امنیت در جمع

10 عضو اتحادیه ملل جنوب شرق آسیا (asean) به روش کاری خود افتخار می‌کنند؛ روشی که از دید ناظر خارجی، بعضی اوقات کم‌کاری در انجام هر کاری، جز برگزاری نشست‌های مکرر در هر سال است. این گروه، لیستی بلندبالا هم برای سال 2015، به عنوان سال تحول و تشکیل جامعه واحد اقتصادی تهیه دیده است. اما اینکه تصور کنیم آ‌سه‌آن قرار است در سال 2015 تحولی اساسی پیدا کند، اشتباه است. علامت‌های مشخصه این گروه، کندی در عمل، تلاش برای دستیابی به اهداف با رضایت همه طرفین و ائتلاف منطقه‌ای است که اغلب در مرحله تئوری بسیار جذاب‌تر از عمل است. احتمالاً سال 2015 نیز، سال دیگری پر از سخنان سیاسی خواهد بود که با واقعیت‌های اقتصادی، بسیار فاصله دارد. از بین سه رکن اصلی این گروه (اجتماعی-فرهنگی، سیاسی و اقتصادی) جامعه اقتصادی واحد آ‌سه‌آن (AEC) است که بیشترین توجه‌ها را به خود جلب می‌کند. وزرای آ‌سه‌آن، علاقه دارند در مورد ایجاد اقتصاد منطقه‌ای واحدی با بیش از 600 میلیون جمعیت و 5/2 تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی لاف بزنند. اتحادی که قرار است این کشورها را تبدیل به بازار و منطقه تولید واحدی کند. در واقع بنا به ادعای آنها قرار است نهادی شبیه اتحادیه اروپا در آینده نزدیک در جنوب شرقی آسیا تشکیل شود. اما این اتفاق رخ نخواهد داد. بانک توسعه آسیا (ADB) و موسسه مطالعات جنوب شرق آسیا (ISEAS) که نهادی پژوهشی مستقر در سنگاپور است، در بررسی اظهار داشتند که آ‌سه‌آن «به هدف تشکیل جامعه اقتصادی واحد در سال 2015، یا حتی سال 2020 و 2025 نزدیک هم نیست...» کشورهای این حوزه علاقه‌ای به ایجاد ساختار بوروکراتیک، همانند آنچه اتحادیه اروپا را سر پا نگه داشته نشان نمی‌دهند و تنها حاضرند حداقلی از اختیارات تصمیم‌گیری و قدرت ملی خود را برای ایجاد جامعه‌ای واحد قربانی کنند. آ‌سه‌آن ساختار اداری کوچکی، با تعداد کمی کارمند و بودجه‌ای محدود دارد که دست‌اندرکاران آن سال‌هاست کوشیده‌اند انتظارات را درباره آنچه قرار است در سال 2015 اتفاق بیفتد، تعدیل کنند. آنها می‌گویند این سال، نه خط پایان که تنها یک مرحله مهم از کار است. حتی، محدودیت زمانی تشکیل جامعه واحد اقتصادی در سال 2012، 12 ماه به تاخیر افتاد، به این دلیل که آ‌سه‌آن اعلام کرد منظور از 2015، نه اول ژانویه که 31 دسامبر این سال بوده است.سه مانع عمده بر سر راه جامعه اقتصادی واحد آ‌سه‌آن وجود دارد. مانع اول، تفاوت زیاد بین اعضا است. وقتی این گروه که در سال 1967 تاسیس شده است، لائوس و میانمار را در سال 1997 و کامبوج را در سال بعد به عضویت پذیرفت، در حقیقت قبول کرد اتحاد با روند کندتری صورت پذیرد. تولید ناخالص داخلی سرانه کامبوج در سال 2015، حدود 1260 دلار خواهد بود، در حالی که سنگاپور، 47 برابر ثروتمندتر است. همچنین کشورهایی با اکثریت بودایی، مسلمان و مسیحی، حکومت دیکتاتوری کمونیستی، دموکراسی، نظام سلطنتی اسلامی و حتی حکومت نظامیان، عضو آ‌سه‌آن هستند.
دوم اینکه بخش خصوصی در بسیاری از کشورهای عضو آ‌سه‌آن به شدت در حال رقابت با یکدیگر هستند و اغلب علیه اقداماتی که برای ایجاد بازار باز منطقه واحد اقتصادی نیاز است، با هم متحد می‌شوند. سوم اینکه اندونزی، بزرگ‌ترین کشور عضو آ‌سه‌آن، به شدت مستعد قرار گرفتن در معرض ناسیونالیسم اقتصادی است. انتخاب جوکو ویدودو به عنوان رئیس‌جمهور جدید اندونزی در سال 2014، مورد استقبال سایر اعضای آ‌سه‌آن قرار گرفت. تنها به این دلیل که وی، حداقل به شدت و خشونت رقیبش، پراووبو ساویانتو، طرفدار حمایت از مصنوعات داخلی نیست. اما او احتمالاً با پارلمان کشور دچار مشکل خواهد شد. تحقیق دیگری که توسط ADB انجام شده نشان می‌دهد اندونزی، به علت نداشتن نیروی کار ماهر، کمترین سود را از آزادسازی جابه‌جایی نیروی کار بین کشورهای عضو آ‌سه‌آن خواهد برد.

در محاصره غول‌ها
اینکه آ‌سه‌آن بتواند کاملاً یکپارچه شود، شگفت‌انگیز خواهد بود اما در واقع، همه کالاهایی که بین کشورهای عضو مبادله می‌شود در حال حاضر معاف از تعرفه گمرکی هستند. تعداد محدودی استثنا در این مورد وجود دارد که البته مهم است اما هنوز، از نظر حجمی، حدود 70 درصد مبادلات درون منطقه‌ای شامل هیچ تعرفه‌ای نمی‌شوند و نرخ متوسط تعرفه کل مبادلات نیز کمتر از پنج درصد است. البته بانک توسعه آسیا و موسسه مطالعات جنوب شرق آسیا در بررسی به این نتیجه رسیده است که «موانع غیرتعرفه‌ای، با هدف حمایت از تولیدات داخلی، جایگزین برقراری تعرفه گمرکی بر کالاها شده‌اند». فشارها برای روند سریع‌تر یکپارچه‌سازی در سال 2015 از دو جهت تقویت خواهد شد. منبع اول اعمال فشار، بخش خصوصی داخلی خواهد بود. صاحبان بسیاری از مشاغل، سایر اعضا، آ‌سه‌آن را نه به عنوان رقیب، که بازار جدیدی برای محصولات خود تلقی می‌کنند و دولت‌های کشورهای عضو منطقه و حتی خود آ‌سه‌آن موانعی بر سر راه دستیابی به این بازارها هستند. به عنوان مثال، ایر آسیا، شرکت هواپیمایی ارزان‌قیمتی که در مالزی قرار دارد، تلاش کرده است تا با پرچم اتحادیه آ‌سه‌آن فعالیت کند. مدیرعامل شرکت، تونی فرناندز، در سال 2014 شکایت کرد که رسیدن به موافقتنامه‌ای برای درج آرم آ‌سه‌آن (دسته‌ای شامل ده ساقه برنج) بر روی تنها یکی از هواپیماهای این شرکت، سه سال زمان برده است. وی در این باره تصریح کرد: «ما باید احساس عضویت در منطقه را، جانشین ناسیونالیسم فعلی کنیم.»
فشار دیگر، منبعی خارجی دارد. آ‌سه‌آن برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و در اختیار گرفتن بازارهای مختلف، به طور فزاینده‌ای در حال رقابت با چین و مهم‌تر از آن هند است. دو کشور با بازاری بسیار منسجم هر کدام جمعیتی بیش از دو برابر کل جمعیت کشورهای عضو آ‌سه‌آن را در خود جای داده‌اند. از منظر اقتصادی نیز، همانند موقعیت ژئوپولتیک، بسیاری در کشورهای عضو آسه‌آن، احساس می‌کنند چاره‌ای جز وفاداری و پیوستگی به یکدیگر ندارند.