پیچ و خم افزایش حجم مبادلات تجاری تهران - مسکو در گفت‌وگو با اسدالله عسگراولادی
باید در روسیه از مصر سبقت بگیریم
اولین مانع رونق تجارت ما با روسیه تعرفه گزینشی است که یکی از راهکارهای لازم برای اصلاح آن این است که تعرفه ترجیحی جایگزین تعرفه گزینشی شود.
تیره شدن روابط سیاسی روسیه و ترکیه سبب شده فرصتی به نام روسیه برای ایران به وجود بیاید. اما در حالی که روسیه همسایه ایران است و تجارت با آن می‌تواند به سهولت انجام شود، در این سال‌ها به دلیل مشکلات بانکی، حمل و نقل، روادید و تعرفه‌های گمرکی گسترش تجارت ایران و روسیه از مرز دو میلیارد دلار فراتر نرفته است. این در حالی است که نوسان اخیر واحد پولی روسیه و تمامی آثار نامطلوب آن بر اوضاع داخلی و روابط خارجی این کشور نیز تاثیرگذار بوده است. اسدالله عسگراولادی رئیس کمیته مشترک بازرگانی ایران و روسیه بر این باور است که برای افزایش مبادلات تجاری با این کشور باید هر چه زودتر تعرفه ترجیحی برقرار شود تا ایران بتواند از فضای به وجود آمده بهره‌برداری کند. تاجر کهنه‌کار ایرانی معتقد است اگر ایران این بار نتواند موانع و مشکلات را از سر راه صادرات بردارد، مصر با وجود فاصله بسیاری که با روسیه دارد، بازار این کشور را تصاحب خواهد کرد. از نگاه وی، تحریم کالاهای ترکیه از سوی روسیه یک فرصت ویژه برای رونق صادرات ایران است و باید هر‌طور شده از آن استفاده کرد.
تنش در روابط سیاسی روسیه و ترکیه باعث شده فرصت طلایی برای تجارت ایران با روسیه فراهم شود. در حالی که برخی‌ها معتقدند تیرگی روابط روسیه و ترکیه، فرصت طلایی برای گاز ایران محسوب می‌شود. این در حالی است که تاجران ایران هم‌اکنون با مشکلات و موانع گسترش روابط اقتصادی ایران و روسیه دست و پنجه نرم می‌کنند. به نظرتان چقدر این احتمال وجود دارد که ایران بتواند از فضای تجاری به وجود آمده بهره‌برداری کند؟
طی چند سال اخیر حجم مبادلات تجاری تهران-مسکو از سطح دو میلیارد دلار فراتر نرفته در حالی که برخی کشورها با روسیه تا سطح 40 میلیارد دلار هم مبادله تجاری دارند. دلیل آن هم این است که برای تجارت با این کشور در برخی از زمینه‌ها مشکلاتی داریم. اولین مانع رونق تجارت ما با روسیه تعرفه گزینشی است که یکی از راهکارهای لازم برای اصلاح آن این است که تعرفه ترجیحی جایگزین تعرفه گزینشی شود. از آنجا که روسیه عضو سازمان تجارت جهانی است و ما نیستیم، دولت روسیه تعرفه‌ای که برای کالاهای صادراتی ما تعیین کرده بین 5 تا 15 درصد است در حالی که برای همسایگان دیگر خود مانند آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و قزاقستان تعرفه
را صفر و حذف کرده است. به همین دلیل بسیاری از صادرکنندگان ایران کالاها را اول به این کشورها بعد به روسیه می‌فرستند تا با تعرفه پایین‌تری تجارت کنند. بنابراین در وهله اول باید مشکل تعرفه‌ای برطرف شود. دومین مشکل ما برای تجارت با روسیه نقل و انتقال بانکی است که به‌طور رسمی برای صادرات و واردات انجام نمی‌شود و تنها یک بانک (میلیون بانک) برای مبادله با این کشور تعیین شده است که این بانک هم به اندازه‌ای کارا نیست که بتواند تمامی تجارت ما با روسیه را تضمین کند. از سویی علاوه برمشکلات بانکی، به لحاظ سیاست‌های مالی هم صادرات ایران در معرض تهدید است. پس از تحریم‌های غرب علیه روسیه تشدید بحران اقتصادی در روسیه و کاهش ارزش پول ملی این کشور باعث شد روبل روسیه هر روز در حال سقوط باشد و این موضوع برای صادرات ایران خطرناک محسوب می‌شود. چرا که تجار ایرانی هم از آسیب‌های سقوط ارزش روبل بی‌نصیب نماندند و در صادرات با روسیه دچار مشکل شدند، این در حالی است که با تداوم این روند کاهشی صادرکنندگان نمی‌توانند زمان زیادی را برای دریافت روبل صرف کنند زیرا با ریزش ارزش دچار زیان خواهند شد. مشکل بعدی ما در تجارت با روسیه حمل و نقل
است که وضعیت امیدوارکننده‌ای نداریم. چرا که از دو کانال فقط می‌توانیم مبادله کنیم، زمین و دریا. راه دریایی که همان دریای خزر است و ناوگان کافی برای صادرات نداریم. از راه زمین هم با مشکل ویزا برای رانندگان ایرانی مواجه هستیم. راننده‌های ایرانی برای رسیدن به روسیه باید از مناطق قره‌باغ و داغستان عبور کنند. از آنجا که در این نواحی مشکلات امنیتی از نظر روس‌ها وجود دارد، در اعطای ویزا به رانندگان ایرانی تعلل صورت می‌گیرد.
تاجران ایرانی برای اخذ ویزای روسیه با چه مشکلی روبه‌رو هستند؟
مشکل روادید تجار دو کشور بسیار مهم است. ما معتقدیم وضعیت تاجر با توریست متفاوت است. تاجر نمی‌تواند ویزای یک هفته‌ای اخذ کند. تاجر حتماً باید روادید یک‌ساله داشته باشد. چه روس‌هایی که می‌خواهند به ایران بیایند و چه ایرانی‌هایی که قصد دارند به روسیه بروند. بنابراین مدت زمان صدور ویزای تجاری برای بازرگانان ایرانی نمی‌تواند کوتاه باشد و باید این مدت زمان به یک سال افزایش پیدا کند. البته یک ماه است که این موضوع به نوعی حل شده است. در جلسه‌ای که در کمیسیون مشترک بازرگانی ایران و روسیه به سرپرستی دکتر واعظی وزیر اطلاعات و فناوری سه هفته پیش در مسکو داشتیم، تمامی این مسائل مطرح شد و به ما قول داده شد ظرف دو ماه آخر سال میلادی مشکلات موجود در این همکاری برطرف شود. رئیس جمهور روسیه هم در سفر یک‌روزه‌اش به تهران قول مساعد برای همکاری و توسعه روابط با کشور را داده است اما منتظریم تا این مشکلات کوچک از سر راه صادرکنندگان برداشته شود. بنابراین در عین اینکه ایران می‌تواند از فرصت به وجود آمده و تنش در روابط روسیه و ترکیه استفاده کند و بازار روسیه
را تصاحب کند، احتمال دارد به دلیل همین مشکلات مصر جایگزین ترکیه شود و ایران در این زمینه عقب بماند.
با وجود این مشکلات، کدام کشور احتمال دارد جای ترکیه را در روسیه از آن خود کند و ایران را به نوعی دور بزند؟
ما باید قبل از اینکه مصر یا پاکستان و دیگر کشورها جایگزین ترکیه در روسیه شوند، از این فرصت بهره‌مند شویم و هر‌طور شده میزان صادرات‌مان به روسیه را بالا ببریم. حجم مبادلات تجاری ترکیه با روسیه بسیار بالا بود و بخش اعظم این تجارت را محصولات کشاورزی و مواد غذایی در‌بر می‌گرفت که ایران هم می‌تواند در زمینه تمام مواد غذایی اعم از سبزیجات، صیفی‌جات و میوه‌جات با روسیه مبادله کند. هفته گذشته در سازمان توسعه و تجارت جلسه‌ای در خصوص زوایای همکاری ایران و روسیه با حضور معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس اتاق ایران داشتیم که توانستیم آخرین وضعیت همکاری را با روسیه مورد بررسی قرار دهیم. از سویی با توجه به اینکه نگاه دولت به تجارت با روسیه مثبت است و تحریم ترکیه را یک فرصت برای رونق صادرات ایران می‌داند، امیدواریم هر چه سریع‌تر تجارت‌مان با روسیه نسبت به گذشته افزایش پیدا کند.
به نظرتان با وجود چنین مشکلاتی مصر می‌تواند در تصاحب بازار روسیه از ما پیشی بگیرد؟
در برخی از محصولات کشاورزی شاید مصر بتواند در بازار روسیه پیشقدم شود اما از آنجا که مسیر ما به روسیه نزدیک‌تر است و از طریق دریای خزر، به راحتی می‌توانیم به بازار روسیه دسترسی داشته باشیم. به لحاظ بنادر هم این امکان فراهم است و 15 ساعته به بنادر روسیه خواهیم رسید. از نظر هوایی هم حداکثر یک‌ساعته. مصری‌ها راه دوری به روسیه دارند اما به هر حال حرکت خود را در مسیر تصاحب بازار روسیه شروع کرده‌اند تا بتوانند بخشی از جای ترکیه را در روسیه پر کنند.
برخی‌ها بر این باور هستند که ارتقای مناسبات تجاری بین تهران و مسکو همواره از سوی همسایه شمالی مطرح می‌شود اما برنامه عملیاتی وجود ندارد، در عین حال مشکلات بانکی ناشی از تحریم مانع جدی بر سر راه تجارت دو کشور است. روسیه برای تاجران ایرانی چقدر قابل دسترس است؟
در سال 93 مبادلات تجاری بین این دو کشور جریان داشته و صادرات ایران به روسیه به 291 میلیون دلار و واردات از این کشور به 632 میلیون دلار رسیده است. در حالی که این میزان بسیار کم است و برای دو کشور همسایه تجارت قانع‌کننده‌ای نیست. بنابراین انتظار می‌رود بتوانیم تا یک ماه آینده مشکلات تجارت با روسیه را برطرف کنیم و میزان صادرات و واردات‌مان با روسیه را افزایش دهیم. گرچه تمامی مسوولان قول داده‌اند که موانع تجاری با روسیه حل شود اما در عمل این اتفاق نیفتاده است. شخصاً به عنوان رئیس کمیته مشترک بازرگانی دو کشور پیگیر این قضیه هستم و پس از تعطیلات ژانویه برای سفری دو روزه عازم روسیه خواهم شد تا ببینم بستر صادرات به این کشور چقدر برای ایران فراهم است. اما از آنجا که جنوب روسیه بیشترین خرید را از ما دارد، مشکل بعدی میان دو کشور، پروازهای
هوایی است. الان فقط یک پرواز در روز و آن هم پنج روز در هفته، به مسکو انجام می‌شود. در حالی که ما معتقدیم از شهرهای شمالی ایران مانند رشت، تبریز، ارومیه، اردبیل، گرگان، ساری و مشهد باید هفته‌ای یک پرواز به ایالات جنوبی روسیه صورت بگیرد. برای سفر به آستاراخان ابتدا باید به مسکو رفت و سپس از مسکو به آستاراخان پرواز کرد و این فرآیند دو روز به طول می‌انجامد در حالی که فاصله هوایی میان رشت و آستاراخان به یک ساعت هم نمی‌رسد. البته قرار است ظرف 15 روز آینده یک پرواز به آستاراخان برقرار شود؛ اگر این امر تحقق پیدا کند، خبر خوبی برای بازرگانان ایرانی خواهد بود.
سال گذشته هم با تحریم واردات مواد غذایی از اروپا به روسیه امیدهایی به افزایش تجارت با روسیه بود اما در نهایت باز هم حجم مبادلات تجاری ایران با روسیه بالا نرفته و همچنان در مرز دو میلیارد دلار است. آیا این بار ایران می‌تواند جای خالی ترکیه را در روسیه پر کند و برعکس تجربه قبلی مشکلات موجود را از سر راه صادرکنندگان بردارد؟
سال گذشته بسیاری از کالاها را به صورت غیرمستقیم به روسیه صادر کردیم اما به دلیل تعرفه بالا از فرصت استفاده کرده‌ایم و از طریق گرجستان، ارمنستان و آذربایجان که تعرفه‌شان صفر است، مبادله انجام دادیم. اما متاسفانه برای صادرات ایران از چنین مسیری و حذف کردن تعرفه باید در نهایت پولی به یکی از این کشورها پرداخت کنیم و الان در این مرحله قرار داریم. به همین دلیل افزایش قابل ملاحظه‌ای در صادرات‌مان به روسیه محتمل است گرچه این صادرات مستقیم نیست و به صورت غیرمستقیم است اما امیدواریم در آینده‌ای نزدیک صادرات مستقیم و بدون واسطه‌ای داشته باشیم. روسیه می‌تواند صادرات خوراک دام، گندم، کاغذ و میلگرد را به ایران داشته باشد. ایران هم معمولاً خریدار این چهار کالا محسوب می‌شود. در مقابل
هم روسیه می‌تواند تمام محصولات کشاورزی ما را مصرف کند چرا که بخش غذایی روسیه در سال 40 میلیارد دلار واردات دارد. ما می‌توانیم از این میزان واردات حداقل دو میلیارد دلار را از آن خود کنیم. برای تحقق این موضوع باید حتماً صادرکنندگان ایران همت کنند و مشکلات داخلی مالی هم با مشارکت بانک‌ها و ارائه اعتبار ویژه به روسیه حل شود. در همه دنیا رسم است که اعتبار به صادرکنندگان داده شود تا صادرکنندگان بتوانند طرح‌هایشان را راه‌اندازی کنند. پس ایران هم می‌تواند از این سیاست تشویقی استفاده کند و میزان صادرات خود را بالا ببرد.
آیا ایران می‌تواند از فرصت به وجود آمده استفاده کند و دانش و تکنولوژی روس‌ها را به معادن زغال‌سنگ ایران بیاورد؟
ما در زمینه معدن و صنایع معدنی هم می‌توانیم از دانش روسیه و تکنولوژی آنها بهره‌مند شویم. همین همکاری می‌تواند مشکلات صادرات ما را به این کشور ساماندهی کند. ما در حال حاضر در مسیر همکاری‌های جدی حرکت می‌کنیم که امید می‌رود در بسیاری از زمینه‌ها جای ترکیه را در بازار روسیه از آن خود کنیم. همان‌طور که ما پس از جریانات سیاسی ترکیه هیات‌های مختلفی را به روسیه فرستاده‌ایم و امیدواریم ظرف یکی، دو ماه آینده موانع به صورت کلی برداشته شود.
این روزها هیات‌های روسی بسیاری به ایران سفر می‌کنند. آنها بیشتر دنبال سرمایه‌گذاری در کدام‌یک از ظرفیت‌های تجاری با ایران هستند؟
در حال حاضر هیات‌های تجاری روسیه بیشتر در زمینه انرژی خواهان همکاری با ایران هستند و در مورد صادرات کالای غیرنفتی اعلام آمادگی نکرده‌اند. هرچند سرمایه‌گذاری و همکاری در زمینه انرژی هم فرصت مناسبی است و باید هوشمندانه از آن استفاده کنیم. متاسفانه ما در زمینه توسعه گردشگری با روسیه پیشرفتی نداشتیم. در حالی که آنها ویزای توریستی را به آسانی در اختیار ما قرار می‌دهند و هرکس که تمایل به سفر داشته باشد، می‌تواند به این سرزمین سفر کند. اتفاقاً ما باید گردشگری را نیز جزو تفاهمنامه اصلی‌مان با روسیه قرار دهیم زیرا گردشگری در مذاکرات ایران و روسیه تا به حال به صورت جدی مورد بررسی قرار نگرفته در حالی که گردشگری برای روسیه اهمیت بسیاری دارد. البته موضوعی که وجود دارد، این است که ایرانی‌ها بسیار علاقه‌مند هستند به روسیه سفر کنند در حالی که روس‌ها کمتر علاقه‌مند سفر به ایران هستند. چراکه جمهوری اسلامی ایران، کشوری مذهبی است و قوانین خاصی در آن حکمفرماست و نمی‌توان به برخی
از نیازهای رفاهی روس‌ها جواب مثبت داد. آنها دوست دارند در طول اقامت‌شان در ایران طبق عادت دیرینه‌شان مشروبات الکلی بنوشند و قوانین موجود ایران به آنها این اجازه را نمی‌دهد و در نهایت ما به آنها دوغ تعارف می‌کنیم! بنابراین نمی‌توانیم در صنعت گردشگری نیازهای گردشگران روسی را برآورده کنیم. این مشکلات اختلاف فرهنگی در صنعت توریسم ایران بسیار است و به همین دلیل بیشتر سعی داریم از مسلمانان کشورهای CIS برای همکاری در ایران دعوت کنیم.
آیا می‌توانیم در صدور گاز جای روسیه را در بازار ترکیه بگیریم؟
در حال حاضر به ترکیه صادرات گاز داریم. اما ترکیه از ما مواد غذایی خریداری نمی‌کند زیرا خود رقیب ما محسوب می‌شود. در پارچه هم ترکیه رقیب ماست و خود جزو تولیدکنندگان درجه یک است. در کل ما به دلیل مشکلاتی که با ترکیه در زمینه مسائل مالی داریم، بانک‌های این کشور، ایرانیان را پذیرا نیستند و فقط تجار ایرانی که توانسته‌اند در برخی نقاط این کشور مانند استانبول و ازمیر شرکت تاسیس کنند، فعالیت تجاری را می‌توانند به راحتی انجام دهند. باید هر چه زودتر تعرفه‌مان را ترجیحی کنیم. از طرفی برای اینکه صادرکنندگان بتوانند نقل و انتقال پولی خود را انجام دهند و بستر لازم برای فعالیت آنها فراهم شود، باید مشکل حمل و نقل‌مان حل شود و هواپیماهایمان را به نحوی تجهیز کنیم که روزانه پنج، شش پرواز به نقاط مختلف روسیه داشته باشند. این توقعی است که ما از دولت خودمان هم داریم و اگر قرار است میزان صادرات‌مان افزایش پیدا کند، باید این کار انجام شود. در چندماه اخیر که کمیسیون مشترک بازرگانی شکل گرفته، بسیاری از امور زیر ذره‌بین رفتند و دائماً در کوشش هستیم تا بتوانیم
در زمینه مبادلات تجاری از مرز دو میلیارد دلار عبور کنیم. گرچه مشکل دیگر این است که برخی خریداران روس پول لازم برای وارد کردن کالا از ایران را ندارند و از ما می‌خواهند که اجناس را به صورت شش‌ماهه یا یک‌ساله به آنها بفروشیم. ما بابت این نوع فروش باید از آنها ضمانت بانکی و ال‌سی (اعتبار اسنادی) دریافت کنیم و بانک‌های روسیه باید این تسهیلات را در اختیار واردکنندگان روس قرار دهند.
با توجه به اینکه تجربه تعرفه ترجیحی را با ترکیه هم داشتیم و با وجود اینکه قرار شد یکسری کالاها با تخفیف‌هایی تعیین‌شده از ایران برای ترکیه فرستاده شود و ترکیه هم برای ما صادر کند اما آن نتیجه‌ای که انتظار می‌رفت، حاصل نشد، باز هم تعرفه ترجیحی با روسیه را امیدوارکننده می‌بینید؟
باید تعرفه ترجیحی بین دو کشور برقرار شود و این تنها اقدام موثری است که دولت‌ها باید برای بازرگانان کشور خود تحقق بخشند. تعرفه ترجیحی با ترکیه به ضرر ما شده چرا که اغلب محصولات نساجی این کشور تولیدات داخلی ما را تهدید کرده است. ما هر بار از روس‌ها می‌خواهیم که تعرفه‌ها را منطقی کنند. آنها می‌دانند که کالایی که از مبداء گرجستان یا ارمنستان به روسیه آمده ایرانی است و حالا به دلیل ورود از ارمنستان گران‌تر هم شده است. بنابراین چرا نباید تعرفه‌ها برداشته شود؟ فرض کنید تعرفه صادرات خشکبار 15 درصد است درحالی که می‌تواند صفر باشد. ما از قدیم دو همسایه خوب بوده و هستیم و باید در این زمینه حق همسایگی را ادا کنیم. چرا که به راحتی می‌توانیم بخش اعظم مواد غذایی روسیه را تامین کنیم. اما می‌بینیم مشکلات بسیاری در این زمینه
دامنگیر تاجران شده است.
منظورتان این است که باید در همکاری با روسیه نگاه صادرات‌محور حاکم شود؟ اما اگر این صادرات از طرف خارجی کنترل نشود تولید داخلی آسیب می‌بیند. طی دو سال اخیر اغلب فولادسازان داخلی به دلیل واردات محصولات فولادی زیان دیدند.
عمده واردات محصولات فولادی به ایران فقط از چین است.
از روسیه و اوکراین هم فولاد وارد می‌کنیم!
بله، اما با وجود اینکه کارخانه‌های ما تولید بالایی دارند اما نیازمان به این محصول فولادی به صورت کامل برآورده نمی‌شود و ناچاریم در قالب تعرفه ترجیحی از روسیه میلگرد را با قیمت ارزان بخریم. زیرا چین و اروپای غربی به راحتی این محصول را در اختیار ما قرار نمی‌دهند. اما می‌توانیم در تامین میلگرد روی روسیه حساب کنیم.
اما در حال حاضر اغلب کارخانه‌های فولاد دپوی میلگرد دارند و به دلیل رکود در ساخت و ساز و عدم رونق در پروژه‌های عمرانی تقاضا برای میلگرد و تیرآهن بسیار کاهش پیدا کرده است.
اگر به اندازه کافی تولید میلگرد داشتیم اصولاً نیازی به واردات نبود اما الان این کمبود واقعاً حس می‌شود. میلگرد پایه اصلی ساختمان‌سازی است و در عین حالی که پروژه‌های دولتی خوابیده است اما ساختمان‌سازی غیر‌دولتی جریان دارد. ضمن اینکه با رونق پروژه‌های عمرانی بعدها این نیاز بیشتر از حال به چشم می‌خورد. در بسیاری از کالاهای دیگر هم روسیه می‌تواند نیاز ما را برآورده کند. اما فراموش نکنیم که روس‌ها به دنبال خرید کالا از ایران با دلار نیستند و می‌خواهند خریدهای خود را با روبل انجام دهند در نتیجه باید در گام اول مسائل مالی دو کشور تضمین شود و مشکلات برابری پول ایران و روسیه رفع شود.
دیدگاه تان را بنویسید