شایعه انحلال

اوایل سال گذشته بود که شایعاتی مبنی بر خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا بر سر زبان‌ها افتاد. این ماجرا با نامه یکی از اعضای کمیسیون صنایع و معادن مجلس به وزیر صنعت آغاز شد. عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در این نامه خطاب به وزیر صنعت از مشکلات تولید‌کنندگان و سوء‌استفاده از اسناد جعلی برای استفاده از مواد اولیه تولید محصول‌های پتروشیمی پرده برداشته و با انتقاد از حضور دلالان برای خرید محصولات پتروشیمی از طریق سایت بهین‌یاب، خواستار تشکیل کمیته‌ای برای بررسی حضور این سودجویان و رانت‌خواران شده بود. در همین زمان بود که شایعاتی مبنی بر دستور وزیر صنعت، معدن و تجارت برای خروج محصولات پتروشیمی در بازار ایجاد شد که با تکذیب آقای وزیر روبه‌رو شد.

در آن مقطع محمدرضا نعمت‌زاده در مصاحبه‌ای اعلام کرد ما معتقدیم عرضه محصولات پتروشیمی هم در بورس کالا و هم به صورت مستقیم به زیر قیمت به تولیدکنندگان در خارج از بورس انجام شود و انحصار چه در بورس کالا و چه در خارج از آن دارای مضراتی است.

از سوی دیگر در سال گذشته با کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی و کاهش قیمت محصولات پتروشیمی در بازارهای جهانی بورس کالا شاهد اتفاقات منحصربه‌فردی بود. برخی از شرکت‌های عرضه‌کننده محصولات پتروشیمی در برابر کاهش قیمت محصولات عرضه‌شده خود در تالار بورس کالا از خود مقاومت نشان دادند و از طرف دیگر با عرضه محصولات پتروشیمی به بازار آزاد با قیمتی کمتر از قیمت عرضه‌شده در بورس کالا عملاً عزم خود را برای تعطیلی رینگ پتروشیمی بورس کالا جزم کردند.

در آخرین اظهار‌نظر مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی با بیان اینکه اکنون با توجه به امکان صادرات محصولات پتروشیمی با ارز آزاد، دیگر پتروشیمی‌ها تمایلی برای عرضه محصولات خود در بازار داخلی ندارند عنوان کرد که دولت یک زمانی تصمیم گرفت برای ایجاد تعادل در بازار پتروشیمی، کالا از طریق بورس عرضه شود اما نباید اقدام دولت را همیشگی کنیم بلکه باید ببینیم اگر نیازی نیست صرفاً از این پس کالا در بورس عرضه شود، این شرایط را تغییر دهیم.

به نظر می‌رسد آقای شعری‌مقدم مدیر‌عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران همان صحبت‌های وزیر صنعت، معدن و تجارت را در سال گذشته با لحن دیگری بیان کرد و سیاست آزاد کردن عرضه محصولات پتروشیمی در بازار آزاد در دولت وجود دارد و البته اکنون نیز در حال اجراست.

تمام این اتفاقات در حالی است که سال گذشته نادر قاضی‌پور نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون صنایع در مصاحبه‌ای گفت بر اساس قانون، محصولات پتروشیمی فقط از طریق بورس کالای ایران امکان فروش دارند و این محصولات در وهله نخست باید از طریق بورس کالا کشف نرخ شوند؛ اما در صورتی که کالایی انحصاری باشد شورای رقابت قیمت آن را مشخص می‌کند.

به هر حال آنچه مشخص است دولت از یک سمت تمایل به عرضه محصولات در خارج از بورس دارد و از طرف دیگر قانون و مصوبات قبلی دولت این اجازه را به وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت و وزارت نفت نمی‌دهد.

با توجه به رانت زیادی که در صنعت پتروشیمی وجود دارد و از طرف دیگر تجربه تلخ فروش مستقیم شرکت‌های پتروشیمی به بازار و به وجود آمدن انحصار محصولات توسط دلالان این سوال به وجود می‌آید که مخالفت‌ها برای عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا به چه دلیل است؟

از طرف دیگر به تازگی نیز قائم‌مقام مدیرعامل بورس کالای ایران گفته عرضه محصولات خارج از بورس دوگانگی ایجاد می‌کند. محمدمهدی امینی در سیزدهمین نشست مشورتی مدیران ارشد بورس و پتروشیمی که در هفته گذشته برگزار شد با تاکید بر اینکه در صورت پذیرش سازوکار کشف قیمت، ملزومات آن نیز باید پذیرفته شود تاکید کرد فروش محصول با دو بازار متفاوت امکان‌پذیر نیست، اکنون برخی شرکت‌ها در خارج از بورس محصولات خود را با قیمت ارزان‌تری عرضه می‌کنند و در پاسخ به دعوت برای کاهش قیمت در بورس، اظهار می‌کنند که با شرکت‌های دیگر تفاهم شده که قیمت را کاهش ندهیم. این اختلاف‌نظرها در حالی این روزها به اوج رسیده است که گفته می‌شود بورس کالا به رغم تمام مشکلات خود در سال‌های گذشته توانسته موفقیت‌های خوبی کسب کند. به عنوان مثال برای اولین بار قیمت‌های کشف‌شده محصول قیر در بورس کالای ایران به عنوان مرجع قیمتی در منطقه شناخته شد که موفقیت بزرگی به حساب می‌آید.

یکی از مهم‌ترین مزایای معاملات بورس کالا شفافیت معاملات است. امری که تا قبل از تشکیل بورس کالا یکی از آرزوهای فعالان و سیاستگذاران بخش تجارت محسوب می‌شد و با شروع به فعالیت این بورس معاملات در بخش‌های فلزات و پتروشیمی از شفافیت خوبی برخوردار شد. حتی چندی پیش حسین پناهیان مدیرعامل بورس کالا به تجارت فردا گفته بود دولت یازدهم به بورس کالا اعتقاد بسیاری دارد و در جهت توسعه این بازار و بر پایه استفاده از پتانسیل‌های بورس کالای ایران برای خروج از رکود و اصلاح نظام قیمت‌گذاری، مصوبات خوبی را تصویب کرده است که اگر اجرایی شوند به نفع بازار سرمایه است. برای اینکه اطلاعات این بازار یعنی نشانگرهای آن باعث شفافیت بازار می‌شود. اعتقاد داریم بخش واقعی اقتصاد جایی است که معاملات کالا در آن انجام می‌شود و طبیعتاً هر چقدر آن محل شفاف‌تر باشد منجر به این می‌شود که شفافیت بازار اولیه سهام و به تبع آن بازار ثانویه بیشتر شود.

پناهیان حتی عنوان کرده بود در حال حاضر کشف قیمت کالاهای رقابتی در بورس کالا مطرح است. اگر در اقتصادمان پذیرفته شود که کالاهای رقابتی در بورس کالا کشف قیمت شوند قطعاً با ایجاد تعادل در بازار، بسیاری از مشکلات در این زمینه رفع می‌شود. بهتر است برای درک اهمیت بیشتر جایگاه بورس کالا به کتاب «از آدام اسمیت به مایکل پورتر» مراجعه کرد. هر زمان بحث رقابت‌پذیری و توسعه در بنگاه‌ها از طریق بورس کالا مطرح می‌شود من ناخودآگاه یاد این کتاب می‌افتم. چرا که سوالی را که آدام اسمیت در قرن 18 میلادی مطرح کرد و گفت چرا برخی ملت‌ها ثروتمند هستند و برخی دیگر از کشورها ثروتمند نیستند؟ پورتر بعدها به آن پاسخ داد و گفت راز ثروت ملل آدام اسمیت در رقابت‌پذیری بنگاه‌هاست.

اکنون در دنیای امروز رقابت‌پذیری در اقتصاد از طریق بورس کالا فراهم می‌شود. معتقدم بورس‌های کالایی می‌توانند ابزار قدرتمندی برای کمک به دولت‌ها در جهت رقابت‌پذیری باشند. به هر حال به نظر می‌رسد دولت می‌بایست موضع خود را در مورد عرضه محصولات پتروشیمی به صورت شفاف بیان کند و در صورتی که تمایل به خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا دارد راهکارهای پیشنهادی خود را برای جلوگیری از ایجاد رانت و انحصار فروش محصولات ارائه دهد تا فعالان بازار بتوانند با اطمینان بیشتری به فعالیت خود ادامه دهند. هرچند به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، بورس کالای ایران با توجه به پتانسیل‌های بزرگ داخلی و منطقه‌ای که دارد می‌تواند بهترین مکان برای کشف منصفانه قیمت محصولات پتروشیمی باشد. اما این روزها شاهد رخوت تالار نقره‌ای هستیم و معاملات در رینگ‌های مختلف در حال آب رفتن هستند و حتی شنیده شده عده‌ای در وزارت صنعت علاقه چندانی به بورس کالا ندارند و به هر بهانه‌ای سد راه بورس کالا شده‌اند و حتی شایعاتی پیرامون انحلال آن مطرح شده است؛ موضوعی که صحت و سقم آن مشخص نیست.

اما متاسفانه برخلاف تمام این پتانسیل‌ها آمار معاملات رینگ پتروشیمی در سال 93 به نسبت سال 92 با کاهش مواجه شده است.