دوگانگی صنعت نشر در عصر جدید

هنری مانس / خبرنگار واحد رسانه روزنامه تایمز مالی/ترجمه: نیکا غفاری / عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی

مارک داوسون پیش از این هر روز حدود سه هزار کلمه می‌نوشت: نیمی را در راه لندن و نیم دیگر را در راه بازگشت به خانه، و بابت این نوشته‌هایش مبلغی ناچیز به‌دست می‌آورد. اما سال گذشته از راه نوشتن کتاب‌هایش به درآمدی شش‌رقمی دست یافت و حتی شغل وکالتش را رها کرد تا بتواند به صورت تمام‌وقت بنویسد. اما کامیابی او در حرفه نویسندگی، برخلاف روال معمول، بدون کمک ناشران سنتی حاصل شد.
از دو رمان اول آقای داوسون که بیشتر از یک دهه پیش توسط انتشارات مک میلان منتشر شده بود، کمتر از 700 نسخه به فروش رفته بود؛ اما از دو اثر اخیر او که هر دو آنها به‌صورت ناشر-مولف و از طریق سایت آمازون و سایت‌های دیگر توزیع شده بود، 150 هزار نسخه فروش رفت.
انتشار کتاب به روش ناشر-مولف که پیش از این امری بیهوده تلقی می‌شد، امروزه برای نویسندگان کتاب‌های الکترونیکی به سرمایه‌گذاری اقتصادی قابل‌توجهی تبدیل شده است. در سال 2013، نزدیک به 460 هزار عنوان کتاب در سطح جهانی با روش ناشر-مولف منتشر شده که طبق آمارهای گروه تحقیقاتی بوکر این میزان ظرف پنج سال پنج برابر شده است. بر اساس گزارش این گروه تحقیقاتی، صنعت نشر در حال پشت سر گذاشتن فضای آشفته و منسوخ پیشین و رفتن به سمت کسب و کار جدی‌تر است.
اسکات پک، کارشناس بنگاه انتشاراتی «بورو آردوارک» که سابقاً همکار انتشارات «هارپر کالینز» بوده است، معتقد است پدیده ناشر-مولف، صنعت نشر را دگرگون کرده است. او می‌گوید: «این پدیده، آینده صنعت نشر را به طرز چشمگیری، تغییر داده است.»
رشد صنعت ناشر-مولف به این بحث دامن زده است که آیا هنوز هم می‌توان بنگاه‌های انتشاراتی را بهترین گزینشگران کتاب، تولید آثار باکیفیت و بازاریابی برای آنها به‌شمار آورد یا نه. «اد ناووتکا»، ویراستار نشریه «آینده نشر» که از مجلات تخصصی صنعت چاپ است در این باره می‌گوید: «من این مجادلات را جنگ داخلی می‌دانم.»
بزرگ‌ترین ناشران -از جمله انتشارات پنگوئن که بخشی از آن به بنگاه پیرسون، یعنی بنگاهی که روزنامه تایمز مالی هم بخشی از آن است، تعلق دارد، و انتشارات «هارپر کالینز» که متعلق به شرکت «نیوز کورپوریشن» است- هر سال با نرخ سود 10 تا 15‌درصدی‌شان، صدها میلیون دلار سود عملیاتی (یعنی سودی که پس از کسر هزینه‌های بنگاه و پیش از پرداخت دیون و مالیات‌ها محاسبه می‌شود) به‌دست می‌آورند.
با این حال، هر بخشی از فرآیند چاپ و نشر امروزه می‌تواند توسط خود نویسندگان اثر صورت پذیرد و مدیریت شود. آقای داوسون تیمی متشکل از کتابخوانان حرفه‌ای به همراه 10 هزار آدرس پستی را تشکیل داده است که حدود 500‌نفری را در‌‌بر می‌گیرد که تمایل دارند نظرات خود راجع به هر کتاب را در ازای دریافت یک نسخه رایگان با آنها در میان بگذارند.
بر اساس اطلاعاتی که نویسنده‌ای به ‌نام «هاگ هاوی» ارائه کرده، 40 درصد از درآمدهای حاصل از نوشتن کتاب، آنهایی است که با انتشار نسخه‌های الکترونیک کتاب‌ها توسط موسسه آمازون به‌دست آمده است. حال‌آنکه درآمد مولفان از محل کتاب‌هایی که ناشران بزرگ برایشان چاپ کرده‌اند 35 درصد از درآمد آنها را تشکیل می‌دهد (نسخه‌های کاغذی کتاب و پیش‌پرداخت‌های واریزشده به نویسندگان مشمول این محاسبه نیست).
بیشتر این ارقام به سایت آمازون اختصاص دارد که بزرگ‌ترین کتابفروشی جهان به حساب می‌آید و در صنعت انتشار کتاب به روش مولف-ناشر پیشگام است. این مساله باعث می‌شود نویسندگان بتوانند به انتشار عناوین دیجیتال و فیزیکی بپردازند و در عین حال کتاب‌های صوتی را ضبط و روی سایت خود یا همان بخش شنیداری پخش کنند.
بر اساس تحقیقات «باوکر»، در سال 2013 نویسندگان با بهره‌گیری از قابلیت‌های سیستم «کری‌ایت‌اسپیس» سایت آمازون 186 هزار عنوان کتاب را به‌صورت کاغذی منتشر کردند که این میزان دو برابر آن چیزی است که بعدها سایت‌های فراگیری نظیر «اِسمش وردز» و «لولو» منتشر کردند.
چاپ و نشر خصوصی سکوی پرتابی را برای آمازون به منظور فراهم‌آوری زمینه‌های پیشرفت برای نویسندگان و بازاریابی محصولات نهایی فراهم کرده است. این گروه تجارت الکترونیک در حال حاضر دارای 14 بنگاه نشر چاپی است: از «توماس و مرسر» (ناشر کتاب‌های جنایی) گرفته تا «واترفال پرس» (ناشر کتاب‌هایی درباره مسیحیت دین).
مارک کوکر، بنیانگذار «اسمش وردز» که وب‌سایت رقیب [آمازون] به‌شمار می‌رود و از تاثیرات رقابتی گروه «تکنولوژی» نیز بی‌نصیب نمانده است، می‌گوید: «آمازون از صنعت مولف-ناشر به عنوان چماقی برای کوبیدن بر سر ناشران استفاده می‌کند.» برای اینکه آمازون به موفقیت برسد، نیازی نیست که 100 درصد درآمد ناشران را قبضه کند. این سایت اگر بتواند تنها 10، 20 درصد درآمد ناشران را به خود اختصاص دهد، با همین کارش مدل آنان را زمینگیر خواهد کرد.
یکی از مزیت‌های آمازون این است که می‌تواند با ادغام چاپ و نشر و خرده‌فروشی نویسندگان را به فروش انحصاری کتاب‌هایشان از طریق این سایت تشویق کند.
دارن هاردی، رئیس بخش مولف-ناشر آمازون در بریتانیا می‌گوید: «واضح است که افتادن انحصار پدیده مولف-ناشر به دست آمازون برای ما بهتر است. اما این چیزی نیست که به دیگران تحمیل کنیم.»
از طرف دیگر، کتابفروشی‌های زنجیره‌ای آمریکا نظیر بارنز و نوبل همچنان از عرضه کتاب‌های چاپی آمازون امتناع می‌ورزند و این بدان معنی است که نویسندگانی که نسبت به آمازون تعهد انحصاری دارند بخش قابل توجهی از مخاطبان خود را از دست می‌دهند.
انعطاف‌پذیری فروشگاه‌های کتاب‌های چاپی، موجب از بین رفتن هراس‌های جدی ناشران شده است. مایک شاتکزین، مشاور چاپ و نشر می‌گوید: «وحشت دو سال پیش یک واکنش منطقی به حساب می‌آمد اما در حال حاضر من فکر نمی‌کنم که این‌طور باشد.»
ناشران به جای وحشت کردن، سعی در وفق دادن خود با این وضع دارند. آنها با تقلیدی دیرهنگام از آمازون، اطلاعات بیشتری در مورد فروش در اختیار نویسندگان قرار می‌دهند.
سایت «آتونومی» که متعلق به هارپر کالینز است بنا دارد روش سنتی عقد قراردادهای نشر را تغییر دهد: یعنی اینکه نویسندگان آثار خود را آپلود کنند، خوانندگان نظرات خود را ارسال کنند و هر ماه پنج متن پیشنهادی نویسندگان برای بررسی توسط ویراستاران هارپر کالینز انتخاب شود. کسانی مانند «کت فرنچ» نویسنده کمدی‌های رمانتیک از همین راه توانسته‌اند قرارداد نشر کتاب‌شان را امضا کنند.
ناشران دیگری هم به نویسندگانی که درصدد انتشار آثارشان هستند، خدماتی دیگر ارائه می‌کنند. انتشارات پنگوئن 116 میلیون دلار به شرکت «اوتر سولوشن» که کارش تامین کتاب در قالب روش مولف-ناشر است، پرداخت کرده است. این شرکت با 180 هزار نویسنده همکاری کرده است، اما این نویسندگان به طور متوسط تنها 25 /1 نسخه کتاب منتشر کرده‌اند که این مساله حاکی از شکست تمام‌عیار است.
منتقدان می‌گویند قیمت‌های این شرکت که شامل 1200 دلار برای انتشار کتاب از طریق وب‌سایت است، بسیار بالاست. این شرکت به خاطر یکی از مزایده‌هایش تحت تعقیب یکی از دادگاه‌های ایالات متحده است. شاکیان شرکت آن را به نکول از انجام تعهداتش در زمینه پرداخت حق‌التالیف و وجود پاره‌ای اغلاط در کتاب‌ها متهم کرده و گفته‌اند «نتوانسته است به وعده‌هایش عمل کند». شرکت همه تخلفات منتسبه را انکار کرده است.
خدماتی که به نویسندگان داده می‌شود گواه این است که دیگر به واسطه‌ها نیازی نیست.
اما ناشران سنتی همچنان دارای مزایایی هستند. یکی از این مزیت‌ها موفقیت بین‌المللی آنهاست: حتی آقای داوسون نیز در آلمان از یک واسطه برای فروش کتاب خود استفاده می‌کند زیرا او با بازار آلمان آشنایی ندارد.
مزیت دیگر آن کارایی محض است. آقای پک، که سابقاً با هارپر کالینز همکاری می‌کرد، می‌گوید: «اگر هیلاری مانتل تصمیم بگیرد کتاب بعدی خود را به‌صورت مولف-ناشر منتشر کند، همچنان صدها هزار نسخه از آن را به فروش خواهد رساند. یکی از دلایلی که او این کار را نمی‌کند عامل زمان است. او می‌خواهد به نوشتن ادامه دهد.»