منافع توسعه بازار

بازار سرمایه در سال‌های گذشته در پی نقش‌آ‌فرینی بیشتر در تامین مالی اقتصاد کشور بوده است. چندی پیش، انتشار خبر افزایش سهم این بازار در تامین مالی به 20 درصد، آن ‌هم در کنار کم‌رمقی بازار پول نشان از پیشتازی بورس داشت. در همین رابطه نمی‌توان از نقش بازار بدهی در دستیابی به این هدف غافل ماند. با کنکاش در بازارهای سرمایه دنیا می‌توان دریافت عمدتاً بازارهای سهام برای فعالیت‌های نوآورانه، صنایع دانش‌بنیان و به طور کلی صنایع با دارایی‌های فیزیکی اندک گزینه ایده‌آل تامین مالی محسوب می‌شوند؛ درحالی‌که بازارهای بدهی، برای تامین مالی شرکت‌های بزرگ و با حجم دارایی‌های فیزیکی بالا، مناسب‌ترین گزینه هستند. در آن‌سو از آنجا که یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دولت از ابتدای استقرار، تسویه بدهی‌ها بوده است، دولت نیز از این بازار می‌تواند برای پرداخت بدهی‌های خود منفعت ببرد. هرچند به گفته علی طیب‌نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی، میزان بدهی دولت در ایران به نسبت تولید ناخالص داخلی زیاد نیست، کیفیت بدهی‌ها و مهم‌تر از آن نبود مکانیسم تسویه بدهی‌ها و حتی اطلاع از رقم دقیق بدهی‌ها، جزو دغدغه‌های دولت بوده است. مجموع بدهی دولت و شرکت‌های دولتی به بخش‌های مختلف، 380 هزار میلیارد تومان است. از این میزان، 196 هزار میلیارد تومان بدهی دولت و 184 هزار میلیارد تومان بدهی شرکت‌های دولتی است و اگر بدهی 55 میلیارد‌دلاری شرکت ملی نفت را اضافه کنیم به عدد واقعی بدهی دولت نزدیک‌تر می‌شویم که با توسعه بازار بدهی و استفاده از ظرفیت‌های این بازار در برنامه ششم توسعه می‌توان شرایط مطلوب‌تری را برای این بدهکار خوش‌حساب متصور شد. این بازار همچنین محلی برای اعمال سیاست‌های انبساطی و انقباضی پولی بانک مرکزی است. جایی‌که این نهاد با استفاده از بازار باز می‌تواند به اعمال سیاست‌های مدنظر خود بپردازد. یعنی با اقدام به خرید اوراق بدهی، نرخ‌ها را در بازار کاهش دهد. در سوی دیگر نیز ممکن است بانک مرکزی با مشاهده کاهش شدید نرخ‌های سود و افزایش نگرانی بابت رشد تورم به اقدامی خلاف عمل قبل دست بزند. یعنی در این هنگام، بانک مرکزی قادر خواهد بود بخشی از اوراق موجود در سبد دارایی خود را به فروش برساند تا نقدینگی جمع‌آوری ‌شده و نرخ سود افزایش یابد. بنابراین توسعه این بازار از جمیع جهات به‌نفع اقتصاد کشور است. همچنین امکان کشف نرخ سود بدون ریسک در بازار و سرعت بسیار بالای تطبیق نرخ سود در این بازار با سایر بازارها در شرایط فعلی اقتصاد ایران، سریع‌تر از سیستم بانکی نرخ تامین مالی را کاهش خواهد داد.

در اقتصاد جهان معمولاً حجم بازار بدهی سه برابر بازار سهام است که نشان از نقش پررنگ این بازار در این کشورها دارد. یکی از پیش‌زمینه‌های توسعه بازار بدهی و حتی اندیشیدن به بین‌المللی شدن آن، راه‌اندازی شرکت‌های رتبه‌بندی در قالب همکاری با یکی از سه شرکت مطرح در این زمینه در دنیاست که می‌تواند چشم‌انداز این بازار را نه‌تنها در سطح داخلی، که در سطح بین‌المللی هم روشن‌تر کرده و طیف گسترده‌تری از سرمایه‌گذاران با درجات ریسکی متفاوت را جذب خود کند. با این وصف آیا الزامات توسعه بازار بدهی در ایران مهیاست؟ و پرسش مهم‌تر اینکه چه آینده‌ای این بازار نوپا را انتظار می‌کشد؟