طعم تحریم روی بوم نقاشان ایرانی

تحریم‌های بین‌المللی وضع‌شده علیه ایران بر همه عرصه‌های زندگی در این کشور تاثیر گذاشته است. اخیراً تورم و کاهش ارزش پول خود را در بخشی از اجتماع ایران نشان داده است که ظاهراً از بحث‌های مربوط به غنی‌سازی اورانیوم بسیار دور است: طبقه هنرمندان تهران.
در شرایط نابسامان اقتصادی، هنرمندان با این واقعیت روبه‌رو می‌شوند که بسیاری از مجموعه‌داران و خریداران پیشین اینک خرید آثار هنری را نوعی تجمل غیرضروری و قابل‌ چشم‌پوشی می‌دانند. گالری‌ها برای حفظ فروش خود می‌کوشند سقف و محدودیت‌هایی بر قیمت‌ها اعمال کنند، در حالی که هزینه‌های روزمره در حال افزایش است. البته در همان حال که برخی از هنرمندان درگیر چنین چالش‌هایی شده‌اند، شرایط مساعدی برای هنرمندان جوانی فراهم شده است که می‌خواهند با سود کمتری جای پای خود را در این رشته محکم کنند و همچنین برای هنرمندانی که مخاطب بین‌المللی دارند.
در شرایط فعلی قدرت خرید آثار هنری بیشتر در اختیار خارجی‌ها و ایرانیانی است که به ارز خارجی دسترسی دارند. یک تحلیلگر هنری در تهران می‌گوید: «حضور خارجی‌ها در بازار هنری داخلی رو به افزایش گذاشته است. مهاجران و کارمندان سفارتخانه‌ها ارز نیرومندتری دارند و می‌توانند با گالری‌ها وارد معامله بشوند.»
گذشته از کاهش فروش، بالا رفتن بهای لوازم هنری، اجاره استودیو و گالری و حمل‌ونقل نیز به ضرر هنرمندان تمام می‌شود. گالری‌های تهران به هنرمندان توصیه می‌کنند قیمت آثارشان را همگام با تورم بالا نبرند، ولی بسیاری از اوقات قیمت‌هایی که به شکل مصنوعی پایین نگه‌داشته می‌شوند، بیش از آن‌که مایه رونق بازار داخلی شود، درهای بازار را به‌سوی خریداران خارج از کشور باز می‌کند.
آفرین نیساری، موسس گالری «آن»، می‌گوید: «پس از بحران اقتصادی بسیاری از مجموعه‌داران خارج از کشور، چه ایرانی و چه خارجی، برای خرید آثار هنری به ایران می‌آیند. قیمت‌ها الان برای آنها بسیار ارزان‌تر شده است.» نیساری نیز همانند بسیاری دیگر از گالری‌داران برای یافتن و جذب مجموعه‌داران بین‌المللی مرتب به خارج از کشور سفر می‌کند.
گالری «آن» بعدازظهر یک روز جمعه نمایشگاه «رویای ایکاروس» بیژن رفعتی را افتتاح کرد. پس از یک هفته او فقط یکی از هفت نقاشی بزرگش از مجموعه «رویای ایکاروس» را در کنار چند نقاشی کوچک‌تر و ارزان‌تر فروخته بود. این نقاش 65‌ساله نقاشی‌هایی از همین مجموعه را در بازارهای بین‌المللی به مبلغ 10 هزار پوند انگلیس فروخته، یعنی حدود دو برابر آنچه در ایران دریافت کرده است. او می‌گوید: «من برای بقا در اینجا شرایط بسیار دشواری دارم. بسیاری از هنرمندان سعی می‌کنند خود را با بازار وفق دهند، ولی من این کار را نمی‌کنم.»
رفعتی متعلق به آن گروه از هنرمندانی است که نام‌شان پشتوانه کارشان است. تحلیلگر هنری تهران می‌گوید: «آثار نام‌های سرشناس همیشه به فروش می‌رسد. این هنرمندان میانه راه هستند که باید برای بقا مبارزه کنند.»
البته با وجود آنکه اقتصاد ایران با تورم دست‌وپنجه نرم می‌کند، انرژی خلاقه هنرمندانش نخشکیده است. گالری‌ها در تلاش برای حفظ درآمد خود، به هنرمندان جوان میدان بیشتری می‌دهند، حتی اگر این کار به معنای فروش آثاری به قیمت 10 میلیون ریال به جای آثار 50 میلیون‌ریالی باشد.
چندی پیش گالری «آن» به چند هنرمند جوان امکان داد تا هرکدام به مدت یک هفته از فضای این گالری برای فروش آثار خود استفاده کنند. به گفته نیساری، «من می‌خواهم به جوانان فرصت خرید آثار هنری به قیمتی مناسب بدهم. یک دانشجوی ایرانی ساکن پاریس به اینجا آمد و با همان پولی که در جیب داشت، یک تابلوی نقاشی خرید».
بسیاری از خارجیان ساکن تهران به‌طور مرتب به گالری‌ها سر می‌زنند و بیش از همیشه برای خرید آثار هنری اشتیاق نشان می‌دهند. هنر ایرانی برای کسانی که ارز خارجی در دست دارند، ناگهان تبدیل به بازار بسیار مطلوبی شده است. یک دیپلمات خارجی می‌گوید: «آثار هنری در اینجا بسیار ارزان است.» او با اظهار این‌که در کشور خود به علت قیمت بالای آثار هنری هیچ‌گاه خریدار آنها نبوده است، قیمت‌های تهران را با برمه و اندونزی مقایسه کرد و افزود: «ولی هنر ایرانی تاثیرگذارتر است. خیره‌کننده است. به‌ویژه کسانی که هنوز شهرتی ندارند و آثارشان بی‌اندازه ارزان است. یک‌بار داشتم در یک گالری دو عکس قاب‌شده را تماشا می‌کردم که قیمت‌شان هفت میلیون ریال بود. ابتدا فکر کردم اشتباهی رخ
داده است.»
ناظران می‌گویند در سال‌های اخیر عرصه هنری تهران بیش‌ از حد سیاست‌زده شده است، به‌ویژه در میان هنرمندان جوانی که مخاطبان خود را بیش از همه در خارجیانی می‌یابند که در جست‌وجوی آثار حاوی تقابل‌های فرهنگی هستند. ولی هنرمندان شناخته‌شده‌تر مشتریان خود را در طبقه ثروتمند و فرهنگ‌دوست محلی پیدا می‌کنند. لیلی گلستان که بیش از 25 سال است، گالری خود را در تهران اداره می‌کند، آثار سیاسی را بر دیوارهای گالری‌اش به‌نمایش نمی‌گذارد. به گفته او سال گذشته سال خوبی بود و تقریباً همه مشتریانش ایرانی بودند. گلستان می‌گوید: «فروش آثار گران بسیار آسان است. عکس‌های مریم زندی 63‌ساله ارزش خود را از دست نمی‌دهند. بسیاری از اوقات، مثلاً در مورد همین عکس‌های خانم زندی، خرید اثر در حکم یک نوع سرمایه‌گذاری هم
هست.»
به نظر نیساری، هنرمندان ایرانی رفته‌رفته روی محیط پیرامون خود که بی‌واسطه با آن تماس و ارتباط دارند، متمرکز می‌شوند و این موجب خواهد شد تا هنر تهران جلوه تازه‌ای به خود بگیرد. زنبق لطفی اخیراً مجموعه‌ای از نقاشی‌های آبستره و عکس‌های کوچک خود را در یکی از فضاهای جنبی گالری «آن» به‌ نمایش گذاشت. گران‌ترین اثری که این هنرمند 32‌ساله به فروش رساند، 60 میلیون ریال قیمت داشت. فروش حاصل از این نمایشگاه یک‌هفته‌ای بخش اعظم درآمد سالانه او را از راه هنر تشکیل می‌دهد.
تحلیلگر هنری تهران می‌گوید: «هنرمندان جوان در حال برد هستند، و لو نه به لحاظ اقتصادی.»
منبع: گاردین