تاریخ انتشار:
«تامین اجتماعی»؛ محله برو بیای سیاسیون
گذرگاه موقت
دو ویژگی مهمی که سازمان تامین اجتماعی پیش از سال ۱۳۸۴ داشته و در پایان دولت دهم خیلی از کارشناسان نسبت به آن انتقاداتی را مطرح کردند مربوط به بدهیهای دولت به سازمان تامین اجتماعی و تعادل بودجه این سازمان بوده است. تا آن زمان مجموع تعهدات دولت به سازمان تامین اجتماعی ۴۲۰۰ میلیارد تومان بود که به گفته تقی نوربخش، مدیرعامل تامین اجتماعی این میزان تا پایان فعالیت دولت دهم به ۶۰ هزار میلیارد تومان افزایش یافت.
شش مدیر در هشت سال. از آمدن داود مددی در آبان ماه سال 1384 شروع شد و تا خروج سعید مرتضوی در مردادماه سال 1392 ادامه یافت. داستان بروبیای هر کدام از این مردان دولتی تنها به تعویض اسامی آنها ختم نمیشود. یکی در دورهای کارش دریافت شرکتهای زیاندهی شد که دولت بنا داشت به بهانه تهاتر با بدهیهایش به سازمان تامین اجتماعی به این سازمان واگذار کند و یکی دیگر کارش به واگذاری داراییهایی از این سازمان رسید که بسیار بیشتر از آن رقم واگذارشده میارزیدند. اما به هر ترتیب عمر حضور هیچکدام از آنها چندان طولانی نبود. این در حالی است که پیش از آن در سالهای 1357 تا 1384 تنها 11 مدیرعامل در این سازمان جابهجا شده بود. در واقع میانگین صدارت مدیران عامل سازمان تامین اجتماعی از 29 ماه در سالهای قبل از دولت نهم به 16 ماه در هشت سال دوران فعالیت دولتهای نهم و دهم رسید. اما چه شد که تغییرات مدیریتی در این دوران نسبت به گذشته 8 /1 برابر شد؟ چرا در دوران فعالیت دولتهای نهم و دهم میل به تغییر مدیران تامین اجتماعی افزایش یافت؟ مدیران سازمان تامین اجتماعی در این دوران چه ویژگیهای مشابه و متفاوت نسبت به مدیران گذشته این سازمان
داشتند؟ این مدیران از کدام سازمانها به سازمان تامین اجتماعی منتقل شدند و مقصد بعدی آنها کجا بود؟ در این دوران، این افزایش جابهجاییها چه تاثیراتی در برنامههای سازمان تامین اجتماعی داشته است و چه تاثیراتی در آینده کاری این سازمان خواهد داشت؟ و در نهایت اینکه رابطه دولت با این سازمان در این سالها چه تغییراتی داشته است؟
تامین اجتماعی پیش از سال 1384
دو ویژگی مهمی که سازمان تامین اجتماعی پیش از سال 1384 داشته و در پایان دولت دهم خیلی از کارشناسان نسبت به آن انتقاداتی را مطرح کردند مربوط به بدهیهای دولت به سازمان تامین اجتماعی و تعادل بودجه این سازمان بوده است. تا آن زمان مجموع تعهدات دولت به سازمان تامین اجتماعی 4200 میلیارد تومان بود که به گفته تقی نوربخش، مدیرعامل تامین اجتماعی این میزان تا پایان فعالیت دولت دهم به 60 هزار میلیارد تومان افزایش یافت. در کنار این، به گفته مدیران فعلی سازمان تامین اجتماعی تا پیش از سال 1384 منابع و مصارف این سازمان متعادل بوده اما در پایان دوران فعالیت دولت دهم این سازمان با کسری پنج هزار میلیاردتومانی مواجه شد. البته آن طور که نوربخش میگوید، در سال 1378 آن زمان که محمد ستاریفر مدیرعامل تامین اجتماعی بود مدیران آن زمان پیشبینی کرده بودند این سازمان تا 10 سال آینده ممکن است با نبود تعادل در بودجه مواجه شود اما این اتفاق زودتر از زمان پیشبینی شده فرا رسید.
با این حال در مورد ضریب پوشش بیمهای و ضریب نفوذ بیمه سازمان تامین اجتماعی و همچنین نسبت بیمهشدهها به مستمریبگیران در این سالها اتفاق خاص و متفاوتی رخ نداده است. در این مورد به نظر میرسد این سه شاخص از عوامل کلانتری نسبت به تغییر مدیران عامل تاثیر میگیرند. با این حال سال 1385 از معدود سالهایی است که هم ضریب پوشش و هم ضریب نفوذ بیمه تامین اجتماعی روندی نزولی داشته است. در این دوران مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی داود مددی بود. ضریب پوشش بیمهای به معنای افراد تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی (مجموع بیمهشدگان و مستمریبگیران) است و ضریب نفوذ بیمه سازمان تامین اجتماعی هم نشان میدهد چند درصد از کل شاغلان کشور بیمهشده اصلی این سازمان هستند.
در کنار این موارد شاید پیش از فرارسیدن سال 1384 دو رویداد مهم در سازمان تامین اجتماعی رخ داده بود که یکی حمایتهای این سازمان در دوران جنگ تحمیلی و دیگری آغاز به کار شستا بوده است. شرکت سرمایهگذاری تامین اجتماعی یا شستا برای هدف کسب سود از طریق سرمایهگذاری برای حفظ ارزش داراییهای این سازمان در سال 1365 آن زمان که مرحوم ابوالفضل غرضی مدیر این سازمان بود آغاز به کار کرد. شستا دارای شرکت هلدینگ سرمایهگذاری است که در قالب یک شرکت سهامی خاص، با سرمایه اولیه دو میلیارد تومان تاسیس شد و آخرین تخمینها حاکی از افزایش این ارزش به 35 هزار میلیارد تومان و داشتن 400 شرکت وابسته است. با این حال به دلیل زیانده بودن برخی از این شرکتهای وابسته به شستا اکنون وضعیت به گونهای شده که مدیرعامل این سازمان از اصلاح ساختار آنها و سپس واگذار کردن آنها سخن میگوید. در عین حال این شرکت که بهعنوان یکی از منابع درآمد سازمان تامین اجتماعی است مالک شرکتهایی چون شرکت کارخانجات داروپخش، داروسازی اکسیر، داروسازی فارابی، شرکت داروسازی زهراوی، داروسازی ابوریحان، داروسازی دانا، لابراتوارهای رازک، داروسازی کاسپین تامین، پارسدارو،
داروسازی شهید قاضی، داروسازی داملران رازک و شرکت ژلاتین کپسول ایران محسوب میشود. موضوع قابل توجه دیگر این است که بیشترین دوران صدارت بر سازمان تامین اجتماعی مربوط به دوران مرحوم غرضی بوده که از اسفندماه سال 1359 تا آذرماه سال 1370 این سمت را بر عهده داشت. پس از او، مهدی کرباسیان با هفت سال صدارت بیشترین حضور را در اتاق مدیرعاملی سازمان تامین اجتماعی داشت که در سالهای 1370 تا ۱۳۷۶ در این کسوت مشغول به کار بود.
پرتنشترین دوران «تامین اجتماعی»

مدیرعاملی که بازداشت شد
اما 15 بهمنماه سال 1391 یک حاشیه بزرگ دیگر داشت و آن پخش فیلم گفتوگوی سعید مرتضوی با فاضل لاریجانی برادر رئیس مجلس بود. در آن جلسه محمود احمدینژاد در دفاع از وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی خود، فیلمی را برای نمایندگان به نمایش گذاشت و بر اساس آن ادعاهایی علیه آیتالله صادق لاریجانی و فاضل لاریجانی مطرح کرد. ادعاهایی که البته از سوی برادران لاریجانی تکذیب شدند. اما حاشیه این پخش فیلم ادامه داشت. چرا که یک روز بعد مدیرعامل تامین اجتماعی یعنی سعید مرتضوی بازداشت شد. پس از بازداشت سعید مرتضوی رئیسجمهور هنگام عزیمت به مصر در فرودگاه و در جمع خبرنگاران به این بازداشت اعتراض کرد و گفت: «قوه قضائیه باید قوه قضائیه ملت باشد، چرا که نمیتواند یک سازمان ویژه خانوادگی به حساب بیاید. هنگامی که بنده از سفر برگردم حتماً موضوع دستگیری آقای مرتضوی را دنبال میکنم.» در همان زمان منصور حقیقتپور، یکی از نمایندگان مجلس عنوان کرد که احتمال دارد بازداشت مرتضوی در راستای فیلم ویدئویی پخششده در صحن علنی مجلس باشد. اما پس از آن، خبرگزاری فارس اعلام کرد مرتضوی به خاطر تصرف غیرقانونی اموال دولتی بازداشت شده است و در نهایت
دادستانی به ابهامها پایان داد و دلیل بازداشت مرتضوی را فیلم جنجالی پخش شده در مجلس اعلام کرد. 18 بهمنماه سال 1391 دادستانی تهران اعلام کرد: «پس از اعلام جرم دادستان تهران علیه سعید مرتضوی به اتهام قید شده در اعلام جرم، نامبرده به دادسرا احضار و پس از تحقیق و تفهیم اتهام توسط بازپرس پرونده، به زندان معرفی شد. پس از تکمیل تحقیقات بازپرس، نامبرده با صدور قرار تامین مناسب آزاد شد. همچنین از فاضل لاریجانی با توجه به مطالب منعکس در نوار منتشره، تحقیقات لازم توسط بازپرس انجام گرفت. رسیدگی به پرونده هر دو نفر فوق ادامه دارد.»
حاشیههای مرتضوی به همین جا ختم نمیشود. انتصاب هما فلاح، همسر او به ریاست بیمارستان شریعت رضوی (وابسته به سازمان تامین اجتماعی) و سپس به کارگماری فلاح در آبان ماه سال 1391 در کسوت مدیرکل آموزش و پژوهش سازمان تامین اجتماعی به دلیل آنچه او «خدمت خالصانه» از آن نام برده، حاشیه دیگر حضور مرتضوی در سازمان تامین اجتماعی بود. این انتصاب او نیز واکنشهایی را در پی داشت و پس از آنکه هما فلاح با ائتلاف «زندهباد بهار» نامزد چهارمین دوره شورای شهر تهران شد، سایت الف گزارش داد که او از امکانات دولتی برای تبلیغات خود استفاده کرده است.

رابطه مرتضوی و بابک زنجانی
28 آبان ماه سال 1392 بود که پرده از حاشیه دیگر دوران فعالیت مرتضوی در سازمان تامین اجتماعی برداشته شد. آن طور که در این روز روزنامه ایران نوشت، بر اساس گفتههای یکی از اعضای هیاتمدیره جدید سازمان تامین اجتماعی، سعید مرتضوی و بابک زنجانی تفاهمنامهای امضا کرده بودند که به موجب آن، در ازای پرداخت 3 /5 میلیون یورو از جانب زنجانی، این سازمان نیز چند شرکت زیرمجموعه خود را با نرخ تعیینشده بر اساس بورس کالا، به زنجانی بفروشد. منتها به دلیل عملیسازی نشدن تعهدات مقرر از جانب زنجانی بعد از یک سال، هیاتمدیره سازمان تامین اجتماعی تصمیم گرفت به طور یکجانبه این قرارداد را ملغی اعلام کند و کلیه اسناد تحویل شده به زنجانی را بازستاند.
اما چگونه مرتضوی از سازمان تامین اجتماعی خارج شد و مقصد بعدی او کجا بود؟ مرتضوی که حتی استیضاح وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و «قول شرف» خودش باعث نشده بود از سازمان تامین اجتماعی برود در نهایت با حکم خاصی از سوی دیوان عدالت اداری مواجه شد. ۱۰ مردادماه سال ۱۳۹۱ دیوان عدالت اداری در راستای رسیدگی به شکایت تنی چند از نمایندگان مجلس در رابطه با ریاست مرتضوی بر صندوق تامین اجتماعی، رای بر ابطال انتصاب او به عنوان ریاست این صندوق داد و این حکم را غیرقابل تجدیدنظر و قطعی اعلام کرد. 17 روز دیگر علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی او را برکنار کرد و صمدالله فیروزی به سمت سرپرست صندوق تامین اجتماعی منصوب شد. پنج فصل دیگر یعنی پاییز سال 1393 مرتضوی توسط دادستان عمومی و انقلاب تهران به صورت دائم از احراز شغل قضا انفصال پیدا کرد و همچنین انفصال او از مشاغل دولتی به مدت پنج سال نیز مورد تایید قرار گرفت. بدین ترتیب پرونده آخرین مدیرعامل منصوبی دولت احمدینژاد در سازمان تامین اجتماعی بسته شد اما همچنان برخی حواشی آن ادامه دارد.
ادامه حواشی حضور مرتضوی در «تامین اجتماعی»
بخش قابل توجهی از حواشی که از حضور مرتضوی در سازمان تامین اجتماعی حتی پس از خروج او از این سازمان ادامه داشته و دارد به مواردی برمیگردد که در گزارش تحقیق و تفحص مجلس از سازمان تامین اجتماعی به آنها اشاره شده بود. از جمله آن واگذاری زمینها و داراییهایی با قیمت ارزانتر از قیمت واقعی آنهاست. تقی نوربخش، مدیرعامل فعلی سازمان تامین اجتماعی در این مورد خبر داده که بخشهایی از این داراییهای واگذارشده به ارزشهای کمتر از ارزش واقعی برگردانده شده اما بخشهای دیگری از این پروندهها همچنان ادامه دارد. موضوع دیگر چکهایی است که به بابک زنجانی داده شده که در این مورد نیز نوربخش عنوان کرده هنوز سازمان تامین اجتماعی نتوانسته این چکها را پس بگیرد، با وجود آنکه این معامله به هم خورده است. به گفته او، هرچند این چکها قابلیت نقدشوندگی ندارند اما امکان اینکه از آنها به عنوان ضمانت استفاده شود وجود دارد. به همین دلیل به نظر میرسد همچنان مدیران سازمان تامین اجتماعی از این نظر نگرانیهایی دارند. اما از جمله موارد دیگر که در گزارش تحقیق و تفحص از سازمان تامین اجتماعی مطرح شد، پاداشهای غیرمتعارف پرداختی به مدیران عامل و
اعضای هیاتمدیره، مشاوران سازمان و شرکتها و موسسات تابعه بالاخص شستا بود. مواردی که هنوز هم انتقادات مقامات کارگری و کارفرمایی را به همراه دارد.
با این حال با وجود آنکه بیش از یک سال و چند ماه از انتشار آن گزارش میگذرد اما هنوز از نگاه فعالان جامعه کارگری و کارفرمایی آن طور که باید و شاید به موارد مطرح در آن پرونده رسیدگی نشده است. چند روز پیش، عبدالله وطنخواه، یکی از مقامات کارگری به ایلنا گفته بود: «نزدیک به 5 /1 سال از انتشار گزارش هیات تحقیق و تفحص سازمان تامین اجتماعی میگذرد و در این مدت هنوز تکلیف ریختوپاشهایی که در دولت گذشته در این سازمان صورت گرفت مشخص نشده است. قرار بود بر مبنای گزارش هیات تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی دستگاه قضایی به پرونده افرادی که نام آنها در ارتباط با سوءاستفادههای صورت گرفته برده شده رسیدگی کند اما تا این لحظه تکلیف این رسیدگی هنوز برای جامعه 40 میلیوننفری بیمهشدگان این سازمان مشخص نشده است.»
مدیران حاشیهدار پیش از مرتضوی

پرحاشیهترین دوران «تامین اجتماعی»

مدیری که باز هم دولتی ماند


اولین مدیر احمدینژادی در سازمان تامین اجتماعی

همین حضور او حتی در نهایت باعث شد وزیر رفاه وقت کابینه را ترک کند و در نهایت در تیرماه سال 1386 محمود احمدینژاد، عذر مددی را همزمان از ریاست هیاتمدیره و مدیرعاملی سازمان تامین اجتماعی خواست و ضیایی را جانشین او کرد. مددی از معدود مدیران احمدینژاد بود که پس از ترک سازمان تامین اجتماعی بار دیگر به یک سمت دولتی رسید. او مدتی هم مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش شد که در آن سمت هم چندان باقی نماند. به هر ترتیب این مدیران سازمان تامین اجتماعی در دورهای که میانگین عمر حضور آنها به 16 ماه میرسید چندین ویژگی مشترک داشتند. حضور پرحاشیه، بروز اختلاف با وزیر رفاه، مورد انتقاد فعالان کارگری و کارفرمایی و البته نمایندههای مجلس قرار گرفتن، خروج به شکل خاص از سازمان تامین اجتماعی و البته بدون مقصد حداقل دولتی و کنار گذاشته شدن از سازمان تامین اجتماعی از جمله ویژگیهای مشترک این شش مدیر دولتی در هشت سال دوران فعالیت دولت نهم و دهم بود.


دیدگاه تان را بنویسید