خانه‌ای روی چرخ

توجه به دوام، سازگاری و کارایی خودرو به جای تکیه بیش از حد به طراحی و عملکرد قدرتی باعث شده محصولات ژاپنی حاضر در بازار خودرو ایران به نمونه‌هایی دلخواه از اتومبیل خانواده ارتقا یافته و پس از پنج دهه از نخستین حضور در ایران به عنوان معیاری قابل اعتماد برای خریداران خودرو در بازاری با بی‌نهایت مدل و برند تبدیل شوند. در گفت‌وگو با علی شکوهی، کارشناس بازار خودرو درباره ارزش‌های مورد تاکید خودروسازان ژاپنی صحبت کردیم. این کارشناس برجسته صنعت خودرو عقیده دارد ژاپنی‌ها فلسفه خاصی برای ساخت خودرو دارند، فلسفه‌ای که در آن اتومبیل را همانند خانه‌های ساده، راحت و آرام ژاپنی طراحی می‌کنند.

خودروهای ژاپنی چه ویژگی خاصی دارند که تا این اندازه با اقبال بازارهای مختلف مواجه شده‌اند.

در یک چارچوب کلی اگر بخواهیم این موضوع را بررسی کنیم همان گزاره‌های همیشگی را باید بیان کنیم. اینکه خودروهای ژاپنی نرم و راحت بوده و در درازمدت قابل اعتماد هستند چرا که با استهلاک اندک و مصرف سوخت پایینی که دارند هزینه نازلی را به صاحب خودرو تحمیل می‌کنند که در مقایسه با برندهای اروپایی، کره‌ای یا آمریکایی قابل مقایسه نیست. اما تنها این چند عامل نیست که باعث می‌شود اعتماد مردم جهان به برندهای ژاپنی تا این اندازه بالا باشد. فرهنگ حاکم بر ژاپن و صنعت این کشور همواره بر این فلسفه استوار است که تولید باید به نیاز مخاطب پاسخ دهد و با کمترین هزینه و دردسر او را به هدفش برساند. کالاهای ژاپنی از خودروهای ساخت این کشور تا لوازم‌خانگی و صنایع ‌های‌تک همواره راهی متفاوت از سایر ملل را برای تولید برگزیده‌اند و همین عامل باعث رقم خوردن تاریخی درخشان برای این کشور شده است. هم‌اکنون شش برند اصلی ژاپنی در بازارهای جهانی نقش‌آفرینی می‌کنند که همگی سطح بالایی از کیفیت و دوام را به خریداران ارائه می‌کنند.

برندهای ژاپنی با وجود سهم اندک از بازار ایران، همواره قابل‌اعتمادترین برندها برای مردم ایران بوده‌اند و سابقه نشان می‌دهد شرایط بازار به گونه‌ای بوده که از محصولات ژاپنی به نسبت باقی برندها بهتر استقبال شده. این میزان از موفقیت به چه دلیلی است؟

نزدیک به شش دهه از حضور نخستین محصولات ژاپنی در بازار ایران که وانت‌های مستحکمی از برند تویوتا و سوبارو بودند می‌گذرد. در ایران اغلب خودرو با کیفیت ژاپنی را با محصولات سواری و اس‌یو‌وی می‌شناسند در حالی که خودروهای کار و محصولات تجاری ژاپنی از بهترین‌ها در جهان هستند. معماری و فلسفه خاص هر برند ژاپنی مثل سوزوکی، سوبارو و تویوتا در عین تفاوت با برندهای دیگر ژاپنی، به تولید نوعی خاصی از خودرو بامزه و طعم متفاوتی منجر شده اما یک تفکر اصلی که بر کلیت صنعت خودرو ژاپن حاکم است ایده تولید انبوه ناب و کیفی است. کیفیت، خط‌مشی اصلی ژاپنی‌هاست و البته خط قرمز خودروسازان سرزمین آفتاب تابان. در این مورد برندهای مطرح ژاپنی به هیچ‌وجه کوتاه نمی‌آیند و همین عامل باعث شده مجموع تولید خودروسازان ژاپنی در جهان سالانه به بیش از 21 میلیون دستگاه برسد که میزانی شگفت‌انگیز است. در زمینه بهره‌وری هم دنیا به بهره‌وری بالاتر کارخانه‌های ژاپنی تویوتا نسبت به کارخانه‌های آلمانی‌ آمریکایی اذعان کرده است. موسسه مک‌کینزی در تحقیقی که در سال‌های ابتدایی دهه نخست قرن 21 انجام داده تویوتا را یک معجزه واقعی برای صنعت جهان قلمداد کرده است. این موسسه در این تحقیق کیفیت خودروهای ساخت ژاپن را بالاتر از محصولات آمریکایی، آلمانی و فرانسوی دانسته و بهره‌وری ارتقا‌یافته کنونی در صنعت خودرو جهان را مدیون شرکت‌های برجسته ژاپنی می‌داند. یک بررسی ساده این موضوع را اثبات می‌کند که هنگام ساخت یک خودرو برای عامه مردم باید بخش‌های مختلف در تناسب و هماهنگی کامل باشند، در غیر این صورت خریداران از خرید این محصول امتناع می‌کنند چرا که احساس ناخوشایندی هنگام استفاده از خودرو به آنها دست می‌دهد.
این اتفاق هرگز در مورد یک خودرو ژاپنی رخ نمی‌دهد یا واقعاً نادر است، اصولاً ژاپنی‌ها سر قضیه تولید بسیار حساس هستند و آنقدر در این زمینه پیشرفت داشته‌اند که بخشی از پیشرفت‌های علوم مدیریت مخصوصاً در حوزه مدیریت زنجیره تامین و تولید مدیون مدیران هوندا، تویوتا و میتسوبیشی است. رنو از وقتی با نیسان ادغام شد با رشد چشمگیر و تحول ساختاری مواجه شد. خب همه اینها باعث می‌شود تا جامعه نسبت به یک کالا و کشور سازنده آن احساس خوبی کند و هنگام خرید به این مقوله توجه کند. سال‌هاست ژاپنی‌ها با رعایت همین اصول مهم بازار مصرف بزرگ کشور را در دست گرفته‌اند و مردم به اقسام کالاهای ژاپنی اعتماد دارند، خواه این کالا خودرو و لوازم صوتی و تصویری باشد یا لوازم منزل و ابزارآلات مهندسی و فنی.

خب مواردی که اشاره کردید موضوعات مهمی هستند که نمی‌توان به سادگی از آنها گذشت اما خریداران ایرانی وقتی به بازار مراجعه می‌کنند در قیمت‌های برابر خودروهای کره‌ای را می‌بینند که با ظاهر بهتر و آپشن بیشتر نسبت به محصولات ژاپنی جذاب‌تر هستند. در عین حال چینی‌ها نیز با یک‌سوم قیمت ژاپنی‌ها خودروهای جدید و پر‌امکاناتی را می‌سازند. با این تفاسیر چرا باید کسی به سراغ خودروهای ژاپنی برود؟

ریشه این سوال بر‌می‌گردد به تفاوت نگاه و ذائقه، و البته نبود اطلاعات دقیق در بین خریداران ایرانی چرا که اساساً طراحی محصولات ژاپنی به ویژه برندهایی نظیر تویوتا، میتسوبیشی و هوندا به دور از فرم‌های اغواگرانه و تند و تیز است. سادگی رمز ماندگاری است و نبوغ ژاپنی‌ها را نشان می‌دهد چرا که با گذشت زمان طرح‌های فضایی و اغراق‌آمیز خسته‌کننده که در خودروهای کره‌ای به وفور دیده می‌شوند از حلاوت و تازگی اولیه می‌افتند در حالی که فرم اصیل و کلاسیک محصولات ژاپنی هرگز خاصیت خود را از دست نمی‌دهند در عین حال آپشن‌های بیشتر محصولات چینی هرگز نمی‌تواند خلأ کیفی و فنی این خودروها را پوشش دهد. یک اتومبیل ژاپنی با استهلاک اندک، سواری نرم و راحت و البته مصرف پایین سوخت به مراتب تجربه بهتری از خرید خودرو را در اختیار مشتریان ایرانی قرار می‌دهد، گرچه من به هیچ‌وجه نمی‌پذیرم که محصولات ژاپنی از آپشن‌های کمتری نسبت به خودروهای هم‌رده برخوردارند. همین مدل اوت لندر تیپ 5 که به‌تازگی وارد بازار ایران شده در بالاترین سطح ممکن از لحاظ آپشن‌های رفاهی و تجهیزاتی است و در عین حال نسبت به محصولات کره‌ای هم‌رده 20 تا 30 میلیون ارزان‌تر است. می‌پذیرم که ژاپنی‌ها مخصوصاً در بازار ایران و کشورهای در حال توسعه مثل چین در دوره‌ای نسبت به کره‌ای‌ها روند رشد کمتری را سپری کردند که این روند نه به واسطه کیفیت بهتر محصولات کره‌ای که به دلیل به‌کارگیری طراحی غیر‌فضایی و ارائه آپشن‌های کمتر در خودروهای ساخت ژاپن بود. برای مثال شما هرگز نمی‌توانید توانایی آفرود یا راحتی میتسوبیشی پاجرو را با محصولی مثل کیا موهاوی مقایسه کنید اما موهاوی ممکن است به دلیل ظاهر اغراق‌آمیز و آپشن‌های بیشتر فروش بهتری را تجربه کرده باشد. من این دوره را تمام‌شده می‌دانم چرا که ژاپنی‌ها دیگر در این حوزه کمبودی ندارند و در دو سال اخیر هم به طراحی هیجان‌انگیز محصولاتشان روی آورده‌اند و هم از سطح تجهیزات بالاتری نسبت به کره‌ای‌ها سود می‌برند. مصداق بارز حرف من نسل جدید کراس‌اوورهای میتسوبیشی، سدان جدید تویوتا کمری یا نیسان ماکسیماست که همه را متحیر کرده‌اند. هیچ‌کس منکر تلاش بالای خودروسازان کره‌ای و رشد بالایشان در یک دهه اخیر نیست اما محصولات کره‌ای همچنان تا رسیدن به سطح کیفیت، آلایندگی، راحتی، هزینه نگهداری پایین و اعتبار خودروهای ژاپنی راهی طولانی در پیش دارند.

می‌توان گفت خریداران خودروهای ژاپنی با فلسفه ساخت خودروهای ژاپنی کنار آمده‌اند و از این محصولات توقع یک مجموعه هماهنگ و راحت و بی‌دردسر را دارند.

بله، خریدار خودرو ژاپنی آگاهانه به سراغ خرید اتومبیل می‌آید و از قبل انتخاب خود را انجام داده، جالب است که عمده کسانی که خودرو ژاپنی سوار می‌شوند حاضر به خرید خودروهای کره‌ای یا چینی نیستند و تجربه خوب خود را استمرار می‌دهند، یعنی باز هم اگر قصد خرید خودرو داشته باشند به سراغ محصولات ژاپنی می‌روند. بسیاری از نظرسنجی‌های بخش بازاریابی شرکت‌های فروش خودرو این موضوع را ثابت کرده است. تجربه خرید مجدد اتومبیل ژاپنی پس از سواری با محصولات کره یک مثال مشهور در میان اهالی بازار است. آپشن‌های متعدد در بلندمدت اثر خود را از دست می‌دهند اما این کیفیت خوب و هماهنگی مجموعه یک خودرو است که ماندگاری دارد.

در بخشی از گفت‌وگو به نکته خوبی اشاره شد. نرمی و راحتی اتومبیل‌های ژاپنی شهره عام و خاص است اما این ویژگی به معنی لوکس بودن نیست و با راحتی خودروهای آلمانی تفاوت دارد. نگاه ژاپنی‌ها به این قضیه چیست؟

این به دلیل تفاوت نگاه ژاپنی‌ها به زندگی و دنیاست. خودروسازان ژاپنی همواره در ساخت خودروهای سواری به دنبال ایجاد حسی از آرامش و رفاه در کابین هستند که تجملی نیست ولی دلپذیر و دوست‌داشتنی است. فلسفه ساخت اتاق‌هایی با آرامش و راحتی خانه‌های ژاپنی سال‌هاست که در محصولات مختلف این کشور لحاظ می‌شود و کسانی که تجربه خرید و استفاده از اتومبیل ژاپنی را داشته‌اند این موضوع را به راحتی درک می‌کنند که نشستن در کابین خودروهای ژاپنی حس خوبی دارد، کابین آرام و بی‌صداست و کمترین درجه ممکن از صدا وارد اتاق می‌شود. اخیراً یکی از شرکت‌های خصوصی برجسته داخلی برخی از خودروهای ژاپنی از جمله محصولات برند میتسوبیشی را در این زمینه تست کرد و نتایج به دست آمده شگفت‌انگیز بود. کمترین صدای ممکن در کابین خودروهای ژاپنی به گوش می‌رسد که این به دلیل استفاده از مواد عایق و صداگیری دقیق اتاق است. لکسوس بی‌صداترین برند جهان است و این را همه می‌دانند. این موضوع عدم نفوذ صدا به کابین برگرفته از معماری ژاپنی و نحوه ساخت خانه‌های این کشور است که مسافرت را به پدیده‌ای لذت‌بخش برای سرنشینان تبدیل می‌کند. در عین حال ژاپنی‌ها استاد استفاده از مواد برای ساخت یک کابین زیبا هستند. در ارزان‌ترین نمونه‌های ژاپنی شما مواد بی‌کیفیت و بدرنگ نمی‌بینید. ترکیب رنگ‌ها و نحوه چیدمان اتاق طوری است که شما از نشستن در کابین یک نیسان یا تویوتا خسته نمی‌شوید ولو اینکه در ترافیک باشید یا در جاده. راندن محصولات ژاپنی نیز ساده است. این به علم رابطه انسان با اشیا یا ارگونومی مربوط می‌شود که حد اعلای آن را می‌توان در خودروهای ژاپنی مثل هوندا و میتسوبیشی دید. ارگونومی خوب اتاق که طراحان ژاپنی در زمینه به‌کارگیری آن استاد هستند باعث می‌شود استفاده از خودرو گیج‌کننده نباشد و تجهیزات موجود در کابین به راحتی به امنیت روانی و فیزیکی سرنشینان کمک کند.
در زمینه رانندگی نیز ژاپنی‌ها همان‌طور که در سوالتان مطرح کردید عالی عمل می‌کنند. محصولات ژاپنی از کراس‌اوورهای کوچک و بزرگ تا سدان‌های شهری و هاچ‌بک‌ها از جمله نرم‌ترین خودروهای بازار هستند که در عین داشتن هندلینگ مناسب، شتاب‌شان بالا و فرمان‌پذیری‌شان ستودنی است. راندن خودروهایی نظیر مزدا یا تویوتا ساده است و فرمان به راحتی اعمال مد نظر شما را بدون کمترین فشار انجام می‌دهد. جعبه‌دنده‌های سی‌وی‌تی به کار رفته در نیسان و میتسوبیشی در عین کاهش چشمگیر مصرف سوخت، تعویض دنده را به پدیده‌ای ساده و لذت‌بخش تبدیل می‌کنند و فنربندی برجسته هوندا و لکسوس پیچ و تاب‌های مسیر یا دست‌اندازهای جاده را به خوبی در خود هضم می‌کنند. با احترام به خودروهای ساخت آمریکا، اروپا یا کره که واجد ویژگی‌های بسیاری هستند اما همه اینها باهم تنها در محصولات ژاپنی وجود دارند و به همین خاطر است که سبب مقبولیت بالا و فروش کم‌نظیر برندهای این کشور شده‌اند.

الان شرایط بازار به چه شکل است. به نظر می‌رسد اوضاع در حال تغییر است و سهم بازار برندهای مختلف تغییرات گسترده‌ای را تجربه کرده است.

امسال سهم مجموع برندهای ژاپنی بازار روی‌هم‌رفته حدود 17 درصد بود که عمده آن در اختیار تویوتا و میتسوبیشی بود. خب چند سالی است که کره‌ای‌ها از موقعیت چشمگیری در بازار ایران برخوردار شده‌اند که این موضوع به دلیل عدم حضور ژاپنی‌ها در بازار و خالی بودن عرصه از رقبای توانمند بود. این انکار پیشرفت برندهای کره‌ای نیست اما موفقیت کیا و هیوندای در بازار ایران به دلیل عدم حضور برندهای برجسته نظیر نیسان، میتسوبیشی، فولکس‌واگن و محصولات فرانسوی بود که با تغییر شرایط و بازگشت این شرکت‌ها به بازار، می‌بینیم که پیوسته سهم بازار کیا هیوندای در حال سقوط است به طوری که از 70 درصد سهم بازار در سال 1393 به کمتر از 45 درصد سهم بازار رضایت داده‌اند. در عین حال میتسوبیشی، تویوتا و همچنین اخیراً نیسان روند رو به رشدی را سپری کرده و پس از بازگشت به بازار، با اقبال بالایی مواجه شده‌اند. رنو هم که سابقه بلندی در ایران دارد به دلیل ساخت خودروهای اقتصادی و قیمت مناسب توانسته سهم بسیار خوبی از بازار ایران را به دست آورد. من پیش‌بینی می‌کنم سال آینده بازهم شاهد کاهش سهم برندهای کره‌ای و افزایش سهم خودروهای ژاپنی و البته برند رنو باشیم. میتسوبیشی امسال به اندازه کل پنج سال قبل فروش داشته و با رشدی 450‌درصدی توانست یکی از مدعیان جدید بازار باشد. ما برای سال آینده پیش‌بینی می‌کنیم تا با افزایش 50 درصد فروش سالانه به زودی به مرز فروش بسیار بالاتری در سال برسیم.

آیا تغییر خاصی در رویه‌های ساخت و تولید خودروهای ژاپنی شاهد خواهیم بود که باعث می‌شود بخشی از خریداران خودروهای کره‌ای به سمت محصولات ژاپنی تمایل پیدا کنند؟

یک نکته ابتدا عرض کنم. ببینید خودروهای ژاپنی در زمینه کیفیت سواری و رانندگی بر محصولات کره‌ای برتری دارند و این موضوع قابل کتمانی نیست. شرایط سال‌های قبل باعث شد برندهای ژاپنی نتوانند در بازار ایران به خوبی فعالیت کنند و بازار به کره‌ای‌ها رسید. اما حضور دوباره ژاپنی‌ها خودبه‌خود باعث بازگشت سهم‌شان به میزان گذشته و چه‌بسا به میزانی بیش از برندهای کره‌ای می‌شود. تویوتا، نیسان، مزدا، میتسوبیشی و سوبارو سابقه‌ای 60 ساله در ایران دارند و به بخشی از فرهنگ عمومی ایرانیان تبدیل شده‌اند. در عین حال برندهای ژاپنی در دور جدید تولید محصولاتشان بیش از گذشته به مقوله طراحی توجه می‌کنند. کراس‌اوور جدید میتسوبیشی یک شاهکار تمام‌عیار است که به زودی در نمایشگاه ژنو رونمایی می‌شود و من می‌توانم این خبر خوش را به طرفداران محصولات میتسوبیشی بدهم که این محصول برای نخستین بار در نیمه نخست سال آینده همزمان با بازارهای اروپایی در ایران نیز عرضه می‌شود. در عین حال نصب آپشن‌های بیشتر در دستور کار خودروسازان ژاپنی قرار گرفته و در این زمینه نیز خلأ قبلی برطرف شده است. در عین حال محصولات کره‌ای مزیت قیمتی گذشته خود را از دست داده و هم‌اکنون هم‌قیمت محصولات ژاپنی هستند. همه اینها در کنار هم می‌تواند به کاهش سهم بازار برندهای کره‌ای منجر شود.