تاریخ انتشار:
بررسی دشواری‌های ورود خودروسازان آمریکایی به ایران در گفت‌وگو با فربد زاوه
میل ایرانی‌ها به خودروهای آمریکایی
روزهای بدون تحریم ایران در حالی از هفته گذشته آغاز شد که صنعت و بازار خودرو کشور نیز به نوعی از تنگنا بیرون آمده و حالا می‌توانند میزبان بزرگان و بزرگ‌زاده‌های خودروسازی جهان باشند.
روزهای بدون تحریم ایران در حالی از هفته گذشته آغاز شد که صنعت و بازار خودرو کشور نیز به نوعی از تنگنا بیرون آمده و حالا می‌توانند میزبان بزرگان و بزرگ‌زاده‌های خودروسازی جهان باشند. در کنار خودروسازانی مانند رنو و پژوی فرانسه و حتی فولکس واگن آلمان و فیات ایتالیا که به عنوان شرکای آینده خودروساز کشور یاد می‌شوند، گمانه‌زنی‌ها از حضور شرکت‌های خودروسازی آمریکا در کشور نیز حکایت دارند. این در شرایطی است که طبق قوانین وزارت خزانه‌داری آمریکا، حضور خودروسازان این کشور در ایران ممنوع بوده، اما ظاهراً شرکت‌های تابعه‌شان مشکلی در این مورد ندارند. آن‌‌طور که فربد زاوه کارشناس خودرو کشور می‌گوید، به نظر می‌رسد سیاست‌های کلی لغو تحریم‌ها برای خودروسازان آمریکایی نیز اجرا خواهد شد. او هرچند تاکید دارد که ورود خودروسازان آمریکایی به ایران کار آسانی نیست، اما معتقد است ایرانی‌ها از خودروهای آنها استقبال خواهند کرد.
با لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، ایرانی‌ها به خصوص مشتریان بازار خودرو بسیار خرسند شدند چه آنکه گمان می‌برند در پی این اتفاق، خودروهای روز دنیا راهی کشور خواهند شد. از آن سو نام خودروسازان زیادی نیز برای حضور در ایران مطرح شده که در بین آنها نام خودروسازان آمریکایی نیز به چشم می‌آید. تحلیل کلی شما در این مورد چیست؟ فکر می‌کنید حضور بزرگان خودروسازی جهان در ایران، چه تحولاتی را نصیب صنعت خودرو کشور کند؟
بله، بالاخره دو سال و نیم مذاکره فشرده و گمانه‌زنی به سرانجام رسید و تحریم‌های شدید اعمالی بر اقتصاد کشور لغو شد. صنعت خودرو کشور نیز که از سال 2012 مشمول تحریم‌های مستقیم غرب قرار گرفته و با مشکلات عدیده‌ای مواجه بود، با لغو تحریم‌ها، می‌تواند فرصتی پیدا کند تا به بازسازی خود و روابط بین‌المللی‌اش بپردازد. به عبارت بهتر، این اتفاق می‌تواند سبب شود تا خودروسازی ایران به روزهای پررونق گذشته بازگردد. اما در مورد حضور خودروسازان خارجی در ایران نیز باید به این موضوع توجه کرد که رفت و آمدها به کشور از ماه‌های پیش و بعد از تفاهم هسته‌ای ژنو شروع شده است. در اولین قدم نیز تفاهمنامه با یکی از خوشنام‌ترین خودروسازان جهان هفته جاری در تهران به امضا رسید و طی آن، بنز و ایران خودرو فعالیت و شراکتی دوباره را با یکدیگر از سر خواهند گرفت.
همچنین اخباری هم مبنی بر امضای قریب‌الوقوع قرارداد با خودروسازان فرانسوی در کوتاه‌مدت به گوش می‌رسد و حتی رنو از تمایل شدید خود برای خرید یکی از کارخانه‌های داخلی به منظور ایجاد یک پایگاه مستقل تولید با امکان مدیریت قیمت و عرضه و رها از مدیریت دولتی بازار خبر می‌دهد. بازار خودرو ایران در حال حاضر حجمی کمتر از 800 هزار دستگاه در سال دارد و محصولات پرفروش آن عمدتاً در بازه قیمتی زیر 10 هزار یورو هستند. اما پیش‌بینی رشد بالای اقتصادی در سال‌های آینده با جذب مناسب سرمایه‌های خارجی در حوزه‌های حمل و نقل و انرژی و کاهش شدید نرخ تورم تا سقف پنج درصد که سال‌هاست در اقتصاد ایران بی‌نظیر است، نوید رشد بالایی در تقاضای خودرو در کشور را می‌دهد.
این رشد بالا، خود انگیزه‌ای برای حضور خودروسازان خارجی به خصوص آمریکایی‌ها در ایران خواهد بود، نه؟
بله، گسترش حجم بازار به حدود یک میلیون و 500 هزار دستگاه بسیار نزدیک خواهد بود و در صورتی که روش‌های فروش نوین و استاندارد روز دنیا با نرخ‌های بهره مناسب و پیش‌پرداخت‌های پایین به بازار خودرو ایران وارد شود، انتظار دستیابی به ارقام حدود دو و نیم میلیون دستگاه در سال هم قابل تصور می‌شود.
در این بین، مهم‌ترین موضوع ماه‌های اخیر، شرکای تجاری جدید بازار خودرو ایران بوده است. حرکت به سمت شرکت‌های غیر‌فرانسوی یک تقاضا و تمایل عمومی به حساب می‌آید. حرکت به سمت شرق و سازندگانی از ژاپن یا کره یا حرکت به سمت غرب و شراکت با سازندگانی از ایتالیا و آلمان مورد علاقه مشتریان و مباحثه اقتصاددانان و صنعتگران نیز هست. هرچند برخی از دست‌اندرکاران صنعت خودرو از احتمال حضور خودروسازان آمریکایی هم در ایران صحبت کرده‌اند و حتی ریاست محترم جمهور از عدم ممنوعیت برای جذب سرمایه شرکت‌های آمریکایی سخن گفته است، ولی به نظر می‌رسد ورود آمریکایی‌ها به بازار به آسانی سایر سازندگان خودرو در دنیا نباشد.
خودروسازان آمریکایی از دیرباز در ایران فعالیت تولید داشتند. مجموعه جنرال موتور تقریباً اولین تولیدکننده خودرو در ایران بود که به تولید خودرو جیپ می‌پرداخت. بعدها خودروهای رامبلر با نام‌های آریا و شاهین و اپل رکورد با نام شورولت رویال در ایران تولید شدند. نهایتاً، کارخانه جنرال موتورز ایران جزو اولین سایت‌های تولیدی جنرال موتورز و تنها سایت خارجی آن بود که در کنار تولید خودروهای شورولت و بیوک، خودرو کادیلاک را در ایران تولید کرد. خودروهای آمریکایی انطباق خوبی با بازار ایران و سلیقه مشتریان داشتند. بعد از انقلاب، جنرال موتورز تا اواسط جنگ هم فعالیت خود را ادامه داد، اما نهایتاً با تیرگی شدید روابط ایران و آمریکا، جای خود را به نیسان داد. حالا با وجود اجرایی شدن برجام، همچنان مسائلی وجود دارد که می‌تواند ورود خودروسازان آمریکایی را محدود کند. اما به هر شکل ورود خودروسازان آمریکایی موضوع مهمی برای بازار ایران و خود شرکت‌هاست. همچنین اهمیت ورود این خودروسازان از چند منظر قابل بررسی به نظر می‌رسد.
دلیل اینکه می‌گویید ورود آمریکایی‌ها به بازار و صنعت خودرو ایران به سادگی سایر شرکت‌های خودروساز دنیا نخواهد بود، چیست؟
این موضوع در ابتدا به محدودیت‌های قانونی دولت آمریکا برمی‌گردد و همین محدودیت‌های دسترسی به بازار ایران است که فعلاً اجازه ورود خودروسازان آمریکایی را به کشور نمی‌دهد. در واقع مسائل قانونی داخل آمریکا مهم‌ترین عامل این محدودیت به شمار می‌رود و بنابراین برای آزادی ورود خودروسازان این کشور به ایران، باید فکری کرد. ایالات متحده آمریکا می‌گوید کلیه تحریم‌های ثانویه علیه ایران را لغو کرده است، هرچند سایر تحریم‌های اولیه ناشی از مسائل غیرهسته‌ای همچنان برقرار خواهد بود. طبق قوانین داخلی آمریکا، فعالیت در ایران در بسیاری از موارد تنها با اخذ مجوزهای ویژه ممکن خواهد بود. این مجوزها در خصوص وسایل نقلیه هوایی و حوزه انرژی به شرکت‌های آمریکایی یا شعب اروپایی آنها داده شده است. با این حال در خصوص شرکت‌های خودروسازی تاکنون اظهارنظر یا مجوز ویژه‌ای، رسانه‌ای نشده است، هرچند به نظر می‌رسد همین سیاست برای آنها نیز اجرا خواهد شد. البته طبق برخی قوانین ایالات متحده، صادرات کالاهای دارای قطعه آمریکایی به برخی مقاصد، ممنوع است. این قانون در گذشته سبب شده بود که ورود برخی مدل‌های برندهای بنز، بی ام دبلیو، هوندا و تویوتا که در آمریکا تولید می‌شدند به ایران ممنوع باشد. عملاً تا قبل از تشدید تحریم‌ها و قطع رابطه قانونی شرکت‌ها با نمایندگان ایرانی، خودروهای موردنظر یا در ایران عرضه نمی‌شدند یا از طریق واسطه‌های تجاری مستقل از شرکت‌ها به کشور می‌آمدند. از همین رو بعد از ابلاغ تحریم‌ها و عدم نظارت شرکت مادر، شرکت‌های ایرانی توانستند با استفاده از منابع ثالث، حجم واردات خودروهای ساخت آمریکا به کشور را افزایش دهند. حتی اخیراً برخی شرکت‌ها نمایندگی خودروسازان آمریکایی را هم ثبت و نسبت به اخذ مجوز واردات آن اقدام کرده‌اند.
با این شرایطی که می‌گویید، بالاخره آمریکایی‌ها می‌توانند به صورت گسترده به بازار خودرو ایران وارد شوند؟
در هر صورت، ممنوعیت فعالیت مستقیم منجر به بازماندن برندهایی از گروه‌های جنرال موتورز، فورد و برندهای آمریکایی فیات کرایسلر خواهد شد. هرچند تمامی این شرکت‌ها شاخه اروپایی فعال دارند که احتمالاً در اقدامی مشابه با شرکت‌های فعال در حوزه انرژی و نفت و گاز، با اخذ مجوز خاص از خزانه‌داری آمریکا می‌توانند فعالیت‌های رسمی خود را در ایران آغاز کنند. فیات کرایسلر، به عنوان یک شرکت دو رگه آمریکایی-ایتالیایی علاقه‌ای شدید برای ورود به بازار ایران دارد. شاخه اروپایی فیات با برندهایی مانند فیات و آلفا رومئو ممنوعیتی برای فعالیت در ایران ندارند و احتمالاً جزو اولین گروه‌هایی خواهند بود که به بازار ایران باز می‌گردند. جنرال موتورز هم شاخه اروپایی اپل واکسهال و کره‌ای دوو را در اختیار دارد که اتفاقاً در بازار ایران محصولات خوشنامی به حساب می‌آیند و دور از انتظار نخواهد بود که این برندها در آینده نزدیک در ایران فعال شوند. فورد نیز در شاخه اروپایی از برند آمریکایی خود استفاده می‌کند و مشخص نیست آیا استفاده از این برند از دید دولت آمریکا مجاز خواهد بود یا فورد از بازار ایران جا خواهد ماند. به هر صورت، تمامی این شرکت‌ها می‌توانند با نام‌های اروپایی‌شان به بازار ایران وارد شوند ولی مزیت‌های عمده آنها در شاخه‌های آمریکایی‌شان است.
شاخه اروپایی جنرال موتورز، یا همان اپل واکسهال در شرایط مالی بسیار بدی قرار دارد و هزینه تمام شده محصولات آن بسیار بالاست. فیات در اروپا بیشتر روی محصولات بسیار کم‌مصرف و کوچک تکیه دارد که شاید نتواند انطباق کاملی با نیاز بازار ایران داشته باشد. از سوی دیگر فورد در اروپا هزینه‌های سنگین‌تری در قیاس با آمریکا برای تولید می‌پردازد که سبب می‌شود بهای مدل‌های اروپایی آن بالاتر باشد.
فکر می‌کنید انگیزه خودروسازان آمریکایی برای حضور در ایران، تنها به جذابیت‌های بازار کشور مربوط است؟
اتفاقاً نکته مهم در ماجرای ورود خودروسازان آمریکایی به کشور، امکان دسترسی آنها به یکی از بزرگ‌ترین بازارهای رو به رشد جهان و انتفاع از آن برای این خودروسازان است. البته بازار خودرو ایران به بزرگی بازارهای چین، ایالات متحده، هند یا آلمان نیست. چین بزرگ‌ترین بازار خودرو جهان به شمار می‌رود که امروزه با توقف رشد مواجه شده است. این توقف رشد سبب شده است بسیاری از خودروسازان جهان دچار نگرانی شده و نیاز به یک بازار جایگزین برای آنها به شدت احساس شود. پس از چین، ایالات متحده دومین بازار بزرگ جهان است که بعد از سال‌ها شاهد افزایش فروش شده و روزهای خوبی را سپری می‌کند. کاهش قیمت نفت و خروج از بحران اقتصادی سال 2008، تقاضا در بازار آمریکا را در سال 2016 بیش از نیم میلیون افزایش خواهد داد که تقریباً بیش از 50 درصد کل بازار فعلی ایران است. هند با جمعیت نزدیک به یک میلیارد نفر بازار رو به رشد بزرگی دارد، ولی قدرت خرید خودرو در آن در تیراژ بالا به شدت پایین‌تر از ایران است، بنابراین بسیاری از خودروسازان از معرفی محصولات پرتیراژ ناتوان هستند. اما بازار خودرو ایران دارای مشخصات ویژه‌ای است که سبب می‌شود از آن به عنوان بازاری جذاب یاد شود. تقاضای خودرو در ایران بیش از یک و نیم میلیون دستگاه است و نسبت سرانه خودرو در کشور همچنان عدد متوسطی بوده و در کنار اینها جمعیت جوان آن نیز بر مزیت‌هایش می‌افزاید.
شما به تقاضای بالا در بازار خودرو ایران اشاره می‌کنید، در حالی که هم‌اکنون خرید و فروش خودرو در کشور راکد بوده و مشتریان میلی به خرید ندارند. فکر می‌کنید ورود خودروسازان خارجی بتواند این بی‌میلی را کمرنگ کند؟
البته رسیدن به تقاضای دو و نیم میلیون دستگاهی در بازار خودرو ایران، نیاز به یکسری الزامات دارد. در درجه اول، با معرفی روش‌های نوین تامین مالی مشتریان، ظرفیت تقاضا در بازار ایران افزایش پیدا می‌کند و به بیش از دو میلیون و 500 هزار دستگاه خواهد رسید. در عین حال، ناوگان خودرو در ایران فرسوده است و خودروهای نو هم از فناوری بسیار کهنه رنج می‌برند که در آینده نزدیک نیاز به نوسازی پیدا خواهند کرد. مجموعه این عوامل سبب می‌شود بازار خودرو ایران بازار مهمی در جهان شود. خودروسازان اروپایی، ژاپنی و کره در کنار چینی‌های تازه‌کار تلاش خواهند کرد هر کدام سهم بزرگی از این بازار به دست بیاورند. این در حالی است که محدودیت‌های اعمالی از سوی دولت آمریکا برای دسترسی به بازار ایران، موجب ضرر و زیان خودروسازان آمریکایی می‌شود.
به نظر شما مشتریان ایرانی از خودروهای آمریکایی استقبال خواهند کرد؟
از لحاظ ذائقه بازار، خودروسازان آمریکایی از پتانسیل اقبال عمومی قابل توجهی در ایران برخوردار هستند. اتفاقاً مشتریان ایرانی نزدیک‌ترین سلیقه به مشتریان بازار آمریکای شمالی را در جهان دارند. برخلاف بازار اروپا که عمدتاً خودروهای کوچک و کم‌مصرف مورد علاقه مشتریان آنهاست، بازار خودرو ایران همچون بازار چین و آمریکا متمرکز بر خودروهای سواری سدان متوسط و شاسی‌بلند بزرگ بوده از این منظر با اروپا تفاوت دارد.
این طبیعت بازار در کنار سابقه ذهنی مثبت از کیفیت خودروهای آمریکایی که شاید با واقعیت روز فاصله قابل توجهی هم داشته باشد، پتانسیل مناسبی برای این شرکت‌ها (خودروسازان آمریکایی) ایجاد می‌کند.
به اعتقاد من، خودروهای آمریکایی می‌توانند توازن خوبی در بازار ایران در رقابت با سازندگان کره‌ای و برخی از ژاپنی‌ها ایجاد کنند و به انحصار خودروسازان کره‌ای در بازار وارداتی‌ها نیز خاتمه دهند.
در بخش تولید چطور؟ خودروسازان آمریکایی در آنجا نیز می‌توانند تحول ایجاد کنند؟
بله، این نقش در بازار تولید داخل هم برای محصولات آمریکایی قابل تصور است. ورود احتمالی خودروهای آمریکایی به بازار محصولات مونتاژی می‌تواند محصولات چینی تولید داخل را به شدت اذیت کند.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، پایه و اساس خودروسازی ایران، فرانسوی است؛ با این شرایط، خودروسازان آمریکایی می‌توانند در صنعت خودرو کشور حضور یابند و آن را از فرانسوی به آمریکایی تغییر دهند؟
برای پاسخ به این پرسش باید به استراتژی آمریکایی‌ها در ورود به بازارهای جدید اشاره کنم. مهم‌ترین نکته در خصوص ورود خودروسازان آمریکایی به بازار ایران، استراتژی عمومی آنها در ورود به بازارهای بزرگ جدید است. این استراتژی خصوصاً در شرکت جنرال موتورز نمود بیشتری دارد. خودروسازان آمریکایی به فعالیت در احجام کوچک چندان علاقه‌مند نیستند و تلاش می‌کنند سهم بزرگی از بازارها را در کنترل داشته باشند. این استراتژی در بازارهای بزرگ معمولاً با تاسیس یا خرید پایگاه‌های تولیدی نمود پیدا می‌کند تا واردات خودرو کامل. این رفتار در طول سالیان گذشته در قالب شرکت‌های مختلفی که خودروسازان آمریکایی در اروپا، کره و چین ایجاد یا خریداری کرده‌اند، قابل مشاهده است. حضور تولیدی این شرکت‌ها در قبل از انقلاب و زمانی که خودروسازی یک صنعت استراتژیک در جهان محسوب می‌شد نیز قابل تامل است. در دهه‌های 60 و 70 میلادی، شرکت‌های خودروسازی به ندرت از محدوده کشور سازنده اصلی خارج می‌شدند و تلاش داشتند خودروها به صورت ساخته‌شده به سایر بازارها صادر شود. در صورت ایجاد پایگاه‌های تولیدی در بازارهای مبدأ هم، معمولاً محصولاتی تولید می‌کردند که از فناوری پیشرفته‌ای برخوردار نباشد. اما جنرال موتورز ایران با تولید خودرو کادیلاک سیاست دیگری را به نمایش گذاشته بود. این سیاست کم و بیش در تولید قطعات هم دیده می‌شود. معمولاً سایت‌های تولیدی محلی از قطعات تولیدی همان منطقه تغذیه می‌شوند و در کنار تولید خودرو، صنعت قطعه آن مناطق هم از وجود این شرکت‌ها متاثر می‌شود. این در حالی است که سیاست مورد نظر در بسیاری شرکت‌های اروپایی خصوصاً خودروسازان آلمانی و فرانسوی مشاهده نمی‌شود. تجربه خودروسازی با مشارکت شرکای فرانسوی و آلمانی و حتی ژاپنی، نشان می‌دهد اصرار این خودروسازان بر استفاده از قطعات وارداتی و شبکه تامین شرکت مادر است. در واقع این خودروسازان، مقاومت‌های زیادی در خصوص داخلی‌سازی قطعات از خود نشان می‌دهند، به گونه‌ای که برخی محصولات فرانسوی تولیدی در ایران، بعد از سال‌ها، هنوز وابستگی سنگینی به واردات قطعه دارند.
به اعتقاد بنده، این موضوع (میل به داخلی‌سازی قطعات) می‌تواند تفاوت بزرگی بین خودروسازان فرانسوی و آمریکایی باشد. به هرصورت، با وجود مزایای قابل توجه در ورود خودروسازان آمریکایی به بازار ایران، نبود این شرکت‌ها برای بازار کشور مشکل‌ساز نخواهد بود. بازار ایران نزدیک به 30 سال است که از این خودروسازان خالی است و فرآیند رشد را هرچند تماماً با هزینه خود کشور و نه از طریق جذب سرمایه‌گذار خارجی، تا حدی طی کرده است. در سال 90، تولید خودرو در ایران به بیش از یک میلیون و 600 هزار دستگاه رسید و زنجیره تامین بزرگی نیز در کشور ایجاد شده و تمامی اینها بی‌آنکه پای خودروسازان آمریکایی در میان باشد، به دست آمده است.
با لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، ایرانی‌ها به خصوص مشتریان بازار خودرو بسیار خرسند شدند چه آنکه گمان می‌برند در پی این اتفاق، خودروهای روز دنیا راهی کشور خواهند شد. از آن سو نام خودروسازان زیادی نیز برای حضور در ایران مطرح شده که در بین آنها نام خودروسازان آمریکایی نیز به چشم می‌آید. تحلیل کلی شما در این مورد چیست؟ فکر می‌کنید حضور بزرگان خودروسازی جهان در ایران، چه تحولاتی را نصیب صنعت خودرو کشور کند؟
بله، بالاخره دو سال و نیم مذاکره فشرده و گمانه‌زنی به سرانجام رسید و تحریم‌های شدید اعمالی بر اقتصاد کشور لغو شد. صنعت خودرو کشور نیز که از سال 2012 مشمول تحریم‌های مستقیم غرب قرار گرفته و با مشکلات عدیده‌ای مواجه بود، با لغو تحریم‌ها، می‌تواند فرصتی پیدا کند تا به بازسازی خود و روابط بین‌المللی‌اش بپردازد. به عبارت بهتر، این اتفاق می‌تواند سبب شود تا خودروسازی ایران به روزهای پررونق گذشته بازگردد. اما در مورد حضور خودروسازان خارجی در ایران نیز باید به این موضوع توجه کرد که رفت و آمدها به کشور از ماه‌های پیش و بعد از تفاهم هسته‌ای ژنو شروع شده است. در اولین قدم نیز تفاهمنامه با یکی از خوشنام‌ترین خودروسازان جهان هفته جاری در تهران به امضا رسید و طی آن، بنز و ایران خودرو فعالیت و شراکتی دوباره را با یکدیگر از سر خواهند گرفت.
همچنین اخباری هم مبنی بر امضای قریب‌الوقوع قرارداد با خودروسازان فرانسوی در کوتاه‌مدت به گوش می‌رسد و حتی رنو از تمایل شدید خود برای خرید یکی از کارخانه‌های داخلی به منظور ایجاد یک پایگاه مستقل تولید با امکان مدیریت قیمت و عرضه و رها از مدیریت دولتی بازار خبر می‌دهد. بازار خودرو ایران در حال حاضر حجمی کمتر از 800 هزار دستگاه در سال دارد و محصولات پرفروش آن عمدتاً در بازه قیمتی زیر 10 هزار یورو هستند. اما پیش‌بینی رشد بالای اقتصادی در سال‌های آینده با جذب مناسب سرمایه‌های خارجی در حوزه‌های حمل و نقل و انرژی و کاهش شدید نرخ تورم تا سقف پنج درصد که سال‌هاست در اقتصاد ایران بی‌نظیر است، نوید رشد بالایی در تقاضای خودرو در کشور را می‌دهد.
این رشد بالا، خود انگیزه‌ای برای حضور خودروسازان خارجی به خصوص آمریکایی‌ها در ایران خواهد بود، نه؟
بله، گسترش حجم بازار به حدود یک میلیون و 500 هزار دستگاه بسیار نزدیک خواهد بود و در صورتی که روش‌های فروش نوین و استاندارد روز دنیا با نرخ‌های بهره مناسب و پیش‌پرداخت‌های پایین به بازار خودرو ایران وارد شود، انتظار دستیابی به ارقام حدود دو و نیم میلیون دستگاه در سال هم قابل تصور می‌شود.
در این بین، مهم‌ترین موضوع ماه‌های اخیر، شرکای تجاری جدید بازار خودرو ایران بوده است. حرکت به سمت شرکت‌های غیر‌فرانسوی یک تقاضا و تمایل عمومی به حساب می‌آید. حرکت به سمت شرق و سازندگانی از ژاپن یا کره یا حرکت به سمت غرب و شراکت با سازندگانی از ایتالیا و آلمان مورد علاقه مشتریان و مباحثه اقتصاددانان و صنعتگران نیز هست. هرچند برخی از دست‌اندرکاران صنعت خودرو از احتمال حضور خودروسازان آمریکایی هم در ایران صحبت کرده‌اند و حتی ریاست محترم جمهور از عدم ممنوعیت برای جذب سرمایه شرکت‌های آمریکایی سخن گفته است، ولی به نظر می‌رسد ورود آمریکایی‌ها به بازار به آسانی سایر سازندگان خودرو در دنیا نباشد.
خودروسازان آمریکایی از دیرباز در ایران فعالیت تولید داشتند. مجموعه جنرال موتور تقریباً اولین تولیدکننده خودرو در ایران بود که به تولید خودرو جیپ می‌پرداخت. بعدها خودروهای رامبلر با نام‌های آریا و شاهین و اپل رکورد با نام شورولت رویال در ایران تولید شدند. نهایتاً، کارخانه جنرال موتورز ایران جزو اولین سایت‌های تولیدی جنرال موتورز و تنها سایت خارجی آن بود که در کنار تولید خودروهای شورولت و بیوک، خودرو کادیلاک را در ایران تولید کرد. خودروهای آمریکایی انطباق خوبی با بازار ایران و سلیقه مشتریان داشتند. بعد از انقلاب، جنرال موتورز تا اواسط جنگ هم فعالیت خود را ادامه داد، اما نهایتاً با تیرگی شدید روابط ایران و آمریکا، جای خود را به نیسان داد. حالا با وجود اجرایی شدن برجام، همچنان مسائلی وجود دارد که می‌تواند ورود خودروسازان آمریکایی را محدود کند. اما به هر شکل ورود خودروسازان آمریکایی موضوع مهمی برای بازار ایران و خود شرکت‌هاست. همچنین اهمیت ورود این خودروسازان از چند منظر قابل بررسی به نظر می‌رسد.
دلیل اینکه می‌گویید ورود آمریکایی‌ها به بازار و صنعت خودرو ایران به سادگی سایر شرکت‌های خودروساز دنیا نخواهد بود، چیست؟
این موضوع در ابتدا به محدودیت‌های قانونی دولت آمریکا برمی‌گردد و همین محدودیت‌های دسترسی به بازار ایران است که فعلاً اجازه ورود خودروسازان آمریکایی را به کشور نمی‌دهد. در واقع مسائل قانونی داخل آمریکا مهم‌ترین عامل این محدودیت به شمار می‌رود و بنابراین برای آزادی ورود خودروسازان این کشور به ایران، باید فکری کرد. ایالات متحده آمریکا می‌گوید کلیه تحریم‌های ثانویه علیه ایران را لغو کرده است، هرچند سایر تحریم‌های اولیه ناشی از مسائل غیرهسته‌ای همچنان برقرار خواهد بود. طبق قوانین داخلی آمریکا، فعالیت در ایران در بسیاری از موارد تنها با اخذ مجوزهای ویژه ممکن خواهد بود. این مجوزها در خصوص وسایل نقلیه هوایی و حوزه انرژی به شرکت‌های آمریکایی یا شعب اروپایی آنها داده شده است. با این حال در خصوص شرکت‌های خودروسازی تاکنون اظهارنظر یا مجوز ویژه‌ای، رسانه‌ای نشده است، هرچند به نظر می‌رسد همین سیاست برای آنها نیز اجرا خواهد شد. البته طبق برخی قوانین ایالات متحده، صادرات کالاهای دارای قطعه آمریکایی به برخی مقاصد، ممنوع است. این قانون در گذشته سبب شده بود که ورود برخی مدل‌های برندهای بنز، بی ام دبلیو، هوندا و تویوتا که در آمریکا تولید می‌شدند به ایران ممنوع باشد. عملاً تا قبل از تشدید تحریم‌ها و قطع رابطه قانونی شرکت‌ها با نمایندگان ایرانی، خودروهای موردنظر یا در ایران عرضه نمی‌شدند یا از طریق واسطه‌های تجاری مستقل از شرکت‌ها به کشور می‌آمدند. از همین رو بعد از ابلاغ تحریم‌ها و عدم نظارت شرکت مادر، شرکت‌های ایرانی توانستند با استفاده از منابع ثالث، حجم واردات خودروهای ساخت آمریکا به کشور را افزایش دهند. حتی اخیراً برخی شرکت‌ها نمایندگی خودروسازان آمریکایی را هم ثبت و نسبت به اخذ مجوز واردات آن اقدام کرده‌اند.
از لحاظ ذائقه بازار، خودروسازان آمریکایی از پتانسیل اقبال عمومی قابل توجهی در ایران برخوردار هستند. اتفاقاً مشتریان ایرانی نزدیک‌ترین سلیقه به مشتریان بازار آمریکای شمالی را در جهان دارند.
با این شرایطی که می‌گویید، بالاخره آمریکایی‌ها می‌توانند به صورت گسترده به بازار خودرو ایران وارد شوند؟
در هر صورت، ممنوعیت فعالیت مستقیم منجر به بازماندن برندهایی از گروه‌های جنرال موتورز، فورد و برندهای آمریکایی فیات کرایسلر خواهد شد. هرچند تمامی این شرکت‌ها شاخه اروپایی فعال دارند که احتمالاً در اقدامی مشابه با شرکت‌های فعال در حوزه انرژی و نفت و گاز، با اخذ مجوز خاص از خزانه‌داری آمریکا می‌توانند فعالیت‌های رسمی خود را در ایران آغاز کنند. فیات کرایسلر، به عنوان یک شرکت دو رگه آمریکایی-ایتالیایی علاقه‌ای شدید برای ورود به بازار ایران دارد. شاخه اروپایی فیات با برندهایی مانند فیات و آلفا رومئو ممنوعیتی برای فعالیت در ایران ندارند و احتمالاً جزو اولین گروه‌هایی خواهند بود که به بازار ایران باز می‌گردند. جنرال موتورز هم شاخه اروپایی اپل واکسهال و کره‌ای دوو را در اختیار دارد که اتفاقاً در بازار ایران محصولات خوشنامی به حساب می‌آیند و دور از انتظار نخواهد بود که این برندها در آینده نزدیک در ایران فعال شوند. فورد نیز در شاخه اروپایی از برند آمریکایی خود استفاده می‌کند و مشخص نیست آیا استفاده از این برند از دید دولت آمریکا مجاز خواهد بود یا فورد از بازار ایران جا خواهد ماند. به هر صورت، تمامی این شرکت‌ها می‌توانند با نام‌های اروپایی‌شان به بازار ایران وارد شوند ولی مزیت‌های عمده آنها در شاخه‌های آمریکایی‌شان است.
شاخه اروپایی جنرال موتورز، یا همان اپل واکسهال در شرایط مالی بسیار بدی قرار دارد و هزینه تمام شده محصولات آن بسیار بالاست. فیات در اروپا بیشتر روی محصولات بسیار کم‌مصرف و کوچک تکیه دارد که شاید نتواند انطباق کاملی با نیاز بازار ایران داشته باشد. از سوی دیگر فورد در اروپا هزینه‌های سنگین‌تری در قیاس با آمریکا برای تولید می‌پردازد که سبب می‌شود بهای مدل‌های اروپایی آن بالاتر باشد.
فکر می‌کنید انگیزه خودروسازان آمریکایی برای حضور در ایران، تنها به جذابیت‌های بازار کشور مربوط است؟
اتفاقاً نکته مهم در ماجرای ورود خودروسازان آمریکایی به کشور، امکان دسترسی آنها به یکی از بزرگ‌ترین بازارهای رو به رشد جهان و انتفاع از آن برای این خودروسازان است. البته بازار خودرو ایران به بزرگی بازارهای چین، ایالات متحده، هند یا آلمان نیست. چین بزرگ‌ترین بازار خودرو جهان به شمار می‌رود که امروزه با توقف رشد مواجه شده است. این توقف رشد سبب شده است بسیاری از خودروسازان جهان دچار نگرانی شده و نیاز به یک بازار جایگزین برای آنها به شدت احساس شود. پس از چین، ایالات متحده دومین بازار بزرگ جهان است که بعد از سال‌ها شاهد افزایش فروش شده و روزهای خوبی را سپری می‌کند. کاهش قیمت نفت و خروج از بحران اقتصادی سال 2008، تقاضا در بازار آمریکا را در سال 2016 بیش از نیم میلیون افزایش خواهد داد که تقریباً بیش از 50 درصد کل بازار فعلی ایران است. هند با جمعیت نزدیک به یک میلیارد نفر بازار رو به رشد بزرگی دارد، ولی قدرت خرید خودرو در آن در تیراژ بالا به شدت پایین‌تر از ایران است، بنابراین بسیاری از خودروسازان از معرفی محصولات پرتیراژ ناتوان هستند. اما بازار خودرو ایران دارای مشخصات ویژه‌ای است که سبب می‌شود از آن به عنوان بازاری جذاب یاد شود. تقاضای خودرو در ایران بیش از یک و نیم میلیون دستگاه است و نسبت سرانه خودرو در کشور همچنان عدد متوسطی بوده و در کنار اینها جمعیت جوان آن نیز بر مزیت‌هایش می‌افزاید.
شما به تقاضای بالا در بازار خودرو ایران اشاره می‌کنید، در حالی که هم‌اکنون خرید و فروش خودرو در کشور راکد بوده و مشتریان میلی به خرید ندارند. فکر می‌کنید ورود خودروسازان خارجی بتواند این بی‌میلی را کمرنگ کند؟
البته رسیدن به تقاضای دو و نیم میلیون دستگاهی در بازار خودرو ایران، نیاز به یکسری الزامات دارد. در درجه اول، با معرفی روش‌های نوین تامین مالی مشتریان، ظرفیت تقاضا در بازار ایران افزایش پیدا می‌کند و به بیش از دو میلیون و 500 هزار دستگاه خواهد رسید. در عین حال، ناوگان خودرو در ایران فرسوده است و خودروهای نو هم از فناوری بسیار کهنه رنج می‌برند که در آینده نزدیک نیاز به نوسازی پیدا خواهند کرد. مجموعه این عوامل سبب می‌شود بازار خودرو ایران بازار مهمی در جهان شود. خودروسازان اروپایی، ژاپنی و کره در کنار چینی‌های تازه‌کار تلاش خواهند کرد هر کدام سهم بزرگی از این بازار به دست بیاورند. این در حالی است که محدودیت‌های اعمالی از سوی دولت آمریکا برای دسترسی به بازار ایران، موجب ضرر و زیان خودروسازان آمریکایی می‌شود.
به نظر شما مشتریان ایرانی از خودروهای آمریکایی استقبال خواهند کرد؟
از لحاظ ذائقه بازار، خودروسازان آمریکایی از پتانسیل اقبال عمومی قابل توجهی در ایران برخوردار هستند. اتفاقاً مشتریان ایرانی نزدیک‌ترین سلیقه به مشتریان بازار آمریکای شمالی را در جهان دارند. برخلاف بازار اروپا که عمدتاً خودروهای کوچک و کم‌مصرف مورد علاقه مشتریان آنهاست، بازار خودرو ایران همچون بازار چین و آمریکا متمرکز بر خودروهای سواری سدان متوسط و شاسی‌بلند بزرگ بوده از این منظر با اروپا تفاوت دارد.
این طبیعت بازار در کنار سابقه ذهنی مثبت از کیفیت خودروهای آمریکایی که شاید با واقعیت روز فاصله قابل توجهی هم داشته باشد، پتانسیل مناسبی برای این شرکت‌ها (خودروسازان آمریکایی) ایجاد می‌کند.
به اعتقاد من، خودروهای آمریکایی می‌توانند توازن خوبی در بازار ایران در رقابت با سازندگان کره‌ای و برخی از ژاپنی‌ها ایجاد کنند و به انحصار خودروسازان کره‌ای در بازار وارداتی‌ها نیز خاتمه دهند.
در بخش تولید چطور؟ خودروسازان آمریکایی در آنجا نیز می‌توانند تحول ایجاد کنند؟
بله، این نقش در بازار تولید داخل هم برای محصولات آمریکایی قابل تصور است. ورود احتمالی خودروهای آمریکایی به بازار محصولات مونتاژی می‌تواند محصولات چینی تولید داخل را به شدت اذیت کند.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، پایه و اساس خودروسازی ایران، فرانسوی است؛ با این شرایط، خودروسازان آمریکایی می‌توانند در صنعت خودرو کشور حضور یابند و آن را از فرانسوی به آمریکایی تغییر دهند؟
برای پاسخ به این پرسش باید به استراتژی آمریکایی‌ها در ورود به بازارهای جدید اشاره کنم. مهم‌ترین نکته در خصوص ورود خودروسازان آمریکایی به بازار ایران، استراتژی عمومی آنها در ورود به بازارهای بزرگ جدید است. این استراتژی خصوصاً در شرکت جنرال موتورز نمود بیشتری دارد. خودروسازان آمریکایی به فعالیت در احجام کوچک چندان علاقه‌مند نیستند و تلاش می‌کنند سهم بزرگی از بازارها را در کنترل داشته باشند. این استراتژی در بازارهای بزرگ معمولاً با تاسیس یا خرید پایگاه‌های تولیدی نمود پیدا می‌کند تا واردات خودرو کامل. این رفتار در طول سالیان گذشته در قالب شرکت‌های مختلفی که خودروسازان آمریکایی در اروپا، کره و چین ایجاد یا خریداری کرده‌اند، قابل مشاهده است. حضور تولیدی این شرکت‌ها در قبل از انقلاب و زمانی که خودروسازی یک صنعت استراتژیک در جهان محسوب می‌شد نیز قابل تامل است. در دهه‌های 60 و 70 میلادی، شرکت‌های خودروسازی به ندرت از محدوده کشور سازنده اصلی خارج می‌شدند و تلاش داشتند خودروها به صورت ساخته‌شده به سایر بازارها صادر شود. در صورت ایجاد پایگاه‌های تولیدی در بازارهای مبدأ هم، معمولاً محصولاتی تولید می‌کردند که از فناوری پیشرفته‌ای برخوردار نباشد. اما جنرال موتورز ایران با تولید خودرو کادیلاک سیاست دیگری را به نمایش گذاشته بود. این سیاست کم و بیش در تولید قطعات هم دیده می‌شود. معمولاً سایت‌های تولیدی محلی از قطعات تولیدی همان منطقه تغذیه می‌شوند و در کنار تولید خودرو، صنعت قطعه آن مناطق هم از وجود این شرکت‌ها متاثر می‌شود. این در حالی است که سیاست مورد نظر در بسیاری شرکت‌های اروپایی خصوصاً خودروسازان آلمانی و فرانسوی مشاهده نمی‌شود. تجربه خودروسازی با مشارکت شرکای فرانسوی و آلمانی و حتی ژاپنی، نشان می‌دهد اصرار این خودروسازان بر استفاده از قطعات وارداتی و شبکه تامین شرکت مادر است. در واقع این خودروسازان، مقاومت‌های زیادی در خصوص داخلی‌سازی قطعات از خود نشان می‌دهند، به گونه‌ای که برخی محصولات فرانسوی تولیدی در ایران، بعد از سال‌ها، هنوز وابستگی سنگینی به واردات قطعه دارند.
به اعتقاد بنده، این موضوع (میل به داخلی‌سازی قطعات) می‌تواند تفاوت بزرگی بین خودروسازان فرانسوی و آمریکایی باشد. به هرصورت، با وجود مزایای قابل توجه در ورود خودروسازان آمریکایی به بازار ایران، نبود این شرکت‌ها برای بازار کشور مشکل‌ساز نخواهد بود. بازار ایران نزدیک به 30 سال است که از این خودروسازان خالی است و فرآیند رشد را هرچند تماماً با هزینه خود کشور و نه از طریق جذب سرمایه‌گذار خارجی، تا حدی طی کرده است. در سال 90، تولید خودرو در ایران به بیش از یک میلیون و 600 هزار دستگاه رسید و زنجیره تامین بزرگی نیز در کشور ایجاد شده و تمامی اینها بی‌آنکه پای خودروسازان آمریکایی در میان باشد، به دست آمده است.
دیدگاه تان را بنویسید