چالش سرمایه‌ای در توریسم مدرن

کشور ما در حوزه گردشگری مدرن هنوز ورود نکرده و اساساً در این زمینه، بستری بکر محسوب می‌شود. این در حالی است که کشورهایی که توانسته‌اند از صنعت گردشگری درآمدزایی داشته باشند، جاذبه‌های تفریحی و مدرنی را در کنار سایر جاذبه‌های سنتی خود ایجاد کرده‌اند. نمونه مثال‌زدنی در این خصوص، امارات متحده عربی است. درواقع برخی از کشورهای همجوار ما نظیر امارات، به دلیل نداشتن جاذبه‌های باارزش تاریخی و فرهنگی روی جذابیت‌های مدرن خود تمرکز و گردشگران بسیاری جذب کرده‌اند.

اما در حال حاضر کشور ما جاذبه‌های مدرن خاصی ندارد که بتوان به وسیله آن به جذب گردشگر پرداخت. جاذبه‌های گردشگری مدرن که شامل مراکز خرید و مال‌ها، پارک‌های موضوعی، پارک‌های آبی و... است، چندان در کشور ما توسعه نیافته‌اند؛ تا جایی که حتی در پایتخت، تعداد مال‌ها به تعداد انگشتان یک دست نیز نمی‌رسد یا خیابان‌هایی ویژه استقرار فروشگاه‌ها و مراکز خرید شکل نگرفته و گسترش نیافته‌اند. همچنین نگاهی به شهرهای گردشگرپذیر نیز این مدعا را ثابت می‌کند که این شهرها نتوانسته‌اند در کنار جاذبه‌های تاریخی یا طبیعی خود جاذبه‌های مدرن را نیز ایجاد کنند. هم‌اکنون از جاذبه‌های مدرنی که در کشور ایجاد شده، تنها می‌توان از پل طبیعت در تهران و چند پارک آبی در چند شهر بزرگ کشور یاد کرد.

البته بی‌گمان این پتانسیل در کشور ما وجود دارد که با ساخت مراکز تفریحی، خرید و سرگرمی چنین جاذبه‌هایی را توسعه دهیم؛ پتانسیلی که البته هنوز بالفعل نشده است.

فقدانی که گردشگر می‌پراند!

در همین حال باید به این نکته نیز توجه کرد که نبود چنین جاذبه‌هایی بیش از آنکه برای جذب گردشگران خارجی اهمیت داشته باشد، برای حفظ گردشگران ایرانی در کشور مهم است، چراکه در حال حاضر تعداد کثیری از گردشگران ایرانی که هر سال راهی کشورهای خارجی می‌شوند، علاقه‌مند به استفاده از چنین جاذبه‌هایی هستند؛ گردشگرانی که به موجب سفر آنها، مقادیر قابل ملاحظه‌ای ارز از کشور خارج می‌شود. به این ترتیب، از آنجا که هر کار مبتکرانه و نویی با استقبال روبه‌رو خواهد شد، چنین جاذبه‌هایی نیز مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار خواهد گرفت؛ به خصوص در کلانشهرهایی مانند تهران که این جایگاه را دارند و مردم نیاز به تفریحگاه‌ها را بیشتر احساس می‌کنند.

با این همه، جذب گردشگر به چنین جاذبه‌هایی بستگی به هدف آنها دارد. برخی گردشگران با هدف دیدن آثار تاریخی و طبیعی سفر می‌کنند و برخی علاقه دارند در کنار این جاذبه‌ها، از گشت‌وگذار در مراکز خرید و مراکز سرگرمی و پارک‌ها نیز لذت ببرند. علاوه بر توجه به این اصل، باید گفت شکل‌گیری جاذبه‌های جدید به خودی خود تقاضای بازدید از آنها را نیز ایجاد خواهد کرد. نمونه آن نیز پل طبیعت است که در کمتر از یک سال توانست علاوه بر گردشگران داخلی، توجه توریست‌های خارجی را نیز به خود جلب کند؛ تا جایی که این سازه در رسانه‌های مهم خارجی نیز مطرح شد.

چه باید کرد؟

اگر بخواهیم صنعت گردشگری کشور به سمت توسعه گردشگری مدرن پیش برود، باید به نحوی مناسب برنامه‌ریزی صورت گیرد؛ حال چه دولت خود بخواهد به این موضوع ورود پیدا کند، چه بخش خصوصی چنین قصدی داشته باشد. بر این اساس، لازم است نخست بدانیم در چه نواحی و مناطقی نیاز به ایجاد جاذبه‌های مدرن احساس می‌شود و سپس برای ساخت آنها اقدام کنیم. در واقع مطالعه و امکان‌سنجی در این خصوص می‌تواند راهگشا باشد. همچنین برای طراحی چنین جاذبه‌هایی دولت می‌تواند هم در سطح ملی و هم در سطح بین‌المللی مسابقاتی را برگزار کند و از افراد بخواهد که طرح‌های خود را ارائه دهند. بی‌شک طراحان مبتکری وجود دارند که به این ترتیب شناخته خواهند شد و در مقاطع بعدی نیز می‌شود از توان آنها بهره گرفت.

از سوی دیگر، در حال حاضر اماکن مدرنی در شهرهای بزرگ ما وجود دارند که به نوعی سمبل ایران محسوب می‌شود؛ برج آزادی و برج میلاد از این دسته‌اند. دولت می‌تواند به شکل دیگری این مراکز را برای گردشگران آماده و از این پتانسیل‌ها نیز استفاده کند.

چالش‌های سرمایه‌گذاری

اما برای شکل دادن به انواع جدید گردشگری، نیازمند ورود سرمایه‌گذاران هستیم؛ آن هم سرمایه‌گذارانی که با چالش‌های عمده دست و پنجه نرم می‌کنند. یکی از چالش‌های عمده آنها، حمایت اندک دولت است؛ آن هم در شرایطی که گردشگری می‌تواند جزو درآمدزاترین و اشتغال‌زاترین بخش‌های اقتصادی هر کشور باشد. به‌رغم آنچه مسوولان دولتی بارها و بارها در نشست‌ها و جلسات مختلف عنوان کرده‌اند، حمایت‌های دولتی هنوز نمود چندانی در حوزه سرمایه‌گذاری گردشگری پیدا نکرده است. از سوی دیگر، تسهیلات بانکی نیز نتوانسته موجب بهبود و پیشرفت چشمگیر پروژه‌های گردشگری شود. سرمایه‌گذاران با چالش بهره‌های بالای وام‌ها روبه‌رو هستند که پروژه‌های آنها را در بلندمدت دچار چالش می‌کند. در حال حاضر، برخی پروژه‌ها بعد از مدتی به دلیل همین بهره بالا دچار توقف می‌شوند و چون بانک در زمان‌های مناسب اعتبارات را تزریق نمی‌کند، پروژه دچار گره‌های کور می‌شود. برای اینکه چنین مشکلی ایجاد نشود، پیشنهاد شده که برای هر پروژه یک حساب پشتیبان در بانک ایجاد شود تا سرمایه‌گذار بتواند هر زمان که لازم بود از اعتبارات آن استفاده کند. به این ترتیب بانک نیز می‌تواند بر ارقام هزینه‌شده و مواردی که اعتبارات برای آنها تخصیص پیدا کرده‌اند، نظارت داشته باشد.

با این همه، هنوز چنین کارهایی صورت نگرفته و در عوض، بانکداری ما تبدیل به بنگاه‌داری شده؛ امری که باعث ترس سرمایه‌گذار برای ورود به بازار گردشگری می‌شود.

در همین حال، عدم ثبات نرخ ارز نیز چالش دیگری است که سرمایه‌گذاران ما با آن مواجه هستند. این بی‌ثباتی زمانی تاثیر خود را در روند پروژه‌ها نشان می‌دهد که ارزش پولی که سرمایه‌گذار برای خریدهای خود از خارج از کشور دارد، نصف می‌شود. برای حل این مساله نیز باید فرمول مشخصی وجود داشته باشد تا تاثیر این بی‌ثباتی تا جای ممکن به صفر نزدیک شود.

در ورود سرمایه‌گذار خارجی نیز چالش‌های دیگری به چشم می‌خورد. تا زمانی که دولت نتواند به سرمایه‌گذار خارجی تعهد دهد که سرمایه‌اش در ایران امن است، شاهد فعالیت قابل‌ملاحظه‌ای در این زمینه نخواهیم بود. سرمایه‌گذار خارجی باید اطمینان حاصل کند که می‌تواند هر زمانی که خواست، سرمایه‌اش را خارج کند. درواقع باید این‌گونه جمع‌بندی کنیم که سرمایه‌گذار خارجی نیازمند تضمین دولتی است و این باید نمود عینی برای آنها پیدا کند.

سرمایه‌گذار چه می‌خواهد؟

تمام این مسائل در سرمایه‌گذاری در گردشگری مدرن نیز مطرح است. ثبات اقتصادی، ثبات بانکی و گارانتی دولتی عمده مواردی است که یک سرمایه‌گذار برای ورود به عرصه گردشگری مدرن به آن نیاز دارد. با این همه سرمایه‌گذاران خارجی بسیاری برای ورود به بازار گردشگری ایران ابراز علاقه می‌کنند. برهمین اساس در بهمن‌ماه سال جاری قرار است سمیناری با حضور گروه بزرگی از هتلداران بین‌المللی در کشور برگزار شود؛ هتلدارانی که علاقه‌مند به حضور در بازار گردشگری و ساخت رستوران در ایران هستند. اما از هم‌اکنون برای نگارنده و سایر فعالان اقتصادی کشور، روشن است که چالش‌های اصلی آنها، همین نکاتی است که ذکر آنها رفت. از این‌رو، برای توسعه هر نوع گردشگری، اعم از گردشگری مدرن، نخست باید راه را برای سرمایه‌گذاران هموار کرد.

در صورت هموار شدن این موارد و در صورتی که سرمایه‌گذار از بازگشت سرمایه‌اش در یک پروژه ایجاد جاذبه مدرن اطمینان حاصل کند، به این بازار ورود خواهد کرد.