مدیرعامل انجمن دیابت: اگر سبک تغذیه ایرانیان تغییر نکند کودکان به زودی در صف اول مبتلایان به دیابت قرار می‌گیرند
سونامی کشنده خاموش
وضعیت آماری نشان می‌دهد در ایران حدود چهار میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند که البته متاسفانه نیمی از آنان از دیابت خود بی‌خبرند. در این میان چهار تا پنج میلیون نفر هم در مرحله پیش‌دیابت هستند یعنی میزان قند خون آنها در مرزی است که اگر رعایت نکنند به زودی در صف مبتلایان قرار می‌گیرند.
وقتی هفته سلامت از راه می‌رسد همه اخبار، گفت‌وگوها و هشدارها حکایت از این دارد که برای بهبود کیفیت زندگی و تغییر نحوه آن برای حفظ سلامت باید تلاش کرد. از هزاران هزار برنامه صحبت می‌شود اما تا سال آینده بیشتر این برنامه‌ها و پیش‌بینی‌ها در گیر و دار راهروهای ادارات دولتی چرخ می‌خورند. یکی از موضوعاتی که درگیر این داستان می‌شود برنامه‌ریزی برای کنترل میزان مبتلایان به دیابت است. دیابت بیماری بسیار خطرناک که ابتلا به آن در کل جهان از مرز هشدار گذشته و هم‌اکنون به اخطار رسیده به تعبیر دکتر امیرکامران نیکوسخن، مدیرعامل انجمن دیابت ایران، به زودی سونامی به راه می‌اندازد که موج آن همه را با خود می‌برد. بی‌توجهی به فرهنگ تغذیه و ناآگاهی مردم نسبت به عوارض گاه غیرقابل جبران این بیماری، شرایط را آنچنان نگران‌کننده کرده است که نه‌تنها مسوولان بهداشت در ایران بلکه سازمان بهداشت جهانی نیز امسال با تاکید بر همین نکته به دولت‌ها پیشنهاد دادند که برنامه‌های پیشگیرانه دیابت را در اولویت برنامه‌های سلامت بگذارند.
چرا وزارت بهداشت امسال همزمان با هفته سلامت نسبت به سونامی دیابت ابراز نگرانی کرد؟
آماری که در اطلس فدراسیون بین‌المللی دیابت در چاپ هفتم منتشر شده به خوبی نشان می‌دهد چرا امروز باید از بروز سونامی ابراز نگرانی کنیم. آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال 2015، 415 میلیون نفر از جمعیت جهان به این بیماری مبتلا بودند و اگر شرایط تغییر نکند این تعداد در سال 2040 به 642 میلیون نفر در سراسر جهان می‌رسد.
یعنی همه کشورها درگیر دیابت هستند؟
مردمان هیچ کشوری نیستند که با این بیماری مواجه نباشد اما متاسفانه بیشتر این افراد در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. و بدتر از آن اینکه نزدیک به 75 درصد از مبتلایان جمعیت با درآمد پایین یا درآمد متوسط هستند. این بیماری در سنین 40 تا 60 سال بیشترین شیوع را دارد که متاسفانه در بسیاری از این افراد نیز پنهان است و تاکنون متوجه ابتلا به آن نشده‌اند. تحقیقات فدراسیون جهانی دیابت نشان می‌دهد در سراسر جهان از هر دو نفر یک نفر نمی‌داند که به بیماری دیابت مبتلاست و از هر 11 نفر جمعیت بالغ هم یک نفر به‌طور قطع دیابت دارد.
با این شرایط آینده سخت و نگران‌کننده‌ای پیش رو است؟
بله، همین بررسی‌ها نشان می‌دهد تا سال 2040 از هر 10 نفر یک نفر به این بیماری مبتلا می‌شود. در این آمار تفاوت تعداد میان زن و مرد وجود ندارد و تقریباً آمار مساوی است. مطابق این آمار تعداد مبتلایان در جمعیت شهرنشین 270 میلیون نفر و در جوامع روستانشین 149 میلیون نفر برآورد شده است.
همین نشانه‌های کوتاه به خوبی نشان می‌دهد چرا حرف از سونامی زده می‌شود.
آمار و نشانه‌ها بیش از این موضوعات نگران‌کننده است. در سال 2015 هر شش ثانیه یک مرگ به دلیل ابتلا به بیماری دیابت ثبت شده است. یعنی حدود پنج میلیون انسان به دلیل دیابت جان دادند. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی در سال 2013 سه بیماری واگیردار سل، مالاریا و ایدز کشنده‌ترین بیماری‌های واگیردار هستند که آمار تفکیکی آن نشان می‌دهد 5 /1 میلیون نفر از ایدز، 5 /1 میلیون نفر از سل و 6 /0 میلیون نفر از مالاریا مرده‌اند. مجموع این آمار نشان می‌دهد بیماری‌های واگیردار در کل جهان در آن سال 6 /3 میلیون نفر قربانی گرفته است. اما دیابت بیماری غیرواگیردار که مورد توجه و دقت مردم قرار ندارد در سال گذشته میلادی جان پنج میلیون نفر را در سراسر جهان گرفته است.
چه اثرات کشنده‌ای بر بدن دارد که این‌چنین خسارت‌بار است؟
دیابت یا بیماری قند، یک اختلال متابولیک در بدن است. در این بیماری توانایی تولید انسولین در بدن از بین می‌رود یا بدن در برابر انسولین مقاوم شده و بنابراین انسولین تولیدی نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را انجام دهد و درنهایت قند خون افزایش می‌یابد. وجود مقدار فراوان قند در خون در درازمدت می‌تواند به بخش‌های مختلف بدن مانند قلب و عروق، کلیه‌ها، دستگاه تناسلی و دستگاه عصبی آسیب برساند. دیابت بر همه جای بدن اثر می‌گذارد. یکی از مهم‌ترین عوارض را در چشم و بینایی ایجاد می‌کند. پس از آن ضایعه‌های نگران‌کننده قلبی را به وجود می‌آورد و در ادامه دهان و دندان را دگرگون می‌کند. در کنار این عوارض، اثر ناگواری را هم در کلیه و همین‌طور اعصاب فرد مبتلا می‌گذارد. از همه این موضوعات مهم‌‌تر اینکه در بسیاری از بیماران مبتلا به این بیماری سندروم پای دیابتی منجر به قطع عضو در فرد می‌شود. این بیماری که در افراد عادی نگرانی‌ها و ضایعه‌هایی را به وجود می‌آورد وقتی در مادران باردار هم بروز کند صدمات شدیدی را به مادر و جنین وارد می‌کند.
اما این سونامی فقط به بدن انسان صدمه وارد نمی‌کند. بلکه نظام سلامت را هم متضرر می‌کند.
هزینه‌های هنگفت این بیماری در آمار سازمان بهداشت جهانی به خوبی نمایان است. 12 درصد از کل بودجه بهداشتی جهان در سال 2015 صرف بیماری دیابت شده است، یعنی در این سال 673 میلیارد دلار صرف عوارض دیابت در دنیا شده است که اگر وضع به همین صورت پیش برود و شرایط تغییری نکند پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال 2040 به 802 میلیارد دلار برسد.
همین اعداد و نتایجی که در آخرین بررسی‌ها به دست آمده نشان می‌دهد تعداد مبتلایان تا سال 2040، 35 درصد افزایش دارد ولی افزایش بودجه درمان دیابت فقط 19 درصد قابل افزایش است که با میزان شیوع دیابت همخوانی ندارد.
اعداد واقعاً نگران‌کننده هستند و به خوبی هشدار می‌دهند که اگر برنامه‌ریزی مدون و مشخصی برای مقابله و آگاهی‌رسانی با این بیماری انجام نشود، موج سونامی کل مردم را با خود می‌برد.
آیا این آمار تقسیم‌بندی یا تفکیکی نسبت به مناطق شیوع دارد؟
بر اساس تقسیم‌بندی فدراسیون بین‌المللی دیابت هفت منطقه تعریف شده‌اند که آخرین نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشترین مبتلایان در مناطق غرب اقیانوس آرام هستند و کمترین میزان مبتلایان در آفریقا. این نتایج وضعیت فعلی را نشان می‌دهد اما اگر دقیق‌‌تر میزان شیوع و تعداد مبتلایان در این مناطق را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم آفریقا تا پایان سال 2035 بیشترین افزایش شیوع را دارد.
شرایط فعلی و احتمالاً عدم برنامه‌ریزی برای آگاهی‌رسانی نسبت به کنترل دیابت در آن منطقه موجب می‌شود که میزان افزایش شیوع دیابت در آفریقا تا پایان سال 2035، 109 درصد پیش‌بینی شود. در صورتی که در زمان مشابه پیش‌بینی می‌شود که فقط 22 درصد افزایش شیوع دیابت در اروپا دیده شود.
این تفاوت ارقام نشان می‌دهد برنامه‌ریزی دقیق برای فراگیری آگاهی در مورد شیوع عوارض دیابت در کشورهای توسعه‌یافته فاصله آنها را با خطر بیشتر کرده است و در مقابل کشورهای در حال توسعه بیشتر در معرض خطر قرار گرفته‌اند.
به غیر از اروپا، وضعیت در خاورمیانه چگونه است؟
متاسفانه آمار نشان می‌دهد منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از مناطق دیابت‌خیز در جهان هستند. چهار کشور که بیشترین شیوع دیابت را دارند در خاورمیانه هستند. شیوع دیابت در افراد بالغ در این کشورها بالای 20 درصد گزارش شده است. بنابراین این یعنی منطقه بسیار حساس است.
وضعیت ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در سال 2005 در ایران اولین مطالعات فراگیر میان جمعیت بالغ 25 تا 74 سال انجام شد و آن بررسی‌ها نشان داد 7 /7 درصد این جمعیت به دیابت مبتلا هستند. ادامه این بررسی‌ها در سال 2007 هم انجام شد و در آن زمان جمعیت مبتلا به دیابت 8 /8 درصد برآورد شد. مطالعات ادامه داشت تا در نهایت در سال 2011 نتیجه بررسی‌ها نشان از افزایش چشمگیر مبتلایان به این بیماری داشت و از ابتلای 3 /11 درصد جمعیت بالغ 25 تا 74 سال مبتلا به دیابت خبر داد. وقتی نگاهی کوتاه به اعداد بیندازیم شاید به نظر برسد که خیلی ارقام نجومی نیستند و نسبت به دیگر کشورهای منطقه نگرانی نباید داشته باشیم. اما واقعیت این است همان‌طور که مستحضر هستید جمعیت ایران در حال حاضر جمعیت جوان است. اگر تغییر شیوه زندگی در کودکان و نوجوانان ما صورت نگیرد، در نسل بعد شاهد افزایش چشمگیر دیابت در جمعیت بزرگسال خواهیم بود.
واقعیت این است که کودکان و نوجوانان امروز جمعیت بالغ آینده هستند که وقتی با سبک زندگی امروز و شرایط تغذیه‌ای جامعه بزرگ می‌شوند قطعاً در آینده به موج مبتلایان به دیابت می‌پیوندند. در آخرین جلسه انجمن دیابت ایران که به مناسبت هفته سلامت در حضور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برگزار شد، خدمت ایشان اعلام کردیم که می‌توانیم با استفاده از راهکارهای آگاهی‌دهنده افراد جامعه را از خطر این بیماری دور کنیم. در این جلسه مطرح شد که باید راه‌هایی را پی بگیریم که افراد جامعه به این بیماری مبتلا نشوند و تلاش کنیم با تغییر در سبک زندگی افراد جامعه روش بازدارندگی را اجرا کنیم.
پیشنهادهای انجمن دیابت ایران چه بود؟
در مورد دیابت هم مانند هر بیماری دیگر سه سطح پیشگیری مطرح است. سطح اول پیشگیری از ابتلا به دیابت است، یعنی می‌توانیم با تنظیم برنامه‌های تغذیه سالم یا تشویق افراد به تحرک و فعالیت روزانه آنها را از ابتلا به این بیماری دور کنیم. در سطح دوم پیشگیری باید از ابتلا به عوارض دیابت در افراد دیابتی جلوگیری کرد، این امر نیاز به نهادینه کردن آموزش به افراد دیابتی و پوشش بیمه برای آموزش دیابت دارد. در سطح سوم پیشگیری هم باید کمک کنیم که اگر افراد دیابتی دچار عوارض دیابت شده‌اند زندگی ناتوان نداشته باشند و از کارافتاده یا زمینگیر نشوند. اما در دیابت باید به سطح دیگری از پیشگیری هم توجه داشت و آن پیشگیری مقدماتی است که جلوتر از سه سطح فوق قرار دارد. در پیشگیری مقدماتی باید ابزار پیشگیری اولیه را فراهم کرد، یعنی اگر به افراد جامعه توصیه ورزش می‌شود باید امکان ورزش مناسب و به‌صورت رایگان در اختیار تمام شهروندان قرار بگیرد. اگر توصیه به نکشیدن سیگار می‌شود باید مالیات‌های تولید سیگار افزایش یافته تا دیگر سیگار به قیمت ارزان در اختیار شهروندان نباشد. اگر صحبت در مورد تغذیه
صحیح می‌شود، نباید تبلیغات در مورد مواد غذایی نا‌سالم صورت گیرد. من خدمت جناب آقای وزیر توضیح دادم که در سال جدید حداقل از 25 مورد بیلبوردهای شهری عکس گرفته‌ام که در آن تبریک سال نو توسط یکی از شرکت‌های تولید پفک انجام شده است. من از جناب آقای وزیر خواستار شدم که مثلاً بیلبوردهای شهری بهترین فضا برای ارائه پیام‌های بهداشتی است. اتفاقاً شهرداری تهران و شورای شهر هم بسیار علاقه‌مند به همکاری با انجمن دیابت ایران هستند اما این بیلبوردها یا تمام فضاهای تبلیغاتی شهری در اختیار یکسری شرکت‌های خصوصی هستند که امکان ارائه رایگان این پیام‌ها بر روی آنها وجود ندارد.
خب به هرحال کار باید از یک نقطه شروع شود. پیش از این در مورد نظارت بر تغذیه مدارس صحبت می‌شد. آیا باتوجه به نگرانی‌های فعلی نسبت به دیابت در این مورد هم‌اکنون فعالیتی انجام می‌شود؟
پیش‌بینی‌هایی شده است. انجمن دیابت بارها طرح‌های مختلف در این زمینه را به نهادهای متولی مثل وزارت آموزش و پرورش ارائه داده، اتفاقاً هم در ابتدا استقبال می‌شود اما در مرحله اجرا متوقف یا با گره اجرایی مواجه می‌شود. نزدیک به سه سال قبل فدراسیون جهانی دیابت کتابچه‌های بسیار آموزنده با ادبیات ساده در مورد تغذیه سالم و شرایط دیابت و مراقبت‌ها و پیشگیری‌ها بر اساس فرهنگ و شرایط اجتماعی همه کشورهای جهان تهیه کرد و نهادهای آموزشی را تشویق کرد که با استفاده از این کتابچه تغییر را در نسل آینده ایجاد کند تا کمتر مبتلا به دیابت داشته باشیم. انجمن این کتابچه را ترجمه کرد. موافقت اولیه را هم از وزارت آموزش و پرورش دریافت کرد و برای تایید و صدور مجوز به وزارت آموزش و پرورش و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارسال شد. اما این پروسه و مرحله بازبینی و صدور مجوز طول کشید که به‌طور کلی شرکت دارویی که در همه جای دنیا انتشار و ارسال آن
به دانش‌آموزان را به‌طور رایگان بر عهده گرفته بود قرارداد اسپانسرینگش به پایان رسید و عملاً این امکان بسیار خوب و ساده در ایران اجرا نشد. متاسفانه در ایران بوروکراسی اداری زیاد است و هر پیشنهاد سازنده یا هر فعالیتی برای بهبود شرایط با سختی اجرا مواجه می‌شود.
اما تغییر و ارسال پیام از طریق دانش‌آموزان که ساده‌ترین راه است.
بله، شما نگاه کنید ایده موفق همیاران پلیس و سفیران قوانین راهنمایی و رانندگی چه تغییری در شرایط رانندگی ایرانیان ایجاد کرد. حداقل در واضح‌ترین نمونه هم‌اکنون اکثر راننده‌ها کمربند می‌بندند. شیوه زندگی سالم و تغییر سبک زندگی و استفاده از تغذیه سالم برای زندگی بهتر هم به سادگی از طریق فرزند خانواده می‌تواند به جامعه برسد. وقتی پیام به دانش‌آموز داده می‌شود آن پیام به ساده‌ترین شکل اجرایی می‌شود.
همیشه در هفته سلامت و در روزهای مناسبتی درباره تغذیه سالم، حذف فست‌فودها و حفظ تناسب اندام صحبت می‌شود و تا سال آینده دنبال نمی‌شود. آیا در کشورهای دیگر روش‌های دنباله‌داری را پی گرفته‌اند تا این شیوه تغییر کند. مثلاً حذف کامل فست‌فودها از برنامه غذایی؟
حرکت‌هایی انجام شده. مثلاً فدراسیون بین‌الملل که تا چند سال آینده به تدریج 10 درصد از میزان شکر نوشابه‌ها کم شود. یا مثلاً در ایران در بخشی از مدارس بر بوفه‌ها نظارت می‌شود که تغذیه سالم به فروش برسانند. اما اصل این نیست که چیزی حذف شود تا این بیماری درمان شود. شیوه و سبک زندگی است که باید درست شکل بگیرد. در دنیای غرب بیش از 80 درصد وعده‌های غذایی مردم از غذاهایی که خارج از خانه طبخ می‌شود تامین می‌شود. اما در ایران کمتر از پنج درصد از وعده‌های غذایی با فست‌فودها جبران می‌شود. واقعیت این است که شیوه طبخ غذای سنتی ایرانی و استفاده سالم از مواد غذایی باید وارد شود. خانواده باید بداند که استفاده از روغن در پخت غذا باید به حداقل برسد یا نوشابه از برنامه غذایی خارج شود. ماهی در وعده‌های غذایی به‌طور کامل گنجانده شود. مثلاً ایرانی‌ها بسیار خوب از
سالاد و سبزیجات در کنار غذا استفاده می‌کنند. اما متاسفانه همان میزان سالاد را با سس مایونز میل می‌کنند. این شیوه و سبک تغذیه یعنی به سلامتی و مضرات این نوع مواد دقت نمی‌شود یا بهتر است بگوییم نسبت به آن آگاهی کامل نداریم.
وضعیت آماری نشان می‌دهد در ایران حدود چهار میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند که البته متاسفانه نیمی از آنان از دیابت خود بی‌خبرند. در این میان چهار تا پنج میلیون نفر هم در مرحله پیش‌دیابت هستند یعنی میزان قند خون آنها در مرزی است که اگر رعایت نکنند به زودی در صف مبتلایان قرار می‌گیرند. همه این پیش‌بینی‌ها را با شرایط زندگی و سبک تغذیه کنار هم بگذارید و ببینید در آینده چه اتفاقی می‌افتد؟
بنابراین بهترین شیوه‌ای که برای کنترل این سونامی پیشنهاد می‌کنید چیست؟
باید راه زندگی سالم را به کودکان یاد داد. آنها از همان مسیر به خوبی پیام را به کل جامعه منتقل می‌کنند و به خوبی می‌توانند گام به گام برنامه‌های اجرایی و پیشگیرانه را پیش ببرند.
آیا نمی‌توان برنامه‌های الزامی معاینات سالانه و آزمایش پزشکی اجرا کرد؟
چند سال قبل انجمن دیابت در پیشنهادی به وزارت نیرو با همکاری اداره برق در پشت قبض‌های برق شهری شهرستان کرج با طرح چند پرسش شهروندان را راهنمایی می‌کردند که اگر نمره آنها از حد نصاب بالاتر بود باید برای بررسی قندخون به پزشک مراجعه کنند. اتفاقاً طرح بسیار موفقی بود. اما این هماهنگی برای یک بازه زمانی بود و ادامه داده نشد. هزاران راه برای تشویق و راهنمایی شهروندان برای آگاهی نسبت به وضعیت سلامت وجود دارد که می‌توان اجرا کرد. افراد جامعه با مضرات و خطرات بیماری‌هایی که براثر دیابت ایجاد می‌شود آشنا نیستند. مطالعات نشان می‌دهد متاسفانه در زمان تشخیص دیابت حدود 50 درصد موارد عوارض قلبی-عروقی، هشت درصد عوارض کلیوی، 9 درصد عوارض عصبی و حدود 20 درصد عوارض چشمی دیابت شروع شده است. این بدان معناست که فرد سال‌ها قبل مبتلا به دیابت شده ولی از ابتلای خود به این بیماری بی‌خبر بوده است. به عبارت دیگر درمورد دیابت اغلب تشخیص سال‌ها بعد از زمان ابتلا صورت می‌گیرد. برای همین لفظ «کشنده خاموش» را به دیابت اختصاص داده‌اند. بنابراین یکی از
بهترین روش‌های پیشگیری از شیوع این بیماری تشویق به آزمایش‌های دوره‌ای و مراجعه به پزشک برای کنترل وضعیت سلامت بدن است.
دیدگاه تان را بنویسید