ضعف مدیریت منابع آب، قاتل باغ‌های پسته است
خشکسالی و پسته
پایتخت پسته از تهران به کالیفرنیا منتقل شده است! این جمله‌ای است که محسن جلال‌پور، رئیس انجمن پسته، حدود دو سال پیش درباره آینده وضعیت تولید پسته در ایران اظهار کرده بود.
پایتخت پسته از تهران به کالیفرنیا منتقل شده است! این جمله‌ای است که محسن جلال‌پور، رئیس انجمن پسته، حدود دو سال پیش درباره آینده وضعیت تولید پسته در ایران اظهار کرده بود.
آمریکا، همواره یکی از رقبای اصلی ایران در عرصه صادرات جهانی پسته بوده است. این کشور چندین سال پیش از حیث تولید و کیفیت محصول با فاصله قابل توجهی، بعد از ایران در مقام دوم تولید پسته در جهان ایستاده بود ولی در سال‌های اخیر از نظر کمیت تولید و صادرات به ایران رسیده و حتی در برخی موارد در رتبه نخست تولید پسته در جهان ایستاده است. این وضعیت در حالی رخ داده است که آمریکا با برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و زیربنایی هر سال روند رو به رشدی را در تولید پسته تجربه می‌کند.
وضعیت ایران و رقیب تجاری‌اش در تولید پسته
نگاهی به جدول آمار تولید و صادرات پسته ایران و آمریکا طی سال‌های 1382 تا 1392 (2013 -2003) نشان می‌دهد که طی 10 سال گذشته رقابت ایران و آمریکا در تولید این محصول تنگاتنگ شده است.
همانطور که جداول تولید پسته کشور نشان می‌دهد ایران در سال 1382 حدود 173 هزار تن پسته تولید کرده است و به ترتیب این میزان، در سال 85، 211 هزار تن، در سال 88، 184 هزار تن، در سال 91 حدود 183 هزارتن، در سال 92 حدود 170 هزار تن و در سال 93 حدود 230 هزار تن بوده است که نشانگر وجود یک نوسان منطقی در تولید پسته طی حدود 10 سال گذشته است. به‌زعم کارشناسان این نوسانات به دلیل آنچه از آن به عنوان «سال پربار»، یا «سال کم‌بار» یاد می‌کنند به وجود آمده و این موضوع بیش از هر چیزی تحت تاثیر جو آب و هوایی رخ می‌دهد. از سوی دیگر اگر نگاهی به تولید پسته در آمریکا طی سال‌های مذکور بیندازید متوجه می‌شوید که آمریکا از تولید 54 هزار تن پسته در سال 1382، به تولید 108 هزار تن در سال 85، 161 هزار تن در سال 88، در سال 91 حدود 256 هزار تن، در سال 92 حدود 218 هزار تن و در سال 93 به حدود 240 هزار تن رسیده است که این وضعیت یک روند رو به رشد را در تولید پسته آمریکا نشان می‌دهد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این روند رو به رشد همچنان ادامه دارد و آمریکایی‌ها با برنامه‌ریزی‌هایی که در زمینه بالابردن بهره‌وری از زمین‌های خود کرده‌اند، پیش‌بینی
می‌کنند که بتوانند تولید پسته خود را تا سال ۲۰۲۰، به ۴۵۰ هزار تن برسانند. طی کردن روند رو به رشد تولید پسته در کشوری که رقیب اصلی ایران در عرصه تولید این محصول است، در حالی اتفاق می‌افتد که کشور ما روند معکوس وضعیت آمریکا را طی می‌کند.
یعنی نه‌تنها رشدی در کار نیست، بلکه به دلایل مختلف که به‌زعم کارشناسان، سوءمدیریت در حفظ منابع اولیه طبیعی را می‌توان یکی از آنها دانست، روند نزولی را در تولید پسته طی می‌کند. چنانچه گرچه در سال جاری تولید پسته قریب به 230 هزار تن برآورد شده است ولی به گفته حمید فیضی، دبیر پیشین انجمن پسته ایران، بعید است که حداقل تا پنج سال آینده میزان تولید پسته ما از ۲۰۰ هزار تن بیشتر شود.
بازار غصبی
بررسی وضعیت پسته ایران طی 10ساله اخیر و مقایسه آن با آمریکا نیز نشان از آن دارد که آمریکا با سرعت به سوی قرق بازارهای بیشتری به نفع خود، پیش می‌رود.
نگاهی به آمار صادرات پسته نشان می‌دهد در حالی که آمریکا در سال 85 فقط 54 هزار تن پسته صادر کرده است، ایران بیشتر از سه برابر صادرات پسته آمریکا یعنی 171 هزار تن پسته صادر کرد.
ولی در ادامه روند صادرات پسته ایران، مانند تولید پسته کشور با نوساناتی همراه بود، چنانچه در سال 88 صادرات پسته ایران به 130 هزار تن، در سال 91 به 162 هزار تن و در سال 93 به 153 هزار تن رسیده است. صادرات پر نوسان پسته ایران در حالی اتفاق افتاده است که صادرات پسته کشور آمریکا، با یک شیب قابل توجه روند رو به رشدی را طی کرده است.
این کشور به ترتیب در سال 88 موفق به صادرات 91 هزار تن، در سال 91 موفق به صادرات 102 هزار تن و در سال 93 حدود 120 هزار تن شده است و این آمار نشان از این دارد که صادرات پسته در آمریکا نیز در حال رشد است و هیچ بعید نیست که با این روند طی سال‌های آینده موفق شود بازارهای هدف پسته ایرانی را تصاحب کند.
با این همه به‌زعم کارشناسان، کیفیت پسته آمریکایی هرگز به پسته ایرانی نمی‌رسد و همین موضوع باعث این شده که در بازارهای جهانی پسته ایران بسیار محبوب‌تر از محصول کشور رقیب خود باشد. البته به نظر می‌رسد که در زمینه کیفیت پسته نیز وضعیت ما در ایران، ماندگار نباشد چون عده‌ای از کارشناسان بخش کشاورزی معتقدند به دلیل پایین آمدن کیفیت آب شهر کرمان که محل اصلی تولید پسته در ایران محسوب می‌شود تا سال‌های آینده شاهد پایین آمدن کیفیت پسته ایرانی خواهیم بود. در چنین وضعیتی نه‌تنها ایران جایگاه خود را در بحث عرضه پسته از دست خواهد داد بلکه در کیفیت نیز حرفی برای گفتن نخواهد داشت.
چه بر سر باغ‌های پسته ایرانی آمد؟
خشکسالی و کمبود آب به صورت طبیعی از یک سو و نبودن مدیریت مناسب بر منابع آبی از سوی دیگر را مهم‌ترین دلیل خشکیدگی باغ‌های پسته ایران می‌دانند. چندی پیش، حمید فیضی، دبیر پیشین انجمن پسته ایران، اظهار کرده بود: استفاده بی‌رویه از منابع آبی در چند دهه گذشته به معضل اصلی تولید پسته در کرمان تبدیل شده است و با وجود بحرانی بودن شرایط دشت‌های استان کرمان مجوزهای بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در این مناطق به طرز عجیبی افزایش یافته است.
فیضی اضافه کرد: علاوه بر این؛ برداشت‌های غیرقانونی و حفر چاه‌های غیرمجاز نیز طی چند دهه گذشته در استان کرمان به میزان زیادی رواج یافته است. این اقدامات سبب کاهش سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش کیفیت آب و شور شدن منابع موجود شده است. متاسفانه مشکل اینجاست که به‌رغم مشاهده وضعیت موجود و به فنا رفتن منابع آبی که منجر به خشک شدن باغ‌های پسته در استان کرمان شده است، هنوز مدیریت منابع آب در استان کرمان، اصلاح نشده و ما شاهد ادامه روند برداشت بی‌رویه آب از چاه‌های آب استان کرمان هستیم. ادامه این وضعیت قطعاً منجر به نابودی هر چه بیشتر منابع آب شده و هر روز با خشک شدن بخش بیشتری از باغ‌های پسته احداث شده در استان کرمان، روبه‌رو خواهیم شد. او همچنین درباره احتمال انتقال کشت پسته از استان کرمان به سایر شهرهای کشور که برای کشت پسته مناسب است، اظهار کرد: اگر مدیریت منابع آبی اصلاح نشود، کشت پسته به هر استانی که منتقل شود، نتیجه بخش نخواهد بود. افزون بر مسائل مربوط به آب، عده‌ای از کارشناسان بخش کشاورزی، استفاده از کودهای چینی نامرغوب را از جمله عوامل منفی تاثیرگذار بر کاهش تولید پسته دانسته‌اند و معتقدند که استفاده از
کودهای ارزان‌قیمت چینی منجربه کاهش بازدهی خاک‌های حاصلخیز کرمان شده است.
با توجه به آنچه گفته شد؛ به نظر می‌رسد اصلاح هر دو عامل موثر در کاهش کشت پسته منوط به تغییر شیوه‌های مدیریتی در بخش کشاورزی است. همانطور که به‌زعم کارشناسان می‌شود با تغییر شیوه‌های مدیریت بر منابع آب روند کاهشی تولید کشت پسته در کشور را تغییر داد.
توافقات و ترس رقیب دیرینه
گرچه آینده تولید پسته در ایران نابسامان می‌نماید ولی به هر حال آمریکا، رقیب دیرینه ما در تولید پسته همچنان نگران حضور پسته ایران در بازارهای جهانی، به ضرر محصولات خود است. این نگرانی‌ها به‌ویژه با تقویت احتمالات رفع تحریم‌ها، بیشتر شده است. چندی پیش، بلومبرگ در مقاله‌ای به تحلیل بررسی اثرات توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌ها بر صادرات پسته ایران پرداخت. در این مقاله آمده است: «ایران آماده است به بازارهای جهانی بازگردد و با سرازیر کردن تولیدات خود سقوط قیمت‌ها را بیش از پیش سرعت بخشد. در نگاه اول ممکن است فقط قیمت نفت به چشم بیاید، اما بازار دیگری وجود دارد که با توافق هسته‌ای ایران و غرب بسیار بیشتر مورد تاثیر قرار می‌گیرد و آن بازار پسته است!»
همچنین در این مقاله ذکر شده است: «نفوذ ایران در بازار تنقلات بسیار بیشتر از نفوذش در بازار نفت است. این کشور خاورمیانه‌ای برای تصاحب بازار پسته در رقابت با آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده پسته در جهان قرار دارد. همانند نفت، تحریم‌ها مانع از صادرات پسته ایران به اروپا و آمریکا شده است از همین رو در پی مذاکراتی که بین تهران و واشنگتن برای حل اختلافات 10ساله بر سر مسائل هسته‌ای ایران صورت گرفته است، انتظار کاهش قیمت در بازار پسته قوت گرفته است.» همچنین، هاکان باهچی مدیر عامل شرکت تجاری هاکان اگرو که در زمینه تجارت آجیل و تنقلات فعال است، اظهار کرد: با ورود مجدد ایران به بازار پسته، شاید بزرگ‌ترین بازندگان کشاورزان کالیفرنیایی باشند که طی 10 سال گذشته سطح زیر کشت پسته را به‌رغم خشکسالی تا دو برابر افزایش داده‌اند.
دیدگاه تان را بنویسید