عبور از تاریکی

با شدت گرفتن تحریم‌ها در سال‌های اخیر و بروز مشکلاتی که برای فعالان اقتصادی در حوزه‌های مختلف به وجود آمد، شاهد فعالیت برخی از کسب و کارهایی بودیم که اگرچه به صورت علنی فعال بودند، اما در واقع ماهیت فعالیت‌شان خود زیر سوال بود. فعالیت این کسب وکارها در راستای تسهیل تجارت و به عبارتی دور زدن تحریم‌ها بود. هرچند می‌توان گفت برخی از این کسب و کارها توانستند به اقتصاد کشور در شرایط تحریم‌ها کمک کنند، اما در این میان سودجویی‌هایی به بهانه دور زدن تحریم‌ها صورت گرفت که اقتصاد کشور را از مسیر شفاف خارج کرده و موجب شد نیمه‌ پنهان اقتصاد بیشتر خودنمایی کند.
با بسته شدن واحدهای بین‌الملل شرکت‌ها، عملاً نقل و انتقال پول از مسیر رسمی خود خارج و صرافی‌های غیررسمی این وظیفه را عهده‌دار شدند. البته خریدهای نقدی و امانی در دوره تحریم‌ها نیز بسیار رایج شد. یکی دیگر از مسائلی که به‌واسطه عدم شفافیت در کشور رونقی بیش از پیش یافت، مساله قاچاق بود. هر چند ورود غیررسمی کالا به کشور رهاورد تحریم‌ها نبود و پیش از آن نیز شاهد این پدیده بوده‌ایم، اما در این دوره قاچاق با رشد قابل توجهی روبه‌رو بوده و خطری برای اقتصاد کشور محسوب می‌شد. به گفته برخی از فعالان اقتصادی، پدیده قاچاق در دوره پساتحریم، از بین نخواهد رفت. در همه کشورها بخشی از اقتصاد پنهان است. اما می‌توان با سیاستگذاری‌های مناسب، تا حد زیادی مانع از ورود غیررسمی کالا شد. حال با توجه به ورود ایران به دوره پساتحریم به نظر می‌رسد کسب و کارهای غیررسمی رشد‌یافته در زمان تحریم‌ها، نتوانند آن‌طور که در گذشته نقش ایفا می‌کردند، فعالیت داشته باشند. بسیاری از اقتصاددانان معتقدند بازگشت اقتصاد به مسیر شفاف، یکی از دشوارترین کارهایی است که باید در دوره پساتحریم صورت گیرد. بنابراین رسیدن به این هدف نیاز به عزم جدی در بدنه بخش خصوصی و دولت دارد.
از سویی سرنوشت این کسب و کارها، خود یکی از سوالاتی است که همواره مطرح بوده است. اینکه در دوره پساتحریم تکلیف دلالان و واسطه‌ها چه خواهد شد؟ برخی از فعالان اقتصادی معتقدند این افراد به سمت مشاغلی پیش می‌روند که شفافیت کمتری دارند و غیرمولد هستند.
یکی از ضرورت‌هایی که برای شفاف‌سازی در اقتصاد کشور در دوره پساتحریم لازم است، اصلاح ساختار و الکترونیکی کردن نظام بانکی است. به عقیده بسیاری از فعالان اقتصادی، در اقتصادهای بزرگ دنیا استفاده از فضای مجازی و آی‌تی نقش مهمی در شفاف‌سازی اقتصاد آنها ایفا می‌کند. به گفته آنها دستیابی به اقتصاد شفافی که در کشورهای پیشرفته دنیا وجود دارد، کار دشوار و زمان‌بری خواهد بود. اما برای دستیابی به توسعه اقتصادی،‌ باید مسیر شفاف‌سازی اقتصاد نیز طی شود. تصویب برخی از قانون‌ها و آیین‌نامه‌ها در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که اقدامات جدی برای رسیدن به اقتصاد شفاف در شرف وقوع است. فعال‌سازی برخی از نهادها و سازمان‌هایی که ماهیت آنها ایجاد رقابت و شفافیت در فضای کسب ‌و کار است نیز یکی از راهکارهایی است که فعالان بخش خصوصی معتقدند می‌تواند در مسیر شفاف‌سازی نقش موثری را ایفا کند.
هرچند تحقق این هدف چندان هم ساده نیست اما فعالان اقتصادی امیدوار هستند که دوره جدید، دوره گذار از نیمه پنهان اقتصاد باشد.