دعوای بزباش و قورمه‌سبزی

جنجال سخنان «اکبر ترکان» درباره تکنولوژی صنعتی در ایران با توضیحاتی که او در روزهای بعد مجبور به بیانش شد، تا حدودی فروکش کرد. ترکان اغلب نقدهایش را بی‌پرده بر زبان می‌راند و این صراحت همواره جناح مقابل را برآشفته است. هر چه باشد او اکنون کسوت «مشاور ارشد رئیس‌جمهوری» را بر تن دارد و سخنان ساختارشکنانه‌اش، اغلب دستمایه آغاز هجمه‌ها از ناحیه منتقدان دولت شده است. او که افزون بر پست مشاور ارشد رئیس‌جمهوری، دبیری شورای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی را عهده‌دار است اواسط آبان‌ماه هنگامی که در نشست تخصصی صنعت خودرو حضور یافته بود، چنین گفت: «اگر قرار باشد به دنبال بازار بدون تعرفه در صنعت خودرو باشیم باید امکان رقابت را با محصولات سایر کشورها داشته باشیم. بدون تعارف بگویم آیا در فناوری الکترونیک یا برق یا صنایع دیگر امکان رقابت را با محصولات کشورهای دیگر داریم. بگذارید با خود روراست باشیم. ما به جز پخت آبگوشت بزباش و قورمه‌سبزی در هیچ تکنولوژی صنعتی نسبت به جهان برتری نداریم.» این سخنان ترکان بار دیگر، مذاق عده‌ای را به تلخی کشاند؛ عده‌ای با این بهانه که دستاوردهای صنعتی کشور نادیده انگاشته شده، فریاد وامصیبتا سر دادند و برخی نیز با لحنی کنایه‌آمیز ناکامی کنونی در توسعه صنعتی را به حضور ترکان در مناصب مختلف و در طول سال‌های گذشته نسبت داده‌اند. انتقاد به این اظهارات از برخی تریبون‌های نماز جمعه نیز شنیده شد. مهرداد بذرپاش در مجلس علیه مواضع ترکان نطق خواند و آن را برگرفته از نگرش‌های عهد قجر توصیف کرد. روزنامه کیهان هم برایش ستون گفت‌وشنود ترتیب داد. حتی ترکان چند روز پس از ایراد این سخنان، هنگامی که در محاصره خبرنگاران قرار گرفت، ناچار به تلطیف گفته‌هایش شد: «منظورم از برتری ایران در صنعت آبگوشت و قورمه‌سبزی تضعیف صنعت داخلی نبود، منظورم این بود که برداشتن تعرفه‌ها باید با برنامه‌ریزی باشد.» اما فارغ از اینکه گوینده این اظهارات چه کسی بوده و البته فرضیه سیاسی بودن این موضع‌گیری‌ها را نادیده بگیریم، این پرسش قابل طرح است که آیا منتقدان به درون‌مایه سخنان ترکان توجه کرده‌اند؟ شاید بهتر بود که آنان در این مناقشه، دست‌کم از وضعیت صنایع و محصولات رقابت‌پذیر ایران در بازارهای جهانی گزارشی مستند ارائه می‌کردند. نمونه پیش پا‌افتاده این کاستی، همان مثال معروف «واردات چادر مشکی» است. آیا این مایه تاسف نیست که ایران به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده چادر مشکی حتی در تولید این کالا در داخل ناتوان است؟ شاید بسیاری هنوز نمی‌دانند که از ابتدای سال جاری که اتحادیه اروپا نام ایران را به دلیل بالا بودن متوسط درآمد تولید ناخالص داخلی از فهرست کشورهای مشمول ترجیحات تعرفه‌ای حذف کرده است، بسیاری از شرکت‌های تولیدی و صادراتی ایران ‌زمین‌گیر شده‌اند. آنها به دلیل لغو تخفیف‌هایی که اتحادیه اروپا پیش از این اعمال می‌کرده است، قدرت رقابت خود را از دست داده‌اند. شواهد و قرائن حکایت از آن دارد که حتی موقعیت کالاهایی نظیر فرش و زعفران که ایران در تولید و صادرات آن دارای مزیت نسبی بود نیز تعریفی ندارد. با این وصف، اکنون چه صنایع یا کالاهایی را می‌توان به عنوان مزیت نسبی ایران تلقی کرد؟ آنچه بدیهی به نظر می‌رسد، این است که آن دسته از صنایعی توانسته‌اند در قبال رقبا، مزیت کسب کنند که یا به منابع طبیعی متصل بوده‌اند یا به منابع دولتی. برخی صنایع نیز البته با بهره‌گیری توامان از هر دوی این منابع توانسته‌اند اسم و رسمی برای خود دست و پا کنند. اما کارشناسان بر این باورند که آنچه زمینه تاخت و تاز صنعت و تولیدات صنعتی کشورهای توسعه‌یافته در بازارهای جهانی را فراهم کرده است، دانش و بهره‌وری است. با این همه، چه زمانی صنایع ایران خود را از زیر یوغ منابع دولتی و منابع طبیعی بیرون خواهند کشید و با بهره‌گیری از دانش و بهره‌وری در برابر رقبا عرض‌اندام خواهند کرد؟