته ایران تا رسیدن به قافله کشورهای نوآور و دارای تکنولوژی پیشرفته فاصله زیادی دارد و متاسفانه نظام دانشگاهی کشور به‌رغم تولید علم و کسب رتبه مناسب در انتشار مقالات علمی، در تبدیل این علم به فناوری و تکنولوژی ناتوان بوده و در قدیمی‌ترین صنایع نظیر نفت، نساجی و صنایع غذایی حرفی برای گفتن نداریم و در صنایع انرژی، مخابرات، خودرو و الکترونیک به شدت وابسته به دانش فنی و تجهیزات خارجی هستیم. در این راستا دولت تلاش کرده با ایجاد جهاد دانشگاهی، پارک‌های علمی و فناوری، برگزاری سالانه جشنواره خوارزمی، تاسیس معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، بنیاد ملی نخبگان و تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان در برنامه پنجم توسعه بر این ضعف کشور غلبه کند. اما برای رسیدن به شرایط مطلوب باید تلاش و جدیت بیشتری به خرج داد و بودجه‌های تحقیق و توسعه را که اکنون حدود یک درصد از بودجه کشور است، افزایش داد. همچنین ضرورت دارد با سیاستگذاری صحیح از خروج نخبگان و فرار مغزها که طبق برآوردها سالانه حدود 50 میلیارد دلار بر اقتصاد کشور زیان وارد می‌کند جلوگیری کرد. بنابراین شایسته است، منتقدان به جای
حاشیه‌سازی و هیاهو بر روی مواضع آقای ترکان به فکر ریشه‌یابی دلایل عقب‌افتادگی کشور در فناوری و تکنولوژی بوده و راهکار ارائه کنند. اغلب کارشناسان، نظام آموزشی فعلی را ناکارآمد، پرهزینه و تربیت‌کننده نیروی بی‌کیفیت دانسته و تحول در نظام آموزشی کشور را شرط مقدماتی برای رسیدن به یک جامعه پویا و صنعتی قلمداد می‌کنند. شاید این هجمه‌ها به آقای ترکان به دلیل مواضع شفاف و انتقادهای صریح او از عملکرد دولت قبل است، این مواضع به مذاق طرفداران دولت سابق خوشایند نیست و آنان از هر فرصتی جهت تخریب چهره ایشان بهره می‌گیرند. مهندس ترکان خود از پایه‌گذاران صنایع دفاعی کشور بوده و سال‌ها در شرکت ایدرو مسوول توسعه صنایع کشور، خصوصاً صنعت خودرویی بوده و از طرفداران جدی صنعتی شدن کشور است. قطعاً خدمات ایشان در صنایع دفاع، صنعت نفت، وزارت راه و سازمان گسترش غیرقابل‌انکار و غیرقابل‌چشم‌پوشی است. اکنون اما با وجود آنکه می‌دانیم، در هیچ یک از تکنولوژی‌های صنعتی نسبت به جهان برتری نداریم، چه راهکاری باید در پیش بگیریم؟ آیا باید تولید داخل و صنعتی شدن را رها کنیم یا باید با گسترش ارتباطات با دنیا و با ایجاد وابستگی متقابل درصدد رفع
این مشکل برآییم؟
اکنون صنعت به تنهایی ۱۷/۲ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را خلق می‌کند و این سهم باید حداقل به ۲۵ درصد افزایش یابد، اگرچه، سهم صنایع و معادن در تولید ناخالص داخلی با احتساب عملکرد پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها و بخش معدن به ۲۵/۲ درصد می‌رسد.
اگر بزرگ‌ترین چالش اقتصاد کشور را اشتغال بدانیم راهی به جز توسعه بخش صنعت و خدمات وجود ندارد. ایران دارای منابع غنی گاز طبیعی، مواد اولیه معدنی خصوصاً فلزی (سنگ‌آهن، مس، سرب، روی، کروم) است که 60 درصد مواد اولیه صنایع را تشکیل می‌دهد. حال این امکانات با استفاده از موقعیت استراتژیک و ژئوپولتیکی و سرمایه انسانی جوان و آموزش‌دیده و البته با رفع تحریم‌ها باید در مسیر رشد و پیشرفت سریع قرار گیرد و این مهم جز از طریق بسط تفکر صنعتی شدن امکان‌پذیر نیست. پس از انقلاب تلاش‌های بسیاری جهت استقرار صنایع سنگین در کشور صورت پذیرفته و از این نظر کشور در منطقه از جایگاه خوبی برخوردار شده است. اکنون این کشور ترکیه است که به عنوان رقیب ایران ظاهر شده، اما ایران می‌تواند در صنایع سنگین نظیر فولاد و پتروشیمی و برق و فرآورده‌های نفتی به کارخانه تولید خاورمیانه تبدیل شود.
متاسفانه اخیراً در فضای رسانه‌ها و محافل روشنفکری مباحثی در رابطه با تولید ملی صورت می‌گیرد که ترویج این نوع نگرش‌ها در کشور، جز تعطیلی تولیدات صنعتی، پتروشیمی و محصولات کشاورزی در کشور نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت؛ برای مثال، یک مرکز پژوهشی اعلام می‌کند اگر خوراک گاز و نفتای واحدهای پتروشیمی قطع شده و صادر شود به نفع اقتصاد ملی بوده و دیگری مدعی است که معدن مخرب محیط زیست است. برخی نیز بر این باور هستند که تولید محصولات معدنی و صادرات آن از مصادیق خام‌فروشی بوده و بهتر است تعطیل شود. عده‌ای نیز با محاسبه میزان آب مصرفی برای تولید هر محصول کشاورزی و محاسبه ارزش آب به قیمت بین‌المللی، کشاورزی در چنین شرایطی را در حد خیانت به منابع آبی کشور تلقی می‌کنند. با این رویکرد باید تولید محصولات پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی، محصولات معدنی و تولید کشاورزی را تعطیل کرد و تنها راهکاری که باقی می‌ماند این است که صرفاً نفت و گاز به فروش برسد و پول آن میان مردم توزیع شود. گویی دولت مسوولیتی در قبال ایجاد اشتغال و نشاط در جامعه ندارد.
بی‌پایه بودن استدلال‌های فوق را می‌توان در مورد صنعت پتروشیمی کشور با عدد و رقم اثبات کرد. این صنعت، پنج درصد هیدروکربور کشور را به عنوان خوراک دریافت می‌کند که معادل ۹ میلیارد مترمکعب گاز و ۳۲ میلیون بشکه میعانات نفتی در سال است. در واقع اگر گاز را به قیمت صادراتی به ترکیه (۴۰ سنت) حساب کنیم، ارزش سالانه آن سه میلیارد و 600 میلیون دلار و ارزش میعانات نیز حداکثر سه میلیارد و 200 میلیون دلار خواهد شد. بنابراین کل هزینه خوراک صنعت پتروشیمی کشور با تولید ۴۲ میلیون تن محصول، کمتر از هفت میلیارد دلار است و ارزش تولیدات صادراتی و داخلی این صنعت بیش از 20 میلیارد دلار برآورد می‌شود که معادل سه برابر قیمت خوراک به قیمت صادراتی است.
برای دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز، انتخاب استراتژی توسعه مبتنی بر تلفیق معدن و انرژی بهترین راهبرد است و باید با قیمت‌گذاری مناسب و طولانی‌مدت گاز که مزیت رقابتی کشور تلقی می‌شود، سرمایه‌گذاری در صنایع برق، پتروشیمی و صنایع معدنی به سرعت گسترش یابد. از نظر کارشناسان ایران قادر است با تولید هزاران مگاوات برق، میلیون‌ها تن محصول پتروشیمی، تولید انبوه فرآورده نفتی و تبدیل میلیون‌ها تن محصول معدنی نظیر کلینکر، کنستانتره مس و آهن، سیلیس و سرب و روی بازیگر عمده غرب آسیا شود و در این صنایع تخصص، تجربه و دانش فنی کسب کند. امید است با پرهیز از مباحث بیهوده و تخریبی، همه انرژی و توان دولت و مجلس و بخش خصوصی کشور صرف توسعه اقتصادی کشور شود. این فرآیند باید پیش از تصرف بازارهای منطقه توسط کشورهای همسایه صورت گیرد.
در این مسیر نه‌تنها باید از مزیت‌های کشور در زمینه منابع زیرزمینی بهره‌برداری مناسب صورت گیرد بلکه باید در سایر زمینه‌ها نیز نسبت به خلق مزیت رقابتی اقدام شود؛ به طور مثال ایران در صنایع غذایی خصوصاً شیرینی و شکلات فاقد منابع اولیه و مزیت نسبی بوده است و اغلب مواد اولیه این صنعت نظیر روغن، گندم و شکر وارداتی است. با وجود این تولیدکنندگان در این حوزه توانسته‌اند در بازارهای صادراتی حضور پیدا کنند و صادرات نسبتاً مناسبی داشته باشند.
شاید نقطه‌ضعف کنونی کشور در صنایع خودروسازی، لوازم‌خانگی، لوازم برقی و الکترونیکی، مخابرات، نساجی و ریخته‌گری باشد، اما در صنایع غذایی، فرش، فنی و مهندسی پزشکی و گردشگری مزیت وجود دارد و لازم است، وزارت صنایع تلاش جدی جهت ارتقای کیفیت این صنایع به عمل آورد و برنامه مدرن‌سازی این صنایع را پیگیری کند. در این سال‌ها کشور در صنایع دفاعی، هسته‌ای، نانو و بیوتکنولوژی موفقیت‌هایی کسب کرده و نخبگان ایران نیز در خارج از کشور در زمینه IT، مخابرات، هوافضا و پزشکی دستاوردهای چشمگیری داشته‌اند که با بهبود فضای کسب و کار و روابط بین‌الملل می‌توان از توان و تجربه آنان نیز استفاده بهتری به عمل آورد.
دیدگاه تان را بنویسید