بهار گاز در خزان نفت

تهران هفته گذشته شاهد اجلاسی بود که اگرچه محوریت آن‌را «گاز» تشکیل می‌داد، به یک رویداد نسبتاً مهم حوزه دیپلماسی و سیاست شباهت داشت. سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز (Gas Exporting Countries Forum) درحالی نخستین دوشنبه آذرماه را مهمان حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، بودند که طی چند روز قبل از آن نیز در چندین سلسله نشست و جلسه حضور یافتند و به صورت دوجانبه نیز دیدارهایی را انجام دادند. نمایندگان کشورهای عضو مجمع، در سطوح مختلف از روز پنجشنبه 28 آبان تا دوشنبه 2 آذر در ایران حضور داشتند تا تهران ترافیک کم‌نظیری از مقامات سیاسی، اقتصادی و انرژی باشد. غول‌های گازی در فصل خزان نفت به کشوری آمدند که به لحاظ مجموع ذخایر نفت و گاز، رتبه اول دنیا را در اختیار دارد و انتظار لغو تحریم‌ها و بازگشت به بازار را می‌کشد.

تمدید دبیرکلی عادلی

روز جمعه 29 آبان، چهارمین نشست هیات عالی‌رتبه مجمع کشورهای صادرکننده گاز برگزار شد تا آغاز رسمی بر برنامه‌های مجمع باشد. شنبه 30 آبان، زمان برگزاری دو نشست وزارتی بود: نشست فوق‌العاده در صبح و هفدهمین نشست عادی وزارتی در عصر. مهم‌ترین دستور کار نشست صبح، تدوین پیش‌نویس بیانیه سومین اجلاس سران و انجام هماهنگی‌های لازم برای برگزاری آن بود.حاضران همچنین پیام اجلاس را برای کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد آماده کردند. در نشست عادی وزارتی، نمایندگان 12 کشور عضو اصلی و شش کشور عضو ناظر مجمع حضور داشتند و حاضران به ارزیابی عملکرد، بررسی تحولات و رویدادهای بازار و انتخاب دبیرکل پرداختند. تصمیم‌گیری درباره حضور آذربایجان به عنوان عضو ناظر و مکان برگزاری اجلاس آتی دیگر بخش‌های دستور کار مجمع را تشکیل می‌داد. از میان این دستور کار نسبتاً مفصل، شاید انتخاب دبیرکل مجمع برای ایرانیان مهم‌تر می‌نمود؛ به ویژه آنکه بعد از دبیرکلی محمدحسین عادلی در نشست دو سال قبل، این‌بار نیز او در تهران به عنوان کاندیدای ایران معرفی شده بود.

ایران، روسیه، لیبی و نیجریه چهار کاندیدا برای دبیرکلی معرفی کردند که در مرحله رقابت، کاندیدای روسیه به نفع ایران کناره‌گیری کرد و کاندیدای لیبی به نفع نیجریه. اما در نهایت با کناره‌گیری کاندیدای نیجریه، عادلی بار دیگر به عنوان دبیرکل برای مدت دو سال انتخاب شد. پذیرش عضویت آذربایجان به عنوان ناظر و همچنین انتخاب دوحه قطر به عنوان میزبان هجدهمین نشست وزارتی مجمع کشورهای صادرکننده گاز در سال 2016، از دیگر تصمیم‌های نشست وزیران بود. اعضای مجمع کشورهای صادرکننده گاز، همچنین رئیس، نایب‌رئیس و رئیس هیات اجرایی مجمع را در سال 2016 انتخاب کردند. براساس تصمیم آنها، محمد بن صالح الساده، وزیر انرژی و صنعت قطر، در سال آینده میلادی ریاست مجمع را برعهده خواهد داشت. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران نیز نایب‌رئیس مجمع خواهد بود. حسین کاظم‌پور‌اردبیلی نیز که هم‌اکنون ایران در اوپک رئیس هیات عامل است، به عنوان رئیس هیات اجرایی مجمع برگزیده شد.

به نام گاز، به کام دیپلماسی

مجمع کشورهای صادرکننده گاز فاقد تاثیرگذاری قابل‌توجه در بازار گاز است و این البته بیش از آنکه نقطه ضعف مجمع باشد، ویژگی آن به شمار می‌رود. بازار گاز با نفت تفاوت‌های ساختاری و اساسی دارد. شکل عمده تجارت گاز در جهان از طریق خطوط لوله است و همین باعث می‌شود قراردادهای گاز بلندمدت‌تر و با سرمایه‌گذاری بیشتری منعقد شوند. البته بازار LNG نیز در کنار آن وجود دارد که از سهم کمتری برخوردار است. بازارهای گاز بر‌خلاف نفت، منطقه‌ای هستند و در نتیجه نمی‌توان از یک بازار جهانی گاز سخن گفت. در نقطه مقابل، بازار نفت جهانی است و یک اضافه عرضه کوچک در هر نقطه از جهان، خود را در قیمت‌های دیگر نواحی نشان می‌دهد. اما همه این دلایل باعث نمی‌شود تصور کنیم مجمع کشورهای صادرکننده گاز، بی‌اهمیت است و حضور در آن هیچ دستاوردی ندارد. مجمع، بستری برای رایزنی و ارتباطات دیپلماتیک کشورهای عضو فراهم کرده که برای برخی از اعضای آن احتمالاً بی‌نظیر است.

بهترین شاهد بر این مدعا را می‌توان نشست‌های روز دوشنبه و در راس آنها، اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز دانست. از مهم‌ترین دیدارهای دیپلماتیک دوجانبه می‌توان از ملاقات قربانعلی بردی محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان، نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا، محمد بوهاری، رئیس‌جمهور نیجریه، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، فواد معصوم، نخست‌وزیر عراق، عبدالمالک سلال، نخست‌وزیر الجزایر، و اوو مورالس، رئیس‌جمهور بولیوی، با مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهور نام برد. دیدار روسای جمهور ایران و ترکمنستان به امضای 9 سند همکاری در زمینه بهداشت، ارتباطات، نیرو، ورزش، راه و صداوسیما منجر شد. روحانی در نشست مشترک مقامات دو کشور، از برنامه‌ریزی برای رساندن حجم مبادلات تجاری به 60 میلیارد دلار طی 10 سال آینده گفت و از وجود زمینه‌های مشترک همکاری، از مبارزه با تروریسم گرفته تا دریای خزر خبر داد. ایران همچنین هفت سند همکاری با روسیه امضا کرد. پس از نشست سران ایران و بولیوی، بیانیه مشترکی منتشر شد که 14 بند داشت و در آن بر گسترش روابط، تعهد مشترک برای مبارزه با مواد مخدر، حمایت از اهداف جنبش عدم تعهد، محکومیت تروریسم و حمایت از نامزدهای یکدیگر در سازمان‌های بین‌المللی تاکید شده بود.

حضور چندروزه مقامات انرژی کشورهای عضو مجمع کشورهای صادرکننده گاز، فرصتی ایجاد کرد تا دیدارهای دوجانبه متعددی میان مقامات اقتصاد و انرژی ایران و دیگر کشورهای عضو صورت گیرد که از آن جمله می‌توان به دیدار دوجانبه وزیر نفت ایران با وزیر انرژی و صنعت ترینیداد و توباگو، وزیر صنعت و انرژی قطر، وزیر انرژی و معادن الجزایر، وزیر نفت و معادن ونزوئلا، وزیر انرژی روسیه و وزیر نفت عمان اشاره کرد.

گردهمایی سران

در اجلاس سران، روسای جمهور ایران، روسیه، عراق، بولیوی، ونزوئلا، گینه استوایی، نیجریه و ترکمنستان، نخست‌وزیر الجزایر، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آذربایجان، دبیرکل اوپک و دبیر مجمع بین‌المللی انرژی حضور داشتند. اجلاس با سخنان روحانی شروع شد. رئیس‌جمهور ایران در ابتدا ضرورت توجه به انرژی در قالب توسعه پایدار را مورد تاکید قرار داد و از آمادگی مجمع کشورهای صادرکننده گاز برای همکاری و هماهنگی با توافق‌های بین‌المللی در زمینه محیط‌زیست سخن گفت. روحانی سپس از گاز طبیعی به عنوان سوختی پاک یاد کرد که حدود 70 درصد از ترکیب انرژی ایران را تشکیل می‌دهد. او از دستیابی به ظرفیت تولید روزانه 1000 میلیون مترمکعب گاز طبیعی طی دو سال آتی خبر داد که در نتیجه توان کشور برای صادرات گاز به شکل LNG و از طریق خط‌لوله افزایش خواهد یافت. سپس عادلی به سخنرانی کوتاهی پرداخت و در ادامه سران کشورهای عضو مجمع به ایراد سخنرانی پرداختند.

در ابتدا اوو مورالس، رئیس‌جمهور بولیوی به ایراد سخنرانی پرداخت و از «گروه‌های فشار»ی گفت که او را تهدید می‌کردند تا در ایران نشستی نداشته باشند. مورالس پس از اعلام همبستگی با دولت و مردم روسیه، سخنانی را با محوریت پایان یافتن دوران استعمار و حاکمیت و مالکیت بولیوی بر منابع طبیعی خود عنوان کرد. او از افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در بولیوی خبر داد و در پایان نیز خواستار برگزاری اجلاس بعدی سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز در کشورش شد. محمد بوهاری، رئیس‌جمهور نیجریه، دیگر سخنران اجلاس سران بود که با اشاره به گذشت 14 سال از فعالیت مجمع، به لزوم نقش‌آفرینی آن در برقراری امنیت انرژی، اشتراک ابتکارات در زمینه اکتشاف و استخراج، همکاری‌های اقتصادی و فنی و انتقال فناوری اشاره کرد. نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا، از امکان تعیین قیمت گاز توسط GECF گفت. مادورو سپس به اقدامات هوگو چاوس در توسعه اقتصادی و سیاسی اشاره و اعلام کرد هم‌اکنون ونزوئلا بر ذخایر خود حاکمیت و مالکیت کامل دارد. رئیس‌جمهور ونزوئلا از ایجاد فرصت تبادل نظرات و اطلاعات توسط مجمع سخن گفت و از پیشنهاد برگزاری اجلاس آتی سران در بولیوی استقبال کرد. پروژه خط لوله تاپی (ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند) از موضوعات مورد اشاره قربانعلی بردی محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان بود که به گفته او در سال 2018 به بهره‌برداری خواهد رسید.
فواد معصوم، رئیس‌جمهور عراق، ضمن یادآوری رتبه یازدهم کشورش در ذخایر گازی و امکان افزایش آن با انجام اکتشافات جدید، از فعالیت‌های مشترک گازی با ایران و کویت خبر داد و بر تولید برق از گاز طبیعی با توجه به ملاحظات زیست‌محیطی تاکید کرد. عبدالمالک سلال، نخست‌وزیر الجزایر، که کشورش همزمان عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت نیز هست، بخشی از سخنان خود را به بازار نفت اختصاص داد و از لزوم موازنه بین عرضه و تقاضا در این بازار گفت. او افزود: «کشورهای صادرکننده نفت باید به توافق مشترکی دست یابند تا قیمت نفت در بازار جهانی به سطح مناسبی برسد.» سلال همچنین پیشنهاد کرد کشورهای عضو مجمع از تجربیات یکدیگر استفاده کنند. نیکول اولیویر، وزیر انرژی و صنایع ترینیداد و توباگو، عالی‌ترین مقام حاضر از این کشور بود.
اولیویر زمان کشف گاز را در ترینیداد و توباگو سال 1857 میلادی اعلام کرد و گفت کشورش از سال 1908 صادرکننده گاز بوده است. به گفته وزیر انرژی و صنایع ترینیداد و توباگو، متخصصان این کشور در دیگر نقاط دنیا نیز مشغول کار هستند. اولیویر ضمن اعلام آمادگی همکاری با دیگر اعضای GECF، از تعهد این مجمع برای همکاری و اجرای پروژه‌های مشترک بین اعضای آن گفت. شریف سوسا، معاون وزیر نفت مصر، دیگر سخنران اجلاس سران بود که با اشاره به حجم بالای ذخایر گاز، اعلام کرد GECFمی‌تواند در زمینه تقویت صنایع گازی، تولید و پالایش، صادرات و واردات و برآورده کردن نیازها تلاش کند. هلند از اعضای ناظر مجمع کشورهای صادرکننده گاز است که وزیر اقتصاد آن در اجلاس حضور داشت. هنگ کام با اشاره به ذخایر بالای گاز متمرکز در اعضای GECF، از آغاز دوران طلایی گاز با توجه به نگرانی‌ها از گرم شدن کره زمین، تغییرات اقلیمی و مسائل زیست‌محیطی گفت.
کام همچنین اعلام کرد به دلیل تاثیر مخرب اندک گاز بر محیط‌زیست، تقاضا برای آن افزایش یافته و ارتباط بازارهای منطقه‌ای گاز موجب شده است شرایط رقابتی و قیمت‌ها نیز متاثر از آن شوند. فتحی المجبری، وزیر آموزش لیبی و نماینده این کشور در مجمع بود که از لزوم همکاری و تعامل کشورهای عضو GECF برای ثبات قیمت گاز سخن گفت. او با اشاره به اینکه گاز دوستدار طبیعت است، بر لزوم تلاش برای رفع آلودگی‌های آن تاکید کرد. محمد بن حمد الرمحی، وزیر نفت عمان، دیگر سخنران مجمع کشورهای صادرکننده گاز بود که با اشاره به ذخایر غنی کشورش، نسبت به صادرات آن به دیگر نقاط جهان اعلام آمادگی کرد. الرمحی از وضعیت بازار جهانی انرژی گفت و افزود که صادرات LNG نیز همچون نفت کاهش پیدا کرده است. وزیر نفت عمان، از کشورهای عضو مجمع تقاضا کرد راه‌حلی برای مشکلات پیدا کنند. دبیرکل اوپک و دبیرکل مجمع بین‌المللی انرژی نیز از دیگر حاضران و سخنرانان نشست سران مجمع بودند.

آذر، ماه نفت

براساس پیش‌بینی‌ها، احتمال لغو تحریم‌ها تا پایان آذر‌ماه سال جاری وجود دارد؛ تحریم‌هایی که در زمینه نفت صادرات ایران را به حدود نصف کاهش داد و در زمینه گاز لااقل بهانه‌ای بود تا پاکستان از اجرای تعهدات خود در زمینه خط لوله صلح سر باز زند. اکنون با لغو تحریم‌ها دیگر بهانه‌ای برای پاکستان وجود نخواهد داشت و البته ایران با جدیت در برگزاری مجمع کشورهای صادرکننده گاز نشان داد که به همین فقره راضی نیست و توسعه بیشتر بازارهای صادراتی را در نظر دارد. از این نگاه، آذرماه زمان تحول اساسی در دیپلماسی انرژی صنعت نفت ایران خواهد بود. کمتر از یک هفته پس از برگزاری اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز و در زمانی که شماره حاضر نشریه روی پیشخوان دکه‌هاست، کنفرانس تهران برگزار می‌شود؛ کنفرانسی که در آن از مدل جدید قراردادهای نفتی رونمایی خواهد شد و پروژه‌ها و ظرفیت‌های صنعت نفت مورد معرفی قرار خواهند گرفت. دو هفته پس از کنفرانس تهران، زمان برگزاری دوازدهمین همایش بین‌المللی صنعت پتروشیمی ایران در روزهای 22 و 23 آذر است؛ جایی که پیش‌بینی می‌شود نمایندگان شرکت‌های خارجی به صورت گسترده حضور یابند. همه این رویدادها آذر را به ماه نفت ایران تبدیل کرده‌اند که البته ارزیابی تاثیر آن بر بخش واقعی اقتصاد، نیازمند گذشت زمان بیشتری خواهد بود.

تصاویر: شانا