گذر از راه‌آهن سنتی و مستهلک، به راه‌آهن مدرن در گفت‌وگو با معاون برنامه‌ریزی راه‌آهن
انقلاب ریلی در راه است
در مدت اخیر سرمایه‌گذاران متعددی هم در بخش زیربنا و برای دوخطه کردن مسیرها و هم در حوزه ناوگان مراجعه کرده‌اند که تعدادی از آنها خوشبختانه عملیاتی شده و برای دریافت تسهیلات از سوی راه‌آهن به بانک‌ها معرفی شده‌اند که در حال حاضر در مرحله اخذ تسهیلات بانکی و شروع عملیات اجرایی هستند.
سعید رسولی می‌گوید هنوز گشایشی در زمینه عقد قرارداد و سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت حمل و نقل ریلی اتفاق نیفتاده است، اما روند پیش گرفته‌شده در این بخش بسیار امیدوارکننده است چرا که سرمایه‌گذاران زیادی آماده همکاری با ایران هستند. معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد حمل و نقل راه‌آهن جمهوری اسلامی معتقد است در حال حاضر راه‌آهن در حال گذر از یک راه‌آهن سنتی و مستهلک، به سمت راه‌آهن مدرن و پیشرفته است، همچنین می‌توان گفت در حال حاضر راه‌آهن در شرف تحول عظیم و وقوع انقلاب ریلی است. در این رابطه طی دو سال گذشته توجهات بسیار زیادی از سوی مسوولان عالی‌رتبه نظام به حمل و نقل ریلی و توسعه آن صورت گرفته است، شرایط خاص ایران و در راس آنها موقعیت استراتژیک کشور عزیزمان مورد توجه کشورهای اروپایی است و آنها علاقه‌مند به توسعه روابط تجاری-اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران هستند. از این‌رو تغییرات در شرف اقدام در رفع تحریم‌های ناجوانمردانه باعث شده است رفت و آمد به کشورمان افزایش یابد و سایر کشورها تمایل بیشتری به حضور در ایران داشته باشند و به برقراری ارتباط تاکید کنند. او در گفت‌وگوی خود با تجارت فردا افزود: اکنون ایران در
شرایط تحریم به سر می‌برد و به نظر می‌رسد با گذر از این مرحله، شرایط بهتری در بخش توسعه ریلی رقم بخورد چرا که به طور کلی برنامه‌های راه‌آهن بر دو محور استوار است و این دو محور شامل افزایش حمل و نقل بار و افزایش جابه‌جایی مسافر است. در ادامه، گفت‌وگوی معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد حمل و نقل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با تجارت فردا آمده است.
از ابتدای کار دولت یازدهم رئیس‌جمهور و وزیر راه و شهرسازی همواره به توسعه حمل و نقل ریلی توجه و عنایت خاص داشته‌اند. اکنون با توافق صورت‌گرفته میان ایران و گروه 1+5، روابط ایران با کشورهای اروپایی اتفاق افتاده به گونه‌ای که در سه ماه اخیر شاهد ورود چندین کشور اروپایی به ایران و بهبود روابط بوده‌ایم. در این زمان آنچه پس از بخش صنعت توجه‌ها را به خود جلب کرد، توجه این کشورها به حمل و نقل ریلی ایران و جلسات متعدد برگزارشده با مسوولان دولتی و اقتصادی بود. به نظر شما آینده روابط ایران با کشورهای اروپایی در بخش ریلی تا چه اندازه موثر خواهد بود و روند پیش گرفته‌شده تا چه اندازه به توسعه حمل و نقل ریلی می‌انجامد؟
در حال حاضر شرایط ویژه‌ای در اقتصاد کشور حاکم است که برای برنامه‌ریزی‌های کشور حائز اهمیت است. باید با دقت و هوشیاری از فرصت‌های ایجاد شده استفاده شود. از این‌رو در حال حاضر کشور در دوره بسیار حساسی به سر می‌برد که باید با دقت نظر و بررسی دقیق شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی و حرکت طرف مقابل، رفتارهای اقتصادی و سیاسی را به صورت مرتب با شرایط روز سنجیده و اصلاح کرد. تا امروز نیز آنچه اتفاق افتاده،
تنها در حد توافقنامه بوده و باید منتظر لغو واقعی تحریم‌ها و عادی شدن شرایط بود.
به تازگی نیز در کشورمان با طرح برجام موافقت شده است و با توجه گفته‌های ریاست‌جمهور و وزیر امور خارجه مراحل به تدریج طی می‌شود. از طرف دیگر به دلیل اینکه شرایط بسیار خاص اقلیمی و سوق‌الجیشی ایران برای سایر کشورها بسیار حائز اهمیت بوده، و بازار خوب و مطمئن برای کشورهای اروپایی ایجاد می‌کند و توسعه روابط تجاری-اقتصادی با ایران برای این کشورها نعمت و امتیاز محسوب می‌شود، وضعیت مناسبی ایجاد می‌کند.
ایران تا چه اندازه از ظرفیت خود در بخش ریلی استفاده کرده است و تا چه اندازه در افزایش ظرفیت موفق بوده‌است؟
از این‌رو وجود همین راه‌ها باعث شده است رفت و آمد به کشور افزایش یابد و سایر کشورها تمایل بیشتری به حضور در ایران داشته باشند و به برقراری ارتباط تاکید کنند. در شرایط فعلی نیز برخی کشورهای اروپایی برای عقب نماندن از قافله به ایران آمدند و رفت و آمدها از چند ماه گذشته آغاز شده است. اکنون نیز مذاکرات با برخی کشورها انجام شده و عملیاتی شدن هر یک به زمانی موکول شده است تا توافق، شکل اجرایی به خود گیرد و ایران نیز بتواند ارتباطات بانکی خود را با جهان از سر گرفته، سرمایه‌گذاران خارجی به ایران بیایند و روابط همانند گذشته عادی شود.
شما می‌فرمایید هنوز هیچ قراردادی با طرف‌های خارجی در صنعت حمل و نقل ریلی منعقد نشده است؟
تا امروز هنوز هیچ اتفاقی در زمینه عقد قراردادهای ریلی با طرف‌های خارجی نیفتاده و عملیاتی نشده است.
به نظر من راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران همانند یک جوان است. درست است که نسبت به راه‌آهن برخی کشورهای توسعه‌یافته و پیشرو، از تجارب و توسعه کمتری برخوردار است، اما جوانی و توان آن مزیت خوبی است تا با استفاده از تجربه دنیا و به‌کارگیری همه امکانات، استعدادهای بالقوه را بالفعل کند.
فاصله ایران با راه‌آهن سایر کشورها، در برخی بخش‌ها نزدیک، در برخی بخش‌ها تقریباً شبیه و در برخی بخش‌ها نیز فاصله زیادی وجود دارد. اما آنچه مسلم است، این است که در حال حاضر راه‌آهن در حال گذر از یک راه‌آهن سنتی و مستهلک، به سمت راه‌آهن مدرن و پیشرفته است، همچنین می‌توان گفت در حال حاضر راه‌آهن در تجربه یک تحول اساسی و در واقع در آستانه انقلاب ریلی است. در دو سال گذشته توجهات بسیار زیادی از سوی مسوولان عالی‌رتبه نظام به حمل و نقل ریلی و توسعه آن صورت گرفته است.
در این زمینه نیز مقام معظم رهبری به عنوان فرد اول کشور به مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران صراحتاً اعلام کردند «بارها را از جاده به سمت ریل ببرید». همچنین رئیس‌جمهور نیز در برنامه‌های دولت تدبیر و امید، این امر را از جمله برنامه‌های اولویت‌دار خود اعلام کرده است.
با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری و توجه ویژه وزیرراه وشهرسازی به بخش ریل، در این زمینه راه‌آهن چه برنامه‌ای در نظر گرفته است؟
وزیر راه و شهرسازی نیز همواره تاکید دارد که حتماً توسعه کمی و کیفی و اثرگذار باید در حمل و نقل ریلی صورت گیرد. نمایندگان مجلس شورای اسلامی هم با تصویب قوانین اثربخش در این زمینه حمایت‌های همه‌جانبه خود را به اثبات رسانده‌اند. در حال حاضر مدیران و دست‌اندرکاران صنعت حمل و نقل ریلی بسیار مصمم و با‌انگیزه این اهداف را دنبال می‌کنند، به همین منظور از سال 1392 برنامه اجرایی نسبتاً دقیقی برای توسعه حمل و نقل ریلی تنظیم شده است.
البته همه می‌دانیم که اجرا و موفقیت هر برنامه به سبد منابع مالی آن بستگی دارد که اگر این منابع پایدار و در دسترس باشد، ضمانت موفقیت آن برنامه بسیار بیشتر است اما اگر سبد مالی آن برنامه غیرواقعی باشد، اجرای برنامه با مخاطره مواجه می‌شود.
بارها شاهد این موضوع بوده‌ایم که برنامه‌های عملیاتی دقیق و قوی تنظیم شده است، اما به دلیل اینکه منابع پیش‌بینی‌شده برای آن محقق نشده اجرای برنامه نیز موفق نبوده است.
برنامه‌های دولت تدبیر و امید از ابتدا در راه‌آهن چه بوده است و اکنون در موقعیت پس از توافق چه برنامه‌ای در نظر گرفته شده است؟
همان‌گونه که عرض کردم از ابتدای کار دولت یازدهم، توجه به توسعه راه‌آهن در دستور کار قرار گرفته است و برای تحقق آن یک برنامه هشت‌ساله در افق 1400 تدوین شده است.
در این برنامه سعی شده تا به ابعاد فنی و اجرایی که امکان‌پذیر است به دقت پرداخت شود به گونه‌ای که در این برنامه پروژه‌های توسعه در حوزه ناوگان، زیربنا، توسعه ایستگاه‌ها و غیره به دقت تعریف شده است و در بخش تکنولوژی‌های جدید مانند قطارهای سریع‌السیر، برقی کردن قطارها و بهره‌مندی از علائم و ارتباطات نیز از کلی‌گویی پرهیز شده و توسعه ایستگاه‌ها و غیره به دقت تعریف و به جزییات پروژه پرداخته شده است، برای مثال در بخش افزایش ظرفیت به طور مشخص نام محور و میزان کیلومتراژ مورد نیاز برای دوخطه کردن یا تراک‌بندی به منظور افزایش ظرفیت در هر مسیر ذکر شده است.
آیا راه آهن جمهوری اسلامی ایران ظرفیت افزایش دارد؟ برنامه راه‌آهن در این زمینه تا پایان دولت تدبیر و امید چیست؟
بنابراین یک برنامه دقیق با جزییات و به‌طور روشن و شفاف تنظیم شده است و برای انجام این برنامه سبد منابع مالی تقریباً واقعی و با در نظر گرفتن عدم اتکا صددرصدی به بودجه کشور و منابع دولتی در نظر گرفته شده است و در آن به سبد منابع عمومی دولت چشم دوخته نشده است چرا که با توجه به ملاحظه روند سال‌های گذشته و میزان تحقق و چالش‌های فرا روی اقتصاد نفتی، تامین منابع برنامه توسعه راه‌آهن کمتر به منابع عمومی و بیشتر با نگاه به سمت سرمایه‌گذاری‌های بخش غیردولتی و سرمایه‌گذاران خارجی در نظر گرفته شده است.
به نظر می‌رسد این امر یکی از نقاط قوت سبد منابع و پایداری منابع مالی برنامه توسعه در این بخش است. برای تحقق برنامه و دست یافتن به اهداف آن حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان در بخش ناوگان و 50 هزار میلیارد تومان در بخش زیربنایی نیاز مالی برآورد شده است که سهم قابل توجهی از آن از طریق تامین‌کنندگان مالی و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌بایست تامین شود.
از این‌رو طبیعی است که در دوره پساتحریم ایران شاهد جلب مشارکت سرمایه‌گذاران کشورهای بزرگ باشد که پشتوانه‌های مالی خوب و تجارب ارزنده در صنعت حمل و نقلی هستند. از این‌رو انتظار می‌رود کارها را با کیفیت بالا و از طریق مشارکت بتوانیم پیش ببریم.
به نظر شما اولین اقدام در این زمینه چیست؟
در این زمینه خوشبختانه ظرفیت‌های قانونی بسیار خوبی ایجاد شده است. تضمین بازپرداخت هزینه‌های سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران که موجب صرفه‌جویی سوخت می‌شوند و از بارزترین مصادیق آن توسعه حمل و نقل ریلی است توسط شرکت ملی نفت، اجازه تضمین سرمایه‌گذاری نزد بانک‌ها توسط شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و همچنین تضمین تفاوت نرخ ارز تسهیلات دریافتی و قوانین بسیار مهمی از این دست در دو سال گذشته به وجود آمده که این قوانین موجب دلگرمی و افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران شده است.
با توجه به ورود سرمایه‌گذاران خارجی و طبق گفته جنابعالی که فرمودید شرایط رو به بهبود است، برنامه‌های راه‌آهن برای جذب سرمایه‌گذار خارجی چیست؟
در مدت اخیر سرمایه‌گذاران متعددی هم در بخش زیربنا و برای دوخطه کردن مسیرها و هم در حوزه ناوگان مراجعه کرده‌اند که تعدادی از آنها خوشبختانه عملیاتی شده و برای دریافت تسهیلات از سوی راه‌آهن به بانک‌ها معرفی شده‌اند که در حال حاضر در مرحله اخذ تسهیلات بانکی و شروع عملیات اجرایی هستند. انتظار ما این است که این روند برای سال آینده با شتاب بیشتری پیش برود.
هم‌اکنون با ایجاد و تاسیس دفتر سرمایه‌گذاری و تشکیل شورای سرمایه‌گذاری مسائل مربوط به جلب مشارکت سرمایه‌گذاران به صورت جدی و حرفه‌ای دنبال می‌شود و سعی کرده‌ایم با برگزاری نشست‌ها و همایش‌های متعدد در سراسر کشور فرصت‌های سرمایه‌گذاری در راه‌آهن را به علاقه‌مندان معرفی کنیم در این رابطه کتاب راهنمای سرمایه‌گذاری و معرفی پروژه‌های اولویت‌دار حمل و نقل ریلی را نیز تهیه کرده‌ایم و در دسترس عموم قرار داده‌ایم.
در زمینه بخش باری وضعیت چگونه است؟ در زمان تحریم‌ها بخش باری چه میزان ضرر کرد و راه‌آهن چگونه توانست از پس مشکلات این چنینی برآید؟
موضوع ارتقای سهم حمل بار توسط ریل تابع پارامترهای متعددی است و دلایل متعددی برای عدم جذب بار به شبکه ریلی وجود دارد. همکاران من در بخش‌های مختلف راه‌آهن به‌ویژه در حوزه بهره‌برداری با تلاش مضاعف سعی در رفع این مشکلات یکی پس از دیگری کرده‌اند. اتصال مراکز بار به شبکه ریلی، اعطای تخفیفات در تعرفه حق دسترسی به شبکه ریلی، مذاکره با صاحبان بار و کالا و هماهنگی و رایزنی با دست‌اندرکاران بنادر و حمل و نقل جاده‌ای، اقدامات اثرگذار در افزایش سهم حمل بار توسط ریل هستند.
اقدامات صورت‌گرفته در این مدت زمان را برای برنامه‌ریزی آینده در راه‌آهن ذکر کنید.
هفت محور اساسی برای توسعه راه‌آهن در برنامه تدوین شده که به شرح زیر در نظر گرفته شده است. محور اول اقتصادی کردن فعالیت ریلی برای بخش خصوصی است. محور دوم شامل بهره‌برداری کامل از پتانسیل‌های موجود راه‌آهن است، زیرا راه‌آهن نیز ظرفیت‌هایی دارد که باید بر اساس ظرفیت‌ها فعالیت کند. شبکه راه‌آهن همان‌طور که از اسم آن برمی‌آید یک شبکه به هم پیوسته است که اگر در بخشی از شبکه تنگنایی به وجود آید، این مشکل مجموع شبکه را متاثر می‌سازد.
در بعد نیروی انسانی نیز استفاده از نیروهای کارآمدتر و همه آنچه می‌تواند بهره‌برداری کامل از پتانسیل‌های راه‌آهن را برای ما به وجود آورد را مورد توجه قرار داده‌ایم. محور سوم تغییر چهره راه‌آهن است، داشتن نگرش مثبت و وجود تصویری خوشایند از راه‌آهن در اذهان مردم بسیار ضروری است؛ تا نه‌تنها در بخش مسافری بلکه در بخش باری نیز، قطار را بر جاده ترجیح دهند. حضور ایستگاه قطار در هر شهری به‌عنوان یک نماد فرهنگی-تاریخی و هویت‌بخش باید مورد توجه قرار گیرد نه یک مکان مزاحم و مختل‌کننده عبور و مرور مردم.
محور پنجم افزایش ظرفیت، محور ششم ایجاد منابع پایدار برای توسعه ریلی و محور هفتم رفع موانع مالی است.
برنامه اصلی راه‌آهن برای تامین بودجه و درآمدهای خود چیست؟ و تاکنون کدام برنامه‌ها را اجرایی کرده است؟
به طور کلی برنامه‌های راه‌آهن بر دو محور استوار است. این دو محور شامل افزایش حمل و نقل بار و افزایش جابه‌جایی مسافر است. همچنین می‌توان منابع مالی راه‌آهن را به دو دسته منابع جاری و منابع طرح‌های عمرانی تقسیم کرد. منابع طرح‌های عمرانی عمدتاً توسط دولت تامین می‌شود و این طرح‌های عمرانی در قالب بودجه‌های سنواتی به تصویب می‌رسند.
در طرح‌های عمرانی، ردیفی غیر از اعتباراتی که برای طرح‌های راه‌آهن بوده است، ردیف متفرقه درآمد-هزینه در قانون بودجه معادل ۱۵۰۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است که این مبلغ از سال 1393 در بودجه اضافه شده است. درآمدهای جاری نیز عمدتاً از محل تعرفه حق دسترسی به شبکه ریلی به دست می‌آید البته در بخش مسافری تعرفه حق دسترسی به شبکه ریلی صفر است، یعنی هیچ وجهی از قطارهای مسافری دریافت نمی‌شود. در بخش باری نیز سهم راه‌آهن در سال 1392 که شروع
برنامه بود، نزدیک به 57 درصد بود که این سهم خودبه‌خود صرف هزینه‌های جاری راه‌آهن می‌شود.
در برنامه توسعه‌ای راه‌آهن و به منظور اقتصادی کردن سرمایه‌گذاری‌ها در حمل و نقل ریلی مقرر شده است تا نه‌تنها تعرفه هرساله افزایش نیابد بلکه سهم راه‌آهن هر ساله کمتر و سهم بخش خصوصی افزایش یابد. لذا سهم راه‌آهن از تعرفه حق دسترسی در دو سال گذشته از 57 درصد به 28 درصد رسیده است و به همین نسبت سهم سرمایه‌گذاران افزایش یافته است.
دیدگاه تان را بنویسید