تاریخ انتشار:
تا رفع قانونی تمامی تحریم‌ها چقدر مانده است؟
پایان شب سیه؟
سرانجام مذاکرات طولانی و سخت ایران با کشورهای 1+5 به توافق ختم شد. توافقی که از ثمرات عدیده‌اش برای کشور ما پایان دادن به زنجیرهای تحریم است که چند سالی می‌شود بر پای اقتصاد ایران سنگینی می‌کند. تحریم‌های یکجانبه و چندجانبه‌ای که در چند سال گذشته موفق شدند به پیکره نحیف اقتصاد ایران که از مشکل ضعف ساختاری رنج می‌برد، غل و زنجیرهای سنگینی ببندند و او را کم‌تحرک‌تر و راکدتر از هر زمان دیگری بکنند. اما توافق وین در بیست‌وسومین روز از تیرماه امسال، پایانی بود بر تحریم‌های سختی که فعالان اقتصادی ایران را بسیار آزرده بود. اگرچه هنوز به طور رسمی تا پایان تحریم‌ها چند ماهی باقی مانده و لااقل به طور صوری این توافق، که اکنون با تصویب در شورای امنیت لازم‌الاجراست، باید در کنگره آمریکا و مجلس ایران هم تصویب شود، اما اغلب مردم تحریم‌ها را رفع‌شده مفروض می‌کنند؛ حتی دولت‌هایی که خود وضع‌کنندگان تحریم بوده‌اند امروز با گسیل کردن بازرگانان و صنعتگران‌شان نشان می‌دهند که خود بیش از همه منتظر رفع تحریم بوده‌اند.
بزنگاه تاریخی
جمعه پنج تیرماه بود که محمدجواد ظریف در حالی که تهران را به مقصد وین ترک می‌کرد در حساب توئیتر خود نوشت: «برای توافقی بادوام و عادلانه به وین می‌روم.» مذاکرات نزدیک به سه هفته طول کشید و سه بار مدت زمان آن تمدید شد تا در نهایت توافق بین طرفین مذاکره حاصل شد. توافق در حالی به دست آمد که طولانی شدن مذاکرات و رفت‌وآمد وزرا از وین این شائبه را ایجاد کرده بود که توافق نهایی دور از دسترس است. مخالفان و منتقدان مذاکرات نیز هرچه در توان داشتند به کار بردند تا بر دامنه تشکیک و تردید بیفزایند. با این همه این فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود که با توئیت کردن این پیام که «مذاکرات به سرانجام رسید. ما به توافق رسیدیم» خط بطلانی بر فرضیات نادرست عدم توافق کشید.
برنامه جامع اقدام مشترک یا همان که به طور خلاصه برجام خوانده می‌شود، به تایید شش طرف مذاکره رسید و در نهایت بیانیه‌ای مشترک از طرف موگرینی و ظریف قرائت شد. توافقی تاریخی که اثرگذاری آن در اقتصاد و سیاست ایران می‌تواند بسیار بیشتر از آنچه باشد که برایش متصور هستیم. اتفاقی که مسعود نیلی، مشاور ارشد اقتصادی رئیس‌جمهور، با اشاره به کتاب چرا کشورها شکست می‌خورند نوشته دارون عجم‌اوغلو و جیمز رابینسون از آن به عنوان بزنگاه تاریخی یاد می‌کند. بزنگاهی که می‌تواند نقشی مهم در توسعه یافتن ایران بازی کند. همان‌طور که پیش از این کشورهای دیگری در دنیا در مسیر توسعه خود از این بزنگاه‌های تاریخی سود بردند.
تصویب در شورای امنیت
تنها یک هفته پس از اینکه ایران و غرب به توافق دست پیدا کردند، متن این توافق در نشست شورای امنیت مطرح شد و با رای مثبت تمامی 15 عضو به تصویب رسید. حال بر اساس آنچه در شورای امنیت مصوب شده است، قطعنامه‌های 1696، 1737، 1747، 1803، 1835، 1929 و 2224 که از سال 2006 تاکنون در ارتباط با مسائل هسته‌ای علیه ایران به تصویب رسیده بود لغو خواهد شد. از روز تصویب این قطعنامه در شورای امنیت، یعنی 29 تیرماه، ایران و آمریکا 90 روز فرصت دارند تا در کنگره و مجلس خود این توافق را مصوب کنند و پس از آن طرفین با اعلام «روز عملیات» هر کدام امور مربوط به تعهدات خود را به پیش می‌برند. پس از اعلام روز عملیات، طرفین سه ماه زمان دارند دست به اقداماتی بزنند که متعهد به انجام آن شده‌اند. در این دوره ایران محدودسازی فعالیت‌های هسته‌ای خود را بر اساس آنچه در توافق عنوان کرده است آغاز می‌کند و اروپا و آمریکا نیز مقدمات رفع کامل تمامی تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را آغاز می‌کنند.
«روز اجرا» در واقع مهم‌ترین نقطه زمانی در اجرای برنامه جامع اقدام مشترک است. روزی که احتمالاً پنج تا شش ماه دیگر خواهد بود. در این روز آژانس انرژی اتمی با بررسی اقدامات انجام شده ایران، گزارشی به کشورهای 1+5 ارائه می‌کند و در آن عمل ایران به تعهداتش را راستی‌آزمایی می‌کند، با تایید آژانس مبنی بر انجام تعهدات از سوی ایران تمامی تحریم‌های اقتصادی لغو خواهد شد. به طور رسمی در روز اجراست که اقتصاد ایران به طور کامل از بند تحریم‌های اقتصادی رها خواهد شد.
تحریم‌های اقتصادی ایران در زیر چهار بخش تجارت، تکنولوژی، مالی و انرژی رفع خواهد شد. پس از رفع تحریم‌ها در این روز به طور کلی، فعالان اقتصادی ایرانی می‌توانند هر کالایی (به جز تسلیحات و موشک‌های خاص که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای داشته باشد) به کشور وارد یا صادر کنند. همچنین می‌توانند دست به خرید ماشین‌آلات جدید و فناوری‌های روز بزنند. مهم‌تر از همه اتصال بانک‌های ایران به شبکه جهانی سوئیفت دیگر هیچ منع قانونی ندارد و بانک‌ها می‌توانند با بانک‌های خارجی برای نقل و انتقال پول وارد مذاکره شوند و همکاری کنند. همچنین حوزه نفت و گاز ایران که سال‌هاست مورد تحریم قرار گرفته و کمپانی‌های بزرگ نفتی که صاحبان فناوری روز این حوزه هم محسوب می‌شوند و از سرمایه‌گذاری و فعالیت در حوزه انرژی ایران منع شده بودند، می‌توانند بار دیگر وارد این صنعت وسوسه‌انگیز و درآمدزا شوند.
چرا تحریم‌ها یکباره لغو می‌شوند؟
با اینکه تحریم‌های اقتصادی علیه ایران مرحله به مرحله و طی چند قطعنامه مختلف در شورای امنیت و مصوبات مختلفی در کنگره آمریکا و اتحادیه اروپا تصویب شده و به اجرا درآمده است، تیم مذاکره‌کننده ایرانی از همان ابتدا پافشاری و اصرار بر حذف دفعتی و یکباره تمامی آنها داشت که البته خواسته‌ای منطقی می‌نمود. چه آنکه به گفته علی واعظ تحلیلگر ارشد گروه بین‌المللی بحران در سایت خبری تحلیلی اقتصادنیوز، در صورتی که تحریم مربوط به مسائل بیمه حذف می‌شد اما تحریم نقل‌وانتقال پول در شبکه بانکی جهانی همچنان پابرجا می‌ماند عملاً اقتصاد ایران هیچ انتفاعی نمی‌برد. یا اگر تحریم‌های نفتی لغو می‌شد و تحریم‌های مربوط به حمل و نقل دریایی و نفتکش‌ها باقی می‌ماند باز هم ایران طرفی نمی‌بست و نتیجه‌ای حاصل نمی‌شد. به همین دلیل بود که از ابتدا مقامات ارشد ایران در حاکمیت و دولت و تیم مذاکره‌کننده لغو تمامی تحریم‌های اقتصادی در روز اجرا را از خواسته‌های لایتغیر خود قرار
دادند. با این همه منابع بلوکه شده ایران، که هنوز رقم دقیق آن مشخص نیست، احتمالاً طی چند مرحله آزاد شود و در دسترس قرار بگیرد. همچنین تحریم تسلیحاتی و موشکی نیز که البته جزییاتی خاص دارد و شامل تمامی تسلیحات نظامی و موشکی نمی‌شود، پنج و هشت سال پس از اجرای توافق و در صورت پایبندی طرفین به آن، برداشته خواهد شد.
تحریم‌ها برداشته شده است
یکی از عوامل مهم و اثرگذار در اقتصاد ایران، طی همه سال‌های گذشته، فضای روانی ناشی از اخبار و اتفاقات اثرگذار بر انتظارات مردم از آینده کوتاه‌مدت و بلندمدت بوده است. همان مردمی که با نوسان قیمت سکه و ارز، دارایی‌هایشان را پیوسته از یک بازار به بازاری دیگر منتقل می‌کردند، اکنون و در پی اعلام خبر توافق هسته‌ای ایران و غرب، تکاپوی مجددی در اقتصاد را آغاز کرده‌اند. این تکاپو اگرچه هنوز شکل عملیاتی قابل‌توجهی به خود نگرفته است اما نشان از امیدواری بیشتر مردم به آینده دارد.
مسعود نیلی درباره انتظارات مردم به یک قاعده اقتصادی اشاره می‌کند و می‌گوید: «مردم زمانی که کاهش درآمد خود را دائمی تصور کنند کمتر از گذشته خرج می‌کنند و رو به پس‌انداز می‌آورند که نتیجه آن رکود است. اما زمانی که کاهش درآمد خود را موقتی بدانند و امید به آینده داشته باشند بیشتر هزینه می‌کنند.» مشاور ارشد اقتصادی رئیس‌جمهور با اشاره به افزایش 14درصدی تعداد سفرها در تعطیلات عید فطر امسال نسبت به همین تعطیلات در سال گذشته می‌گوید: «در نوروز امسال افزایش تعداد سفرها نسبت به سال قبل سه تا چهار درصد بود. افزایش 14درصدی مسافرت‌ها در عید فطر را می‌توان با کمی اغماض به عنوان یک نشانه از امیدوار شدن مردم برشمرد.»
علاوه بر مردم ایران که هم با ابراز شادی و هم با برخی رفتارهای اقتصادی، امیدواری خود به آینده را نشان دادند و به پیشواز دوران بدون تحریم رفتند، غربی‌ها نیز توافق ایران و کشورهای 1+5 و تصویب آن در شورای امنیت را به عنوان پایان دوران محاصره اقتصادی ایران برشمردند. طوری که در کمتر از یک هفته پس از توافق، یک هیات آلمانی به سرپرستی زیگمار گابریل، وزیر اقتصاد و انرژی و معاون صدراعظم آلمان به ایران آمد و دیدارهای متعددی با اعضای تیم اقتصادی کابینه از جمله وزیر نفت، وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس‌کل بانک مرکزی انجام داد. شتاب و تعجیل اروپایی‌ها برای حضور در بازار ایران نشان داد که تا چه اندازه فعالان اقتصادی قاره سبز طی سال‌های تحریم تشنه حضور و فعالیت در اقتصاد پر از ظرفیت ایران بوده‌اند. از طرفی تحریم‌های چندساله باعث شده صنایع و معادن ایران بیش از هر زمان دیگری به سرمایه و فناوری خارجی نیاز داشته باشند و اکنون با برداشته شدن تحریم‌ها، این هیات‌های تجاری اروپایی هستند که باید با یکدیگر رقابت سرسختی داشته باشند تا بتوانند زودتر جای پای خود را در ایران باز کنند.
در واقع از هم‌اکنون که هنوز چندماهی تا برداشته شدن رسمی تمامی تحریم‌های اقتصادی باقی مانده است، ماراتن اقتصاد آغاز شده است. اروپایی‌ها می‌دانند که برای دست یافتن به اطلاعات کافی، شناخت زمینه‌های سرمایه‌گذاری و فعالیت، تعیین هدف تولید و بازار فروش آن و یافتن شرکای مطمئن ایرانی وقت چندانی ندارند و باید حداکثر تا پنج ماه آینده به مرحله تدوین قراردادهای نهایی برسند. قراردادهایی که بتواند بلافاصله پس از رفع رسمی تحریم‌ها اجرایی شود. در غیر این صورت کسی که دیر جنبیده باشد، قافیه را به رقیب باخته است.
با این همه نقش ایران نیز در این دوره بسیار بااهمیت است. در فاصله فرصت طلایی ایجاد‌شده تا رفع رسمی تحریم‌ها، ایران باید تکلیف خود را با آنچه می‌خواهد پس از تحریم انجام دهد روشن کند. برداشته شدن تحریم می‌تواند برای ما به معنای وارد شدن پول به اقتصاد نحیف ایران باشد که بدون تردید می‌تواند حال اقتصاد ایران را در کوتاه‌مدت بهبود بخشد. اما باید تصمیم بگیریم که این پول به عنوان مسکن تزریق شود و تنها در کوتاه‌مدتی، مثلاً بازه زمانی یک‌ساله، دوام داشته باشد یا اینکه بتواند به رشد مستمر و پایدار تبدیل شود. اکنون در این چند ماه باقیمانده تا روز اجرا اقتصاد ایران در معرض یک انتخاب است. انتخاب بین استفاده از منابع آزاد‌شده و سرمایه‌های جذب‌شده در همان ساختار قدیمی و معیوب که نتیجه‌ای جز تشدید واردات کالاهای مصرفی، از رونق افتادن تولید داخلی، سیطره بیشتر دولت و افزایش تعهدات و بدهی‌های دولت و در نتیجه افزایش تورم دربر نخواهد داشت یا انتخاب بین اصلاح ساختار اقتصادی، محوریت دادن به بخش خصوصی در اقتصاد و استفاده از صادرات نفت و انرژی برای بهبود زیرساخت‌ها و توسعه صادرات صنعتی که می‌تواند بزرگ‌ترین چالش پیش روی اقتصاد
ایران، یعنی بیکاری را نیز تا حدودی حل کند.
اقتصاد ایران در پی حصول توافق توانسته است بخشی از عدم قطعیت‌های سیاسی خود را از بین ببرد. مساله‌ای که به سرمایه‌گذار داخلی و خارجی اجازه می‌دهد که برای ورود به بازار و سرمایه‌گذاری تصمیم بگیرد. تحریم‌ها علاوه بر اینکه اقتصاد ایران را به رکود برده بود، فرصت هرگونه اصلاح ساختار را هم از ایران گرفته بود. اکنون زمانی است که دولت باید با سخن گفتن شفاف و صریح با مردم، مجوز اصلاح ساختاری اقتصاد را از آنان اخذ کند تا بتواند از این بزنگاه تاریخی برای توسعه کشور استفاده کند. بزنگاهی که تاکنون نمونه‌هایی از آن در اقتصاد ایران روی داده است اما هیچ‌کدام از فرصت‌ها مغتنم شمرده نشده است.
دیدگاه تان را بنویسید