«نیلی» چه گفت؟

مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور، چندی پیش در گفت و گو با تجارت فردا (شماره 74 مورخ پنجم بهمن)، وضعیت رشد اقتصادی و نقش صنعت در آن را مورد بحث و بررسی قرار داد و در فراخوانی به جامعه صنعتی کشور، از آنان خواست صنعت یا دسته‌ای از صنایع را که می‌توانند تا پایان سال آینده طلایه‌دار رشد اقتصادی کشور شوند، به دولت معرفی کنند. مسعود نیلی در این فراخوان خواست تا نخبگان کشور به دولتمردان مشاوره دهند که در شرایط پیچیده رکود تورمی کدام صنعت می‌تواند زمینه‌ساز رشد سه درصدی شود و اقتصاد ما را بزرگ کند. از نظر او صنایعی باید انتخاب شوند که با کمترین تکیه به منابع بانکی چنین وظیفه‌ای را بر عهده گیرند و قابلیت این را داشته باشند که با تغییراتی نرم‌افزاری و تسهیل در فضای کسب و کار تولیدشان را افزایش دهند و به صنایع دیگر کشور تحرک بخشند. او می‌گوید: «وقتی می‌خواهیم صنعتی را توسعه دهیم، ابتدا باید بدانیم نیروی محرک بازار محصول نهایی آن صنعت از کجا تامین می‌شود. دوم اینکه تکنولوژی آن را چگونه می‌تواند فراهم کند. سوم هم اینکه منابعش از کجا تامین می‌شود و دست آخر نیز اینکه چگونه می‌توان انگیزه ایجاد کرد که به سمت این صنعت حرکت کنیم و تحرک لازم برای توسعه آن اتفاق بیفتد.» از نظر مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور، صنعتی در کشور باید ایجاد شود که با توجه به محدودیت‌های بازار داخلی بتواند برای بازارهای جهانی نیز محصول به تولید برساند و در فضایی رقابتی آن را با کیفیت و قیمت مناسب عرضه کند. نیلی در فراخوان خود به این نکته اشاره کرد که اقتصاد ایران امروز با پدیده‌هایی روبه‌رو است که در گذشته یک یا دو مورد آن به طور همزمان با هم اتفاق افتاده‌اند. اگر قبلاً تورم بود، رکود وجود نداشت. یا اگر رکود بود، کشور با تحریم‌های گسترده مواجه نبود. اما امروز شرایط به گونه‌ای است که چند چالش همزمان با هم رخ داده و وضعیت را به جایی کشانده که اقتصاد ایران در سال 91، رقم کم‌سابقه منفی شش درصد رشد را تجربه کرده و تورم به بالای 40 درصد رسیده است.

واکنش‌ها به فراخوان نیلی

پس از فراخوان مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور، نظر چند چهره اقتصادی و فعال صنعتی را جویا شدیم تا بدانیم آنها چه نسخه‌ای برای رشد اقتصادی کشور می‌پیچند و کدام صنعت را مناسب توجه ویژه دولت می‌دانند. بر اساس نظراتی که اخذ شد، عمده فعالان اقتصادی و نخبگان، فضای کشور را ضدتولید دانسته‌اند و معتقدند دولت و مجلس باید نگاهی تولیدمحور به کشور داشته باشند و توسعه را از این راه بگذرانند. در میان نظرات اعلام‌شده چهار صنعت خودرو، پتروشیمی، معدن و توریسم مورد توجه فعالان اقتصادی قرار گرفته که در این میان صنعت توریسم مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است. مدافعان این صنعت معتقدند توریسم می‌تواند محور توسعه سایر صنایع در کشور باشد. اگر موانع و مشکلات گردشگری در ایران برداشته شود و برخی سختگیری‌ها در این خصوص پایان یابد می‌توان با راه‌اندازی توریسم داخلی و خارجی صنایع کوچک و خانوادگی را در کشور توسعه داد و روح هنری ناب ایرانیان را برانگیزاند. از نگاه آنان، گردشگران علاوه بر تبادل فرهنگی می‌توانند به تبادل اقتصادی نیز بپردازند و با حضور در نقاط مختلف کشور علاوه بر توسعه سیاسی و اجتماعی، به ملت‌سازی ایرانیان نیز کمک کنند. توریسم از منظر اقتصاد سیاسی صنعت بسیار حساسی است که در صورت فعال شدن بسیاری از تصمیم‌سازی‌ها را به خود گره خواهد زد و زمینه‌ساز رشد فرهنگ بین‌المللی مردم ایران خواهد شد. آنچه امروز ایران را آزار می‌دهد انزوا‌گرایی حادی است که کشور را درگیر خود کرده و ظرفیت خرده‌فرهنگ‌ها و تنوع طبیعی و قومیتی ایران را منفعل کرده است. چهره‌هایی نظیر علی دادپی، مدرس دانشگاه کلایتون آمریکا، فرهاد نیلی، رئیس پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی و مسعود دانشمند، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران از مدافعان این صنعت هستند.

اولویت دوم کدام صنعت است؟

به غیر از صنعت توریسم، پتروشیمی از سوی برخی اقتصاددانان و فعالان اقتصادی پیشنهاد شده است. از نظر پیشنهاددهندگان منابع عظیم گاز و نفت و بازار پرمشتری آن، این صنعت را دارای مزیت‌هایی کرده که صنایع دیگر فاقد آن هستند. این گروه سخنرانی اخیر رئیس‌جمهور در داووس را مبنا قرار می‌دهند و دعوت او از سرمایه‌گذاران بزرگ برای ورود به بخش‌های مختلف نفت و گاز را نشانگر عزم دولت برای توسعه این صنعت می‌دانند. به باور آنان سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی می‌تواند رشد اقتصادی کشور را تضمین کند چون این صنعت قابلیت دارد بازدهی سرمایه را خیلی سریع انجام دهد و سودآوری خود را حفظ کند. آنان معتقدند صنعت پتروشیمی علاوه بر توسعه اشتغال این توانایی را دارد که بار رشد صادرات را به دوش بکشد و ارزآوری کشور را بیشتر از صنایع دیگر تضمین کند. چهره‌هایی همچون یحیی آل‌اسحاق رئیس اتاق تهران، حمید حسینی عضو هیات نمایندگان اتاق تهران و مصطفی هاشمی‌طبا وزیر اسبق صنایع صنعت پتروشیمی را به دولت معرفی کرده‌اند تا رشد اقتصادی را ارتقا دهد.

خودرو و موافقانش

سومین گزینه‌ای که پیشنهاد شده، صنعت خودرو است. موافقان این صنعت معتقدند خودرو تنها صنعتی است که می‌تواند رشد ما را تضمین کند. از نگاه آنان سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته در سال‌های اخیر این صنعت را به مرحله‌ای رسانده که می‌تواند در صورت نگاه ویژه‌تر دولت، رشد اقتصادی کشور را در کوتاه‌مدت به وجود بیاورد. کشش بازار خودرو به گونه‌ای است که می‌تواند در صورت رونق علاوه بر تامین نیاز مصرف‌کنندگان جدید، به دیگر نیازها مانند نوسازی ناوگان حمل و نقل کشور پاسخ دهد. از سوی دیگر با توجه به اینکه در بیشتر نقاط دنیا از صنعت خودرو به‌عنوان صنعت مادر یاد می‌کنند، اگر چرخ آن به گردش بیفتد می‌تواند موتور محرک صنایع دیگری شود. برداشته شدن تحریم‌های صنعت خودرو پس از توافق ژنو و تمایل برخی شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در این صنعت از دلایل معرفی خودرو به عنوان پیشران رشد اقتصادی نام برده می‌شود. سعید لیلاز، احمد نعمت‌بخش و محمدرضا نجفی‌منش این صنعت را پیشنهاد می‌دهند.

ریشه در خاک و سنگ

صنعت دیگری که در پاسخ به فراخوان مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور مورد توجه قرار گرفته، معدن و صنایع وابسته به آن است. موافقان این صنعت وجود ذخایر غنی معدنی در کشور و انرژی قابل دسترس را از مزیت‌های این صنعت می‌دانند و معتقدند در صورتی که این صنعت رونق گیرد علاوه بر اشتغال‌زایی، امنیت و اشتغال را برای نقاط کمتر توسعه‌یافته کشور به همراه خواهد آورد. مدافعان معدن همچنین باور دارند یکی از معدود صنایعی که می‌تواند در مقابل تحریم‌ها و فشارهای داخلی مقاومت کند و ارزبری ما را کاهش دهد، معادن و صنایع وابسته به آن هستند.آنان صنایعی چون مس، سیمان، فولاد و آلومینیوم را مثال می‌زنند که توانسته‌اند علاوه بر تامین نیاز داخل زمینه افزایش صادرات غیرنفتی را نیز فراهم کنند. رسول خلیفه‌سلطان دبیر انجمن فولاد، حمید حسینی عضو هیات نمایندگان اتاق ایران و محمدرضا بهرامن پیشنهاد می‌دهند در بلندمدت می‌توان روی این صنعت برای رشد اقتصادی کشور حساب باز کرد.

صنایع منتخب از نگاه رئیس‌جمهور در اجلاس داووس

صنعت توریسم: از همه حضار دعوت می‌کنم که به ایران سفر کنند و با بخش خصوصی و دولتی ایران تماس حاصل داشته باشند، با فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی آشنا شوند و از نزدیک، مهمان‌دوستی ایرانیان را تجربه کنند. صنعت برق: برای شرکت‌هایی که زودتر سرمایه‌گذاری‌های خود را در صنعت برق شروع کنند، قیمت‌های ارزان‌تر گاز و تسهیلات ویژه در نظر گرفته می‌شود. صنعت خودرو: بنا داریم تا با ارائه پیشنهادهای جذاب، شرکت‌های بزرگ خودروسازی جهان را در مالکیت شرکت‌های خودروساز داخلی شریک کنیم. صنعت پتروشیمی: برنامه وسیعی برای توسعه واحدهای جدید پتروشیمی در کشور طراحی شده که به سرمایه‌گذاری قریب به 75 میلیارد دلار در نزدیک به هشت سال نیاز دارد. این سرمایه‌گذاری‌ها تولید پتروشیمی ایران را از حدود 20 میلیارد دلار در سال به بیش از 70 میلیارد دلار در سال افزایش خواهد داد. تثبیت اقتصاد کلان: در شرایط تحریم در دولت جدید توانستیم رشد اقتصادی منفی حدود شش درصد را کاهش دهیم و آن را تا پایان سال به نقطه صفر می‌رسانیم و این در حالی است که تحریم‌ها از بین نرفته و لغو نشده است. پیش‌بینی‌های ما بر آن است که ما در طول چهار سال آینده به رشد هفت‌درصدی در اقتصاد برسیم که البته اگر تحریم‌ها برداشته شود این رقم بیشتر نیز خواهد شد. نرخ تورم اقتصاد ایران نیز طی چهار سال به کمتر از ۱۰ درصد کاهش می‌یابد.