غیرقابل کنترل

محسن بهرامی ارض‌اقدس / عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران

اخیراً وزیر دادگستری اعلام کرده است حدود 34 هزار میلیارد تومان تا 55 هزار میلیارد تومان قاچاق کالا و ارز به کشور انجام می‌شود و بخش عمده‌ای از این کالاهای قاچاق از مبادی رسمی وارد کشور می‌شود. البته چند و چون این قضیه و جزییات آن را باید از خود وزیر دادگستری سوال کرد اما تا آنجا که من اطلاع دارم ورود کالای قاچاق به کشور از مبادی رسمی و گمرکات به چند شکل انجام می‌شود. روش اولی که از طریق آن قاچاق کالا از مبادی رسمی به کشور انجام می‌شود این است که به طور مثال کالایی که ارزش آن هزار دلار است، برای اینکه سود و عوارض کمتری پرداخت شود، حدود 100 دلار اظهار می‌شود. این روش برای این اتفاق می‌افتد که واردکننده 10 درصد سود و عوارض کمتری پرداخت کند و حقوق دولتی کمتری بپردازد. بنابراین در این روش در مورد ارزش یک کالا کم‌اظهاری می‌شود و واردکننده ارزش واقعی کالایی را که می‌خواهد وارد کند، اعلام نمی‌کند.
در حالی که در روش اول کم اظهاری در بیان ارزش واقعی کالا و قیمت آن انجام می‌شود، در روش دوم کم‌اظهاری به لحاظ کمی صورت می‌گیرد. به این معنی که ممکن است در نهایت هزار دستگاه کالای وارداتی از گمرک خارج شود ولی اعلام شود که 10 دستگاه یا 100 دستگاه از گمرک خارج شده است. در این روش تعداد کالا مشخص نمی‌شود و به عبارتی در اعداد و ارقام کالای ترخیص‌شده دستکاری می‌شود. در این حالت هرچه میزان کالای ترخیص‌شده از میزان واقعی و اظهار‌شده آن فاصله داشته باشد عوارض و حقوق ورودی کمتری به دولت پرداخت می‌شود.
نوع سومی که فکر می‌کنم منظور وزیر دادگستری بیشتر آن بوده، این است که برخی از کالاها به کشور وارد می‌شوند که تعرفه آنها بسیار بالاست و واردکننده اگر بخواهد آن کالا را به کشور وارد کند باید با تعرفه بسیار بالا این کار را انجام دهد، لذا در این حالت نوعی از قاچاق به کشور از مسیر گمرک و مبادی قانونی انجام می‌شود که بر اساس آن واردکننده، آن کالای مشخص با تعرفه بالا را به نام کالای دیگر و با تعرفه پایین‌تری از گمرک ترخیص و به کشور وارد می‌کند. لذا کالایی به کشور وارد می‌شود اما با نام کالایی دیگر. به طور مثال واردات ظروف کریستال با تعرفه صد درصد انجام می‌شود. حال واردکننده‌ای برای وارد کردن این کالا تصمیم می‌گیرد به هر شکلی تعرفه بالای آن را پرداخت نکند. در این روش ظروف کریستال قرار است به کشور وارد شود و محموله هم همین ظروف با ارزش بسیار بالاست اما به جای اینکه در اظهارنامه‌ها واردات ظروف کریستال اظهار شود ظروف بلوری یا ظروف ملامین اظهار و ترخیص می‌شود که دارای عوارض پایین‌تر و تعرفه کمتر است و ارزش بسیار پایین‌تری هم دارد.
اینها موارد و نمونه‌هایی است که با استفاده از آنها احتمال انجام قاچاق از طریق مبادی رسمی و قانونی وجود دارد. البته ورود کالای قاچاق از مبادی رسمی تنها از طریق این سه روش انجام نمی‌شود بلکه نوع بدتر از این سه روش نیز وجود دارد که بر اساس آن متاسفانه از مبادی رسمی کالاهایی که واردات آنها به کشور مجاز نیست به عنوان کالای مجاز ترخیص می‌شود و به کشور می‌آید. بسیاری از کالاها هستند که واردات آنها ممنوع است یا مجاز مشروط هستند. این کالاها برای ورود خود باید اجازه دستگاه‌های خاصی مانند مجوز وزارت بهداشت و درمان، سازمان غذا و دارو، سازمان استاندارد و... را داشته باشند تا بتوانند ترخیص شوند. در این روش از قاچاق کالاهایی که واردات آنها مشروط به اخذ مجوزهاست بدون ارائه این‌گونه مجوزها از گمرک ترخیص می‌شوند یا کالاهای ممنوعه یا کالاهای مشروط به انواع مختلف از مبادی رسمی ترخیص می‌شوند.
اما برای جلوگیری از واردات کالاهای قاچاق به این چهار روش از مبادی قانونی این سوال پیش می‌آید که چه راهکارهایی تاکنون اتخاذ و اجرا شده است. قطعاً برای جلوگیری از این موضوع تمهیدات و تغییرات جدیدی در سیستم گمرک صورت گرفته است. ما در طبقه‌بندی کالاها باید سعی کنیم پیچیدگی‌های موجود را کم کنیم، زیرا هرچه سیستم پیچیده‌تر باشد احتمال سوءاستفاده در آن بیشتر می‌شود. همچنین باید تعداد طبقات تعرفه‌ها را کاهش دهیم. در سال جاری تعداد طبقات تعرفه‌ها به هفت ردیف کاهش پیدا کرده است و قرار است تا سال 1396 تعداد طبقات تعرفه‌ها به شش طبقه کاهش پیدا کند.
همچنین از دیگر راهکارهای جلوگیری از ورود کالای قاچاق به کشور از طریق مبادی قانونی این است که تعریف مشخصی در زمینه اظهارنامه‌ها ارائه شود. به این معنی که در گمرک باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که اظهارنامه‌ها به روشی سیستماتیک و به صورت الکترونیک ارائه شود. رابطه واردکننده با ارزیابان گمرکی باید به حداقل برسد. همچنین باید در ارزیابی، نظام ارزش‌یابی و نظام تعرفه‌ها شفافیت صورت گیرد. سرعت عمل در ارتباط با ترخیص کالا و جلوگیری از خواب کالاها در گمرکات باید مد نظر قرار بگیرد. به‌کارگیری عناصر شایسته در گمرکات کشور و تامین کافی حقوق، مزایا و امکانات برای پرسنل گمرک که در نقاط سخت آب و هوایی و در نقاط مرزی مشغول به کار هستند، هم از جمله یکی از مهم‌ترین عناصر باید مد نظر قرار داد. در نظر گرفتن حقوق و مزایای کافی برای خدمتگزاران و کارکنان گمرک تاثیر بسیار مهم و قابل ‌توجهی در کاهش بروز قاچاق از مبادی قانونی دارد. مورد دیگر افزایش نظارت و بالا بردن میزان کنترل‌های غیررسمی و غیر‌مشهود است. استفاده از ارتباطات فعالان بخش خصوصی و اطلاعات آنها که مرتبط با این‌گونه خلاف‌ها و تخلفات است نیز در این موضوع بسیار حائز اهمیت است. بحث تشدید مجازات متخلفان به گونه‌ای که به اندازه کافی بازدارنده باشد و در نهایت به کارگیری مجموعه‌ای از این سیاست‌ها که بتواند ورود کالای قاچاق از مبادی قانونی را به حداقل رساند، مهم‌ترین راه‌های ممانعت از ورود کالای قاچاق به کشور است. اگرچه نمی‌توان این موضوع را به صفر رساند.
اما در این زمینه باید به نقش بازرسی‌ها و به خصوص نقش ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز تاکید کرد. طبیعی است که در واقع ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز می‌تواند در هر جایی که احتمال سوءاستفاده و مبادرت به قاچاق باشد، حضور پیدا کند. در واقع دست این ستاد برای حضور در این موارد باز است. ولی در کشور ما به حدی راه‌های غیرقابل‌کنترل وجود دارد که تمرکز ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز باید بیشتر روی آنها باشد. ایران دارای راه‌های وسیع و غیرقابل‌کنترلی است. ما دارای سه هزار کیلومتر مرز آبی و چهار هزار کیلومتر مرز خاکی هستیم و این مرزها به حدی زمینه بروز قاچاق را از مبادی مختلف فراهم کرده که اولویت فعلی این ستاد به نظر من پرداختن به همان نقاط است. در حالی که در مبادی رسمی این تخلفات در حداقل ممکن قرار گرفته است.
اما در مورد تاکید وزیر دادگستری مبنی بر اینکه عمده کالاهای قاچاق از مبادی قانونی وارد می‌شوند باید گفت از نظر من ایشان واژه «عمده» را سهواً به کار برده است. بخش عمده‌ای از کالاهای قاچاق از مبادی غیررسمی وارد کشور می‌شود و استدلال ایشان را باید از خودشان سوال کرد.
من جسارت نمی‌کنم به وزیر دادگستری بگویم که ایشان در بیان ارقام اشتباه کرده‌اند ولی منطق می‌گوید وقتی که سه هزار کیلومتر مرز آبی داریم و کالاها از جنوب خلیج فارس، مناطق آزاد، لنگرگاه‌ها، مرزهای خاکی، بازارچه‌های مرزی و... می‌آیند، پس نمی‌شود گفت بخش عمده‌ای از قاچاق کالا از طریق مبادی رسمی است. من نمی‌توانم چنین ادعایی را تایید کنم.
در پایان باید به طور کلی اعلام کرد اصلاً قاچاق به معنی کار پنهان است. پس نمی‌توان برای ورود کالا به این شکل چه از مبادی رسمی و چه از مبادی غیررسمی برآوردی داشت. فرمایش آقای وزیر هم حدسی است، برای من هم این ارقام حدسی است، برای رئیس مبارزه با قاچاق کالا و ارز هم برآوردها از میزان قاچاق حدسی است.