مهمان ناخوانده

دهم تیرماه 1388 در حالی که کشور از نظر سیاسی روزهای آرامی را پشت سر نمی‌گذاشت، محمود احمدی‌نژاد، در سالن اجلاس سران حاضر شد تا در جمع صاحبان صنایع و معادن کشور از ورود یک مهمان به ساختمان سمیه وزارت صنایع وقت سخن بگوید. مهمانی که اهالی تولید برایش فرش قرمز پهن کرده بودند و سال‌ها بود انتظارش را می‌کشیدند. رئیس دولت نهم در آن سال گفت که قصد دارد «بازرگانی را توی رگ صنعت و معدن بزند» تا از این طریق با متمرکز‌سازی سیاستگذاری در بخش تولید و تجارت، کشور روی رشد را به خود ببیند.
کشور روی رشد به خود ندید هیچ، دیری نپایید سطح تصمیم‌گیری‌ها و مباحث در این وزارتخانه، پس از ورود مهمان جدید تنزل یافت. اگر تا پیش از آن وزیر و معاونان او درگیر طرح‌های توسعه و پروژه‌های زیر‌بنایی بودند اینک باید درباره قیمت روزانه تخم‌مرغ و سیب‌زمینی نمودار تهیه می‌کردند و با تحلیل آن به این پرسش جواب می‌دادند که چه عواملی سبب شده سطح قیمت مرغ و ماست و گوشت و پنیر نسبت به هفته قبل بالا رود و آیا با توجه به این افزایش قیمت کشور نیازمند آن است که برای تنظیم بازار دست به واردات بزند یا خیر؟

این تغییر ادبیات در بخش تولید کشور سبب شد عده‌ای از همان ابتدا شکست ادغام تولید و تجارت را اعلام کنند و خواستار تفکیک دوباره وزارتخانه‌ها مانند دهه 60 شوند. صنایع بزرگ و کوچک بر این باور بودند که دغدغه‌هایشان آنقدر بزرگ است که در وزارتخانه تعیین قیمت زولبیا و خرما قابل پیگیری نیست و بهتر است تفکیک این صنایع از وزارت صورت گیرد تا آنها با داشتن یک وزیر قدرتمند بتوانند مطالبات خود را در دولت پیگیری کنند.

از سوی دیگر برخی از کارشناسان و مدافعان اقتصاد آزاد که با تجمیع تولید و تجارت موافق بودند، نا‌موفقیت ادغام را در ساختار دولتی اقتصاد ایران جست‌وجو می‌کردند و معتقد بودند چون رفتارهای تعزیراتی و سرکوبگرانه در خصوص قیمت‌ها وجود دارد، پس این ادغام در چنین ساختاری جواب نمی‌دهد مگر اینکه دولت پای خود را از قیمت‌گذاری بیرون بکشد تا دیگر وزارت عریض و طویلی به مانند صنعت، معدن و تجارت درگیر تحلیل قیمت میوه‌ و سبزی نباشد و وقت مدیران به جای تلف شدن در این امور روزمره، صرف تعیین استراتژی برای صنعت کشور و تسهیل کسب و کار شود.

دولت یازدهم نیز که روی کار آمد اگر چه آن ادبیات را تغییر داد اما به دلیل وجود همان ساختار سنتی اقتصاد ایران و اعتقاد به رفتارهای تعزیراتی در بازارها، تا حدی همان رویه قبل را ادامه داد تا بخش مهمی از وقت وزیر صنعت صرف پاسخگویی به سوالاتی درباره قیمت خودرو شود.

کالبدشکافی ادغام تولید در تجارت تا آنجا پیش رفت که مقام معظم رهبری در دیدار اخیر خود با هیات دولت، در خصوص ادغام صنایع و معادن در بازرگانی بیاناتی ایراد و ذهن برخی از کارشناسان را درباره لزوم ادامه این رویه یا تغییر آن از طریق تفکیک وزارتخانه‌ها درگیر کردند.

بعد از سخنان رهبری برخی از مخالفان ادغام به تکاپو افتادند تا با جلب حمایت صاحبان صنایع و معادن فضا را برای تفکیک دوباره تولید و تجارت مساعد کنند اما آیا راه توسعه صنعتی فقط از جاده جدایی حاصل می‌شود؟