تاریخ انتشار:
برجام در مجالس قانونگذاری ایران و آمریکا
دولت یازدهم هم با تکیه بر همدلی و همبستگی ملی از ظرفیت کارشناسی خود در عرصه دیپلماتیک و برای عبور از بحران هسته‌ای سود برد تا تفاهمنامه وین شکل بگیرد.
یوسف مولایی/استاد حقوق بین‌الملل
برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) فصل جدیدی در تاریخ معاصر ایران در حوزه روابط بین‌الملل گشود. برجام دستاورد تدبیر و خرد جمعی ملت ایران است. ملتی که در انتخابات سال 92 میزان آگاهی و دانش خود را از مسائل پیچیده سیاسی در سطح منطقه‌ای، بین‌المللی و داخلی نشان داد و به دولت تدبیر و امید رای داد. دولت یازدهم هم با تکیه بر همدلی و همبستگی ملی از ظرفیت کارشناسی خود در عرصه دیپلماتیک و برای عبور از بحران هسته‌ای سود برد تا تفاهمنامه وین شکل بگیرد. پایان ماراتن نفسگیر 12ساله آغازگر ماراتن سخت‌تری شد. اجرای برجام اگر سخت‌تر و پیچیده‌تر از تدوین آن نباشد، بدون تردید گذرگاه‌های آن هموارتر از سنگلاخ‌های برجام نخواهد بود. مشکلات اجرای برجام به دو دسته سیاسی و تکنیکی (فنی) تقسیم می‌شود. مشکلات سیاسی اصل توافق از طریق مذاکره را نشانه رفته است و بازیگران آن را بخشی از نیروهای سیاسی در آمریکا و اسرائیل در سطحی متفاوت و کوچک‌تر در ایران تشکیل می‌دهند. منطق حاکم بر اندیشه و رفتار این نیروها نابودی و تسلیم کامل طرف مذاکره است. نیروهای تندرو آمریکا و اسرائیل، پرونده هسته‌ای را به مثابه اسلحه‌ای می‌دیدند (و می‌بینند) که با
به‌کارگیری آن ایران را می‌توان در صحنه سیاسی منزوی و در صحنه اقتصادی زمین‌گیر کرد.
متاسفانه برخی منابع قدرت در جهان بر آن هستند تا در این شرایط، زمینه را برای وارد کردن ضربه نهایی به حیات ملی فراهم کنند. نیروهای مخالف برجام در ایران نیز بر این اعتقاد هستند که هرگونه عقب‌نشینی و انعطاف‌پذیری در مقابل آمریکا با منطق انقلاب سازگاری ندارد و باید با ادامه فعالیت هسته‌ای و تحمل بار سنگین تحریم‌ها آمریکا را در صحنه سیاسی به زانو درآوریم. متاسفانه به اعتقاد برخی از این افراد با برجام و امتیازات مبادله شده آمریکا به زانو درنیامده است، بنابراین برجام نباید مورد حمایت قرار گیرد. از آنجا که اهداف سیاسی به صورت مبهم مطرح می‌شود مباحث فنی در بعد حقوقی و در بعد صنعتی (مهندسی) بار سیاسی موضوع را نیز به دوش می‌کشد. در آن سو سناتورها و نمایندگان مجلس آمریکا هم با هدف ناکام گذاشتن برجام از تمام ظرفیت‌های قانونی برای اعمال فشار به دولت اوباما سود می‌برند و دولت نتانیاهو هم که نه سر قضیه است و نه ته قضیه از جیب مالیات‌دهندگان اسرائیلی سخاوتمندانه مهمات و لجستیک را با توسل به خشم افراطیون آمریکایی فراهم می‌کند که تا اینجا هنر آنها در کوبیدن به درهای بسته تجلی یافته است. حمایت 42 نفر از سناتورهای دموکرات و
حامی دولت آمریکا تاکنون دو اقدام جمهوریخواهان در سنا را با ناکامی مواجه ساخته است.
صف‌آرایی مخالفان برجام، در مجلس شورای اسلامی با تشکیل کمیسیون برجام تجلی پیدا کرده است. بعضی از اعضای این کمیسیون معتقد هستند دولت در چارچوب اصل 77 و 125 قانون اساسی باید برجام را به صورت لایحه به مجلس تقدیم کند که خروجی آن می‌تواند تصویب یا رد آن باشد. دولت از بررسی برجام در مجلس استقبال کرده ولی با ارزیابی آن در قالب لایحه موافق نیست چرا که رد یا تصویب آن شرایط را برای دولت دشوار می‌کند. در صورت تصویب برجام به صورت قانون، به یک دستورالعمل اجرایی اعتبار غیرمنطقی می‌بخشد که با توجه به ماهیت آن، دولت را از به‌کارگیری تدابیر انعطاف‌پذیر منطبق بر شرایط اجرای برجام بی‌‌نصیب می‌گذارد چرا که برجام به صورتی تنظیم شده است که در آن گام‌های اجرایی ایران به تناسب و هماهنگ با گام‌های اجرایی 1+5 برداشته می‌شود.
توقف یا نقض تعهد هر طرف، حق متقابل به طرف دیگر می‌بخشد و فراتر از این از آنجا که برجام از ویژگی منحصربه‌فردی برخوردار است بنابراین برای آن یک نقشه‌راه کلی وجود دارد. پس ممکن است در هر مرحله‌ای طرفین با حسن‌نیت تغییراتی در نقشه اجرایی ایجاد کنند یا ورود به جزییات با حفظ اصول کلی توافق، الزاماتی را به طرفین تحمیل کند که در حال حاضر قابل پیش‌بینی نیست ولی رعایت اصل حسن‌نیت و تلاش برای حفظ اصول پایه‌ای و تعهدات بنیادین برجام رعایت این الزامات را منطقی می‌کند در آن صورت با وجود یک قانون الزام‌آور داخلی، دولت دچار مشکل اساسی می‌شود. چرا که یا باید از دولت تفسیر قانون یا اصلاح آن را طلبید که در هر دو مورد نیازمند زمان بوده و خروجی آن هم قابل پیش‌بینی نیست یا اینکه دولت در راستای حفظ منافع ملی به ایفای تعهدات خود در قالب برجام عمل کند و قانون داخلی را نقض کند. به عبارت دیگر از منظر فنی، برجام قابلیت تبدیل شدن به قانون را ندارد. چرا که آن یک تجربه منحصربه‌فرد است که مدل اجرایی آن به صورت انعطاف‌پذیری طراحی شده است و به همین منظور در طراحی آن از هیچ مدل متداول حل‌وفصل اختلافات استفاده نشده است. از سوی دیگر برجام در
قالب قطعنامه 2231 به صورت تصمیم غیرقابل اصلاح شورای امنیت بر طرفین برجام تحمیل می‌شود که با ماهیت معاهدات، قراردادها و مقاوله‌نامه‌های بین‌المللی که طبق اصل 77 مجلس حق تصویب یا رد آنها را دارد کاملاً متفاوت است. متاسفانه قانونگذاری مجلس در این حوزه، دولت را با چالش‌های جدی در عرصه بین‌المللی مواجه می‌سازد. علاوه بر این بررسی برجام در قالب لایحه با توجه به آیین‌نامه داخلی مجلس روند طولانی و پیچیده‌ای را طی می‌کند و علاوه بر اظهارنظر کمیسیون تخصصی، رسیدگی به آن در صحن علنی و اظهارنظر علنی نمایندگان مخالف، ورود بحث‌های حاشیه‌ای و بعضی از بحث‌های غیرضروری و بعضاً غیرسازگار با مصالح ملی، می‌تواند تبعات زیانباری به دنبال داشته باشد. و نهایتاً ممکن است در یک صف‌آرایی سیاسی برجام رد شود که برای دولت جبران آثار آن بسیار سنگین است. اما بررسی برجام در مجلس با رعایت همه جوانب امر و به‌خصوص عدم الزام دولت به ارائه لایحه، می‌تواند مفید واقع شود. بررسی کارشناسانه و دلسوزانه برجام در کمیسیون ویژه می‌تواند دولت را برای اجرای بهتر برجام آماده کند و شناسایی جنبه‌های مبهم فنی و حقوقی آن به دولت این امکان را می‌دهد که در
کمیسیون اجرای برجام با ارائه نظرات فنی دقیق مسیر بهتری برای اجرای آن پیدا کند و کشورهای 1+5 را به همراهی با ایران در مسیر راغب کند. از سوی دیگر گفت‌وگوی سازنده نمایندگان دولت و نمایندگان مجلس در کمیسیون برجام، همدلی و همراهی دولت و مجلس را برای حمایت از دستاوردهای هسته‌ای استحکام می‌بخشد و پخش زنده این جلسات میزان آگاهی مردم را ارتقا داده و عزم آنها را در حمایت از تصمیمات نهادهای حاکمیتی تقویت می‌کند. چرا که مراحل اجرای برجام بسیار سخت‌تر از مراحل تدوین آن است و اگر مردم در جریان جزییات آن قرار گیرند، همراهی آنها با سیاست‌های دولت در مراحل اجرایی، سرمایه بزرگی برای دولت محسوب می‌شود و توان ملی ما را در مقابله با مشکلات احتمالی آینده، افزایش می‌دهد. اگر کمیسیون ویژه مجلس با درک ضرورت‌ها و حساسیت‌های حاکم بر مناسبات بین‌المللی، الزامات تعامل و همکاری با کشورهای دیگر برای فراهم کردن زمینه‌های توسعه پایدار را رعایت کند و از این فرصت برای طراحی شیوه‌های مطلوب اجرای برجام استفاده کند، دولت از پشتیبانی و دلگرمی قابل اتکایی در برداشتن گام‌های سنگین اجرایی برخوردار خواهد شد و دنیا نیز با ظرفیت‌های مردم‌سالاری
ایرانی بیشتر آشنا خواهند شد. در هر صورت مجلس در چارچوب قانون اساسی هم حق نظارت بر عملکرد دولت را دارد و هم از حق قانونگذاری در قبول یا رد برجام برخوردار است و تاریخ داوری خواهد کرد که مجلس در اعمال حقوق قانونی خود، از منافع ملی به شایستگی پاسداری کرده است یا خیر؟
دیدگاه تان را بنویسید