ضعف یا قوت؟

بیش از سه دهه از عمر اتاق‌های بازرگانی پس از انقلاب اسلامی ایران می‌گذرد و قطعاً در طول این دوران تجربه‌ها و فراز و فرودهای بسیار آن را به جایگاه کنونی با همین نقاط قوت و ضعف رسانده است. اتاق‌های بازرگانی در ایران حاصل فعالیت جمع کثیری از تجار، صنعتگران و فعالان حوزه معدن در بخش خصوصی است که بر اساس قانون اتاق بازرگانی برای فعالیت‌های خود به خصوص در حوزه‌های واردات و صادرات باید کارت بازرگانی داشته و عضوی از این خانواده کوچک باشند.
هر چهار سال یک‌بار این خانواده نسبتاً کوچک نمایندگانی را انتخاب کرده و بر صندلی هیات نمایندگان می‌نشانند تا از مواضع آنان به خصوص در مقابل دولتی نفتی و تصمیم‌گیر دفاع کنند اما اینکه در طول این سال‌ها اتاق‌های بازرگانی تا چه حد به این اهداف رسیده‌اند موضوعی است که به این صورت طرح مساله شده است: «نقاط قوت و ضعف اتاق‌های بازرگانی در ایران چیست؟»
آنچه قطع به یقین وجود دارد این است که اتاق‌ها با توجه به نقش و کارکردی که برای آنها تعریف شده است در طول این سال‌ها توسعه پیدا کرده‌اند و حضورشان در عرصه اقتصاد افزایش پیدا کرده است. این روند در بررسی اجمالی در تاریخ اتاق‌ها کاملاً مشهود است تا جایی که رئیس دولت یازدهم اولین حکم انتصاب در دولت نوپای خود را به یکی از نمایندگان بخش خصوصی داده و بسیاری از وزرا معاونان خود را از لابه‌لای همین بخش خصوصی انتخاب کردند. این در حالی است که دولت قبل حتی حاضر به شرکت دادن نمایندگان خود در جلسات شورای گفت‌وگو بین دولت و بخش خصوصی نیز نبوده است. با توجه به اهمیت نقش اتاق‌های بازرگانی در اقتصاد هر کشوری باید برای پی بردن به نقاط ضعف و قوت آنها نگاهی به عملکرد آنها در مقایسه با سایر کشورها انداخت. در این بین بارزترین نکته‌ای که در مورد اتاق‌های بازرگانی ایران وجود دارد این است که این اتاق‌ها هنوز در نسل اول گیر کرده‌اند و نتوانسته‌اند قالب اتاق «عضو‌محور» یا اتاق «جامعه‌محور» را به خود بگیرند. اتاق‌های نسل اول اتاق‌های دولت‌محور هستند و بسیاری از نمایندگان بخش خصوصی فعال در اتاق‌های بازرگانی هم بر این عقیده‌اند که فلسفه وجودی اتاق‌های بازرگانی در ایران و ماموریت آنها ارتباط با دولت است. این در حالی است که اتاق‌های نسل دومی عضو‌محور و اتاق‌های نسل سوم جامعه‌محور هستند. در حال حاضر از منظر بسیاری از فعالان بخش خصوصی به اتاق‌های بازرگانی در ایران اهمیت ویژه‌ای داده نمی‌شود اما این موضوع به این معنی نیست که اتاق‌ها از جایگاه نامطلوبی برخوردار هستند. به اعتقاد این دسته از فعالان بخش خصوصی در بسیاری از تعاریف و ملاک‌ها برای بررسی نقاط ضعف و قوت، اتاق‌های بازرگانی از جایگاه بینابینی برخوردار هستند. یکی از موفق‌ترین اتاق‌های بازرگانی در دنیا اتاق بازرگانی ژاپن است که دارای تعداد 72 اتاق بازرگانی مشترک با کشورهای دیگر است. اتاق بازرگانی این کشور علاوه بر توجه ویژه‌ای که به بنگاه‌های کوچک و متوسط دارد اتاق‌های بازرگانی و صنایعی را در سراسر این کشور داراست که هر یک به طور مستقل دارای فعالیت‌های بین‌المللی گسترده‌ای هستند و از این طریق در توسعه روابط تجاری شرکت‌های شهر یا منطقه تحت پوشش خود نقش موثری ایفا می‌کنند. شاید بهتر است اتاق‌های بازرگانی در ایران با در نظر گرفتن الگوهای موفق در دنیا به دنبال ارتقای نقاط قوت و رفع نقاط ضعف خود باشند.