برجام ناکافی

سی‌ام اردیبهشت‌ماه امسال، لندن میزبان کارشناسان نظام پولی و بانکی ایران و برخی کشورهای اروپایی بود تا در کنفرانس یک روزه «اتصال مجدد ایران به جامعه مالی جهانی» راه‌های بازگشت بانک‌های ایرانی به سیستم پولی جهان را مورد بررسی قرار داده و موانع موجود را از پیش پای آن بردارند.

مقامات و مسوولان ارشد بانکی و مالی ایران و اتحادیه اروپا در حالی وارد پایتخت بانکداران جهان شدند که به گفته رئیس کل بانک مرکزی ایران، هنوز موانعی بر سر راه اجرای برجام وجود دارد به‌طوری که به دلیل پا برجا بودن قوانین دست و پاگیر و نبود امکان معامله با دلار، موانعی در تجارت و تعامل بانک‌های بزرگ خارجی با ایران به وجود آمده است.

آن‌گونه که کارشناسان می‌گویند گشایش‌های پولی و بانکی و باز شدن راه معاملات بانک‌های بزرگ دنیا با ایران نه‌تنها نیاز به عزم دوجانبه ایران و غرب دارد بلکه خواهان آن است که در پسابرجام اقدامات دیگری نیز از سوی دو طرف صورت گیرد. برجام اگرچه یک سند معتبر حقوقی بین‌المللی است اما به خودی خود و بدون انجام لابی‌های سازنده با طرفین درگیر با آن، هرگز به نحو مطلوبی اجرایی نخواهد شد.

این کنفرانس یک‌روزه اگرچه در فضایی سراسر تهدید و ضد تبلیغ انجام شد اما به نوبه خود توانست نگاه حاکم بر ایران را تغییر داده و بانکداران بزرگ دنیا را با ایران بر سر یک میز مذاکره قرار دهد تا خواسته‌های خود را به زبان آورند.

رئیس کل بانک مرکزی ایران در این کنفرانس پای اخلاق را به میان کشید و گفت: «از آنجا که طرف‌های مذاکره‌کننده در توافق هسته‌ای به موانع بانکی کاملاً آگاهی داشتند، این وظیفه اخلاقی آنهاست که اکنون تعهداتشان را در چارچوب برجام اجرا کنند.»

طبیعتاً زبان دیپلماسی با آنچه ولی‌الله سیف به عنوان اخلاق نام می‌برد، تفاوت دارد و بعید است به توصیه‌های اخلاقی عمل کرده و برجام را در نظام مالی اجرایی کند. شاید بهتر باشد اجماع داخلی بیشتری در این خصوص صورت گیرد، کارگروهی زیر نظر مستقیم رئیس‌جمهور تشکیل شود و اهداف برجام را پیش ببرد و مبادلات بانکی و تجاری را به پیش از تحریم‌ها بازگرداند.

سیف در این کنفرانس گفته است که به‌رغم اجرایی شدن برجام، بعضی عوامل مانند تحریم‌های باقی‌مانده، ترس از مجازات آمریکا، وجود قوانین دست و پاگیر و نبود امکان معامله با دلار سبب ایجاد موانع در تجارت و تعامل بانک‌های بزرگ خارجی با ایران شده است به‌طوری که بانک‌های بزرگ در زمان حاضر نگران مجازات‌های دادستانی آمریکا حتی در صورت تضمین از سوی خزانه‌داری این کشور هستند.

رئیس کل بانک مرکزی از بانک‌ها، فعالان بخش خصوصی، تجاری و اقتصادی کشورهای انگلیس، آمریکا و اتحادیه اروپا خواسته تا دولت‌های خود و دولت‌های آمریکا و انگلیس را به تجارت و تعاملات اقتصادی با ایران تشویق کنند و شرایط بهتری را برای تعاملات بانکی، مالی و تجاری با ایران فراهم کنند.

به غیر از رئیس کل بانک مرکزی ایران، حسن قالیباف‌اصل، مدیرعامل بورس اوراق بهادار تهران نیز در این کنفرانس از ظرفیت‌های بازار بورس ایران برای فعالان بازار مالی جهان سخن به میان آورده است. او گفته است که ظرفیت‌های بالقوه بازار سرمایه‌گذاری و بورس ایران به دلیل نوپا بودنش همچنان بکر است. در زمان حاضر 321 شرکت از 38 بخش مختلف در بازار بورس تهران به ثبت رسیده‌اند که حجم معاملاتی برابر با 25 میلیارد دلار در سال را رقم می‌زنند به‌طوری که بازار بورس ایران، سومین بازار بورس بزرگ منطقه به حساب می‌آید.

قالیباف‌اصل گفته که سال گذشته دولت ایران برای نخستین بار بخشی از کسری بودجه‌اش را از بازار سرمایه تامین کرده است تا بدین طریق بورس‌بازان حاضر در کنفرانس لندن را تحریک کند تا نیم‌نگاهی هم به بورس تهران داشته باشند.

احمد عزیزی، مشاور ارشد بانک مرکزی هم که خود سال‌ها در لندن به عنوان رئیس بانک ملی ایران در این کشور فعالیت کرده، این کنفرانس را محلی برای معرفی سیاست‌های اقتصادی دولت یازدهم معرفی کرد و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، افزایش شفاف‌سازی اقتصادی و مبارزه علیه فساد و نیز اصلاح و تقویت بخش‌های مالی و بانکی را از مهم‌ترین برنامه‌هایی دانست که دولت ایران در دستور کار خود قرار داده است.

عزیزی سپس به ارائه برنامه‌های دولت برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی پرداخت و به این نکته اشاره کرد که با وجود مساله کاهش قیمت نفت، دولت ایران به دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی، یکسان‌سازی نرخ ارز، تک‌رقمی کردن نرخ تورم و اصلاح سیستم بانکی کشور است.

او همچنین نیروی کار ارزان و در عین حال آموزش‌دیده، مناسب بودن قیمت انرژی و تنوع آب و هوایی را از جمله ظرفیت‌ها و مزیت‌های اقتصادی و انسانی ایران معرفی کرد.

بعد از آنکه هیات ایرانی به ایراد سخنرانی پرداختند نوبت به شرکت‌کنندگان اروپایی و انگلیسی در این همایش رسید تا از موانع موجود بر سر راه اجرایی شدن برجام سخن به میان آورند.

اروپا چه می‌گوید؟

دامیان هیندز، معاون وزیر دارایی انگلیس به عنوان نخستین سخنران و میزبان مقامات و مسوولان ارشد بانکی و مالی ایران و اتحادیه اروپا، با بیان اینکه موانع موجود در تعاملات بانکی با ایران رفع خواهد شد، گفت لندن آمادگی اجرای تعهدات را در چارچوب برجام برای رفع این موانع دارد.

او گفت ایران مهد تمدن و محل تلاقی تمدن غرب و شرق است، انگلیس آمادگی دارد تا در جریان بازگشت ایران به اقتصاد جهانی به این کشور کمک کند و جزیی از این مسیر باشد.

از نظر این مقام انگلیسی بذر گسترش روابط اقتصادی با ایران پاشیده شده، راه بازگشت ایران به مدار اقتصاد جهانی ساده نیست اما آنهایی که متعهد به این راه هستند از منافعش بهره‌مند خواهند شد.

جری ریگان، معاون بخش سیاست تحریم‌های اتحادیه اروپا دومین سخنران خارجی این کنفرانس بود که به ذکر مصائب از سرگیری مبادلات مالی با ایران پرداخت.

او به این نکته اشاره کرد که اتحادیه اروپا خود را متعهد به اجرای کامل و عملی برجام می‌داند و تلاش می‌کند موانع در راه از سرگیری تعاملات بانکی با ایران را بردارد چرا که 16 ژانویه تمام تحریم‌های سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و تحریم‌های ثانویه ایالات متحده در حوزه هسته‌ای برداشته شد و این رخداد، فصل جدیدی از رابطه جامعه جهانی با ایران را رقم زد.

ریگان گفت از این پس افراد و شرکت‌های اروپایی می‌توانند با افراد و شرکت‌های ایران مراودات مالی داشته باشند و از تسهیلات کامل بانکی و حمایت‌های تجاری شامل ضمانت‌های مالی و بیمه بهره‌مند شوند. او البته به این نکته اشاره کرد که از سرگیری کامل روابط با ایران زمان خواهد برد. ریگان به طرف ایرانی حاضر در این کنفرانس گفت باید بدانیم به‌رغم اینکه لغو تحریم‌ها یک ضرورت بود اما شرط کافی برای ادغام ایران در جامعه جهانی نیست؛ جامعه جهانی نیاز به زمان دارد تا خود را با واقعیت‌های جدید هماهنگ کند. ما انتظار داریم اجرایی شدن برجام فضای تعاملات بانکی با ایران را بهتر کند؛ همان‌طور که اکنون بانک‌های اتریش، آلمان، ایتالیا، فنلاند و هلند، سوئیس و ژاپن روابط مالی‌شان با بانک‌های ایرانی را از سرگرفته‌اند.

ریگان آن‌گاه به جلسات هفتگی فعالان اقتصادی حوزه ایران با طرف‌های آمریکایی اشاره کرد و گفت ما می‌دانیم موضع آمریکا برای فعالان بخش اقتصادی حوزه ایران مهم است و آنها می‌خواهند که شناخت درستی از چارچوب مقررات و محدودیت‌ها داشته باشند؛ به همین خاطر ما به صورت هفتگی با طرف‌های آمریکایی مشورت می‌کنیم تا شفافیت‌های بیشتری را حاصل کنیم. در ادامه نیل آزبورن، مدیر‌عامل یورومانی به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت برخی کارشکنی‌ها برای جلوگیری از برگزاری این کنفرانس، سبب به تعویق افتادن تاریخ برگزاری آن شد اما در نهایت این کارشکنی‌ها به فرجام نرسید.

او به این نکته اشاره کرد که موسسه یورومانی در زمان تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، با این کشور در ارتباط بوده و همکاری‌های خود را در زمینه‌های تبادل اندیشه حفظ کرده و ادامه خواهد داد. این کنفرانس در واقع هم به معرفی پتانسیل‌های بازار مالی و پولی ایران اختصاص داشت و هم به محلی تبدیل شد تا حاضران در آن به فکر اتصال مجدد ایران به بازارهای جهانی باشند و بتوانند در سطوح بالای سیاسی موانع موجود بر سر این راه را برطرف کنند. با توجه به معادلات منطقه‌ای و قدرت کشورمان در مسائل امنیتی و نقش‌آفرینی در سیاستگذاری‌های خاورمیانه، تئوری اقتصاد دنیا بدون ایران برای همیشه شکست خورده و طرفین را به پای میز مذاکره کشانده است. به همان اندازه که کشورهای غربی خواهان مذاکره و حل موضوع هسته‌ای ایران بودند، اقتصاد دنیا نیز تمایل شدیدی داشت تا این مذاکرات صورت گرفته و به نتیجه برسد تا بتواند بار دیگر ایران را درجمع خود ببیند.

واقعیت چیست؟

در داخل تصور بر این است که با برجام می‌توان همه آنچه قبل از اعمال تحریم‌ها در اختیار کشور بود را به دست آورد، این در حالی است که با توجه به دور شدن ایران از جامعه جهانی بسیاری از استانداردها و سازوکار مبادلات و معاملات تغییر‌یافته ایران نتوانسته خود را به‌روز‌رسانی کند.

واقعیت این است که اگر بخواهیم با بانکداران بزرگ دنیا ارتباط داشته باشیم باید قواعد حاکم بر آن را نیز به رسمیت بشناسیم و بپذیریم که رهبران نظام بانکی دنیا و متولیان این نظام دارای اختیاراتی هستند که می‌توانند باعث خروج یا ورود هر کشوری به دنیای پولی و مالی شوند. از این‌رو لازم است تا حل و فصل مشکلات حضور ایران در جامعه مالی دنیا در دستور کار قرار گیرد و هر سازمانی به نوبه خود اقدامات لازم را برای این مهم انجام دهد.

بدیهی است که اجرای برجام در کشور با دو مانع داخلی و خارجی روبه‌رو است. در داخل کشور مخالفان برجام همواره سعی می‌کنند که دستاوردهای آن را زیر سوال برده و دولت را زیر فشار قرار دهند که باید یک‌شبه مشکلات موجود حل شود گرچه به خوبی می‌دانند که اجرایی شدن برجام به زمان بیشتری نیاز دارد تا اقتصاد ایران که از مدار منظومه اقتصاد جهانی خارجی شده دوباره به این مدار باز‌گردد.

سد مخالفان

برخی از مخالفان داخلی برجام تمایل ندارند که این سند معتبر بین‌المللی اجرایی شود بلکه در پی آن‌ هستند تا وضعیت همین‌گونه که هست بماند و آنها بتوانند به روزگار پیش از توافق برگردند چرا که منافع اقتصادی و کاسبی آنها از تحریم به مراتب بیشتر از اجرایی شدن برجام است. آنچه به نظر می‌رسد و کارشناسان همواره بر آن تاکید دارند این است که کشور خود را برای روزگار پسابرجام آماده نکرده است و به همین خاطر برای اجرای آن با برخی موانع مواجه شده است.