پس‌لرزه‌های انتشار اوراق مشارکت

اوراق مشارکت هفته پیش از سوی بانک مرکزی منتشر شد. اما واکنش‌ها به این اقدام، صف مخالفان و موافقان انتشار اوراق را از هم جدا کرد. برخی کارشناسان از بحث «رکود تورمی» که نقل محفل بحث‌های امروز است، انگشت بر روی رکود گذاشته و این اقدام بانک مرکزی را گامی در جهت اختلال در فضای کسب‌وکار پنداشته‌اند. اما گروهی دیگر، با مثبت ارزیابی کردن انتشار اوراق مشارکت بانک مرکزی، بر استمرار سیاست‌های انقباضی تاکید کرده و با توجه به سیاست‌های دولت در سال آینده، از این اقدام حمایت کردند.
دایره انتقادات به بانک مرکزی در همین ابعاد باقی نماند. برخی از کارشناسان بازار سرمایه در هفته گذشته، یکی از دلایل مهم افت شاخص بورس اوراق بهادار را انتشار اوراق مشارکت نام برده و از آن به عنوان یک رقیب جدی برای بازار سرمایه یاد کردند. حتی برخی از روزنامه‌ها، اقدام بانک مرکزی را «آژیر قرمز» برای شاخص بورس عنوان کرده و از عدم حمایت دولت گله‌مند بودند. این در حالی بود که کاهش شاخص بورس اوراق بهادر، از مدتی قبل از انتشار اوراق رقم خورده بود و بسیاری از کارشناسان اقتصادی نسبت به رشد بی‌دلیل این شاخص هشدار داده بودند. مسوولان بانک مرکزی نیز این اقدام سیاست پولی را با توجه به شروع مرحله هدفمندی یارانه‌ها در سال قبل، ضروری دانسته و اشاره کردند این اقدام در جهت سیاست‌های کلان اقتصادی برای کنترل تورم و جذب نقدینگی بوده است. اما جزییات بحث‌های مثبت و منفی در خصوص انتشار اوراق مشارکت چه بود و کدام متغیرها را نشانه می‌گرفت!؟

دیدگاه اول- انتقادهای مخالفان
پس از انتشار اوراق مشارکت از سوی بانک مرکزی، نقد‌های متفاوتی از سوی کارشناسان اقتصادی صورت گرفت. یکی از مهم‌ترین این نقدها، از سوی حسین عبده‌تبریزی، دبیر کل پیشین بورس اوراق بهادر بود. این صحبت‌ها در قالب سرمقاله روزنامه دنیای اقتصاد با عنوان «در مورد انتشار اوراق مشارکت 23درصدی بانک مرکزی»، ایراداتی را متوجه اقدام بانک مرکزی کرد. این کارشناس اقتصادی با اشاره به روند نزولی نرخ تورم با توجه به انتظارات عقلایی، لزوم توجه بانک مرکزی به «مولفه‌های اشتغال» و «رشد اقتصادی» را در جامعه ضروری دانست. او با عنوان این مطلب که «قربانی عمده اجرای سیاست‌های ضدتورمی، کوچک ‌شدن اقتصاد و کاهش نرخ اشتغال است» این پرسش را مطرح کرد که بانک مرکزی برای تامین فرصت‌های شغلی در فضای رکودی حاکم بر اقتصاد کشور چه تدبیری اندیشیده است؟ او در نظر گرفتن شرایط حال حاضر بازار سرمایه را امری مهم تلقی کرده و توضیح داد انتشار اوراق مشارکت، زمانی باید صورت گیرد که بانک‌های تجاری ذخایر مازاد قابل ‌توجهی دارند، حال در شرایط کنونی بانک‌های مرکزی با انتشار اوراق، «ذخایر مازاد بانک‌ها» را به اوراق بهادار تبدیل و از گردونه اقتصاد خارج می‌کنند. عبده‌تبریزی در نقدهای خود از تعیین نرخ سود اوراق مشارکت نیز سخن به میان آورده، و بر لزوم ایجاد بازار ثانویه برای تعیین نرخ سود تعادلی تاکید کرد. او نرخ جاری این اوراق را کمتر از 23 درصد عنوان کرد و برای روشن شدن این موضوع، پیشنهاد داد بانک مرکزی به مثابه مقام ناظر در نظام قیمت‌ها مداخله نکند، زیرا قیمت به راحتی از طریق بازار حراج، کشف می‌شود.
اما علاوه بر این کارشناس اقتصادی، برخی تحلیلگران بازار سرمایه نیز عکس‌العمل نشان دادند. این تحلیلگران را می‌توان به سه گروه تقسیم‌بندی کرد. گروه اول که عمدتاً مدافع رشد بازار سرمایه بوده معتقدند انتشار اوراق مشارکت با نرخ ۲۳ درصد، در شرایطی که بازار سرمایه روزهای سردی سپری می‌کند، تصمیم مناسبی نبوده است. این کارشناسان بازار سرمایه با بیان اینکه تصمیم اخیر بانک مرکزی در شرایط کنونی نشان می‌دهد که مدیران اقتصادی قصد دارند بخش اعظمی از نقدینگی‌ها را از بازار سرمایه به سمت بازار پولی هدایت کنند. اما گروه دومی نیز بر این عقیده بودند که ممکن است انتشار اوراق مشارکت عامل اصلی کاهش شاخص بورس نباشد، اما مطمئناً فضای روانی بازار سرمایه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. در طرف دیگر برخی کارشناسان مالی، انتشار اوراق مشارکت را تهدیدی برای بازار بورس نمی‌دانند، آنها عنوان می‌کنند هنوز فاصله بازدهی بازار بورس در قیاس با اوراق مشارکت بسیار زیاد است و حتی ایجاد بازار ثانویه در بورس اوراق بهادر، می‌تواند اقدامی حمایتی در جهت سوددهی بیشتر بازار بورس باشد.

دیدگاه دوم- پاسخ موافقان
در حالی که برخی از کارشناسان و تحلیلگران، نقدهایی را به انتشار اوراق مشارکت وارد کردند، مسوولان بانک مرکزی، که دیدگاه کلان‌تری را نسبت به مسائل کشور دارند، به موضوعات ایرادی از سوی مخالفان پاسخ دادند. این مسوولان معتقدند تیم اقتصادی جدید، در چند ماه گذشته برای اجرای برخی از سیاست‌های ضروری در مقطع فعلی مثل اصلاح قیمت‌ها، با مانعی به نام «بالا بودن نرخ تورم» مواجه بوده است. علی‌اصغر میرمحمد‌صادقی، مدیر کل اعتبارات بانک مرکزی از جمله افرادی بود که در خصوص پیامدهای انتشار اوراق مشارکت شفاف‌سازی کرد. او درباره اثرات انتشار کنونی اوراق مشارکت بر تضعیف بازار سرمایه عنوان کرد شاخص سرمایه پیش از انتشار اوراق مشارکت با افت روبه‌رو بوده است. این مقام مسوول بانک مرکزی با اشاره به اجرای طرح هدفمندی در نیمه نخست سال بعد، «شرایط مساعد تورمی» را یک ضرورت توصیف کرده، تا افزایش تورم حاصل از این طرح، فشار بیشتری به اقتصاد وارد نکند.
سیدعلی‌اصغر میرمحمد‌صادقی نقد دیگر کارشناسان اقتصادی مبنی بر ایجاد بازار ثانویه را نیز بی‌پاسخ نگذاشت. او خبر داد در خصوص بازار ثانویه جلساتی را با مسوولان سازمان بورس برگزار کرده و مایل به معاملات ثانویه اوراق مشارکت در بورس اوراق بهادر هستیم. او همچنین ابراز امیدواری کرد این مهم در سال آینده اجرایی شود. مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی در خصوص ایرادهای صورت‌گرفته بر نرخ اوراق مشارکت نیز، به ارائه توضیحاتی پرداخت. او با بیان اینکه از شش‌ماهه دوم سال جاری بررسی‌هایی برای اصلاح نرخ سود اوراق مشارکت در بانک مرکزی آغاز شد، عنوان کرد گزینه‌های مورد نظر بانک مرکزی در شورای پول و اعتبار مطرح شد. میرمحمدصادقی با ذکر این نکته که شورای پول و اعتبار دامنه‌ای را برای نرخ سود مشخص کرده، افزود در نهایت تعیین نرخ سود اوراق تا حداکثر 24 درصد به بانک مرکزی واگذار شد. او در خصوص استقبال از انتشار اوراق مشارکت نیز ابراز امیدواری کرد که استقبال از اوراق مطلوب باشد، زیرا یکی از بارزترین خصیصه‌های این اوراق این است که تضمین بانک مرکزی را دارد و فاقد ریسک است. این صحبت‌های مدیر کل اعتبارات بانک مرکزی در حالی مطرح می‌شود که برخی اقتصاددانان کشور نیز بر لزوم ادامه سیاست‌های انقباضی در جهت کنترل تورم تاکید کردند. چندی پیش صندوق بین‌المللی پول نیز بر ادامه سیاست‌های کنترلی تورم در کشور تاکید و از اقدامات تیم اقتصادی دولت در جهت بهبود شرایط استقبال کردند.
نظرات مخالفان و موافقان طرح انتشار اوراق مشارکت در حالی مطرح می‌شود که همه نگاه‌ها به روند انتشار اوراق مشارکت و بازتاب آن در اقتصاد کشور دوخته شده است. بر این اساس سعی کردیم تحلیل حساسیتی برای اقدام بانک مرکزی در جهت انتشار اوراق مشارکت با سود 23 درصد ارائه دهیم و به مقایسه این اوراق با سایر بازارهای موازی بپردازیم.